گمانه‌زني رسانه‌ها در مورد ديدار قريب‌الوقوع ميان رييس‌جمهور امريكا و وليعهد عربستان
نفت بايدن و بن‌سلمان را به هم نزديك مي‌كند
شهاب شهسواري
هفته گذشته، همزمان با سفر خالد بن سلمان، معاون وزير دفاع عربستان سعودي به ايالات متحده، يك رسانه امريكايي از تلاش‌هاي محرمانه كاخ سفيد براي برگزاري يك ديدار ميان محمد بن سلمان، وليعهد و حاكم بالفعل عربستان سعودي و جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا خبر داد. به نظر مي‌رسد كه جو بايدن، يك‌سال و نيم بعد از شروع به كارش در كاخ سفيد، در پي مشكلات جاري در بازار انرژي به اين نتيجه رسيده است كه نمي‌تواند به سياست تقابل عليه عربستان سعودي ادامه دهد و مجبور است كه به دليل نياز بازارهاي جهاني و به ويژه متحدان غربي‌اش به انرژي ارزان‌قيمت، شعارهاي حقوق بشري را كنار بگذارد و به مماشات با محمد بن سلمان روي بياورد. جو بايدن كه از دوران تبليغات انتخاباتي خود، از مقابله با اقدامات بي‌ثبات‌كننده عربستان در منطقه مي‌گفت و ادعا مي‌كرد در صورت رسيدن به مقام رياست‌جمهوري پرونده ترور جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار عربستاني مقيم ايالات متحده توسط مقام‌هاي سعودي را پيگيري مي‌كند، حالا به دنبال اين است كه نظر مقام‌هاي عربستان را جلب كند. پايگاه خبري شبكه تلويزيوني سي‌ان‌ان، پنجشنبه هفته گذشته نوشت: كاخ سفيد در حال برنامه‌ريزي براي ديداري ميان بايدن و بن‌سلمان در پي سفر برنامه‌ريزي شده رييس‌جمهور امريكا به سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين است. منابع خبري به سي‌ان‌ان گفته‌اند كه ممكن است ديدار مذكور در حاشيه نشست سران شوراي همكاري خليج فارس در رياض انجام شود. يك مقام رسمي امريكايي به سي‌ان‌ان گفته است: «وقوع چنين رويدادي حتمي است، مساله اين است كه چه زماني انجام شود نه اينكه آيا انجام مي‌شود يا نه.»
تحليلگران برگزاري چنين ديداري را يك عقب‌نشيني جدي از سوي جو بايدن تلقي مي‌كنند كه در دوران كارزار انتخاباتي خود عربستان سعودي را يك «رژيم منفور» توصيف كرده بود. از ابتداي كار بايدن در كاخ سفيد، دولت امريكا مقام رسمي محمد بن سلمان را در جايگاه «وزير دفاع» تقليل داده است و در نتيجه او را همتاي جو بايدن در روابط دوجانبه تلقي نمي‌كند، در نتيجه در طول يك‌سال و نيمي كه از رياست‌جمهوري بايدن مي‌گذرد تاكنون هيچ ديدار يا تماسي ميان دو طرف انجام نشده است.
تهاجم نظامي روسيه عليه اوكراين و تحريم‌هاي غرب عليه روسيه در كنار تهديدهاي روسيه براي محدود كردن فروش گاز طبيعي و نفت به اروپا، در طول ماه‌هاي گذشته اثرات شديدي بر بازار انرژي جهاني گذاشته است. همين مساله غربي‌ها را به شدت به پيدا كردن جايگزين‌هايي براي نفت روسيه نيازمند كرده است. عربستان سعودي و متحدانش در اوپك، همچنان بدون توجه به هشدارها و توصيه‌هاي امريكا به همكاري با روسيه در قالب اوپك‌پلاس براي پايين نگهداشتن سقف توليد و عرضه نفت در بازارهاي جهاني ادامه مي‌دهند. اقدامات دولت بايدن از جمله قطع فروش سلاح‌هاي تهاجمي به عربستان براي استفاده در جنگ يمن و قطع همكاري با اين پادشاهي در جنگ، انتشار گزارش نهادهاي امنيتي امريكا مرتبط با قتل جمال خاشقجي كه مقام‌هاي رسمي عربستان را به اين اقدام وصل مي‌كرد و همچنين عقب‌نشيني تدريجي نيروهاي امريكايي از منطقه خاورميانه كه باعث نگراني عربستان و متحدانش از پايان حمايت نظامي و امنيتي واشنگتن شده است، اقداماتي بود كه در طول ماه‌هاي گذشته باعث عصبانيت و دل‌چركيني رياض از واشنگتن شده بود.
برخلاف امريكايي‌ها به نظر مي‌رسد كه محمد بن سلمان، چندان اهميتي نمي‌دهد كه جو بايدن در مورد او چگونه فكر مي‌كند. سعودي‌ها به صورت مشخص در پي هر اتفاق بيشتر از حمايت امريكا نااميد مي‌شوند. گفته مي‌شود كه سپتامبر سال گذشته زماني كه پاييز سال گذشته جيك سوليوان، مشاور امنيت ملي امريكا موضوع قتل جمال خاشقجي را در ديدار با محمد بن سلمان مطرح كرده، اين مقام سعودي بر سر او فرياد كشيده است. گفته مي‌شود كه محمد بن سلمان در سه ماه گذشته در پي تهاجم نظامي روسيه به اوكراين، تلاش‌هاي جو بايدن براي تماس تلفني در مورد توليد نفت را بي‌پاسخ گذاشته است.
در هفته‌هاي اخير ويليام برنز، رييس آژانس مركزي اطلاعات امريكا (CIA) و برت مك‌گروك، هماهنگ‌كننده كاخ سفيد براي خاورميانه و شمال آفريقا به عربستان سعودي سفر كرده‌اند تا دل‌چركيني‌ها را برطرف كنند. علاوه بر اينها به تازگي بعد از مدت‌ها خالي ماندن كرسي سفارت امريكا در رياض، كاخ سفيد سفير جديد خود را معرفي كرده است و سفر هفته گذشته خالد بن سلمان، معاون وزير دفاع و برادر وليعهد سعودي نيز نشانه‌اي ديگر از آمادگي دو كشور براي كنار گذاشتن اختلافات بود.
وساطت امريكا ميان عربستان، مصر و اسراييل
روز سه‌شنبه، خبرنامه اكسيوس از مذاكرات پنهاني ميان عربستان سعودي، مصر و اسراييل با ميانجيگري امريكا در مورد سرنوشت جزاير استراتژيك تيران و صنافير در درياي سرخ خبر داد. اين دو جزيره كوچك در شمال درياي سرخ و دهانه خليج عقبه واقع شده‌اند، جايي كه تنها مسير دسترسي از سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين به آب‌هاي گرم جنوب از طريق درياي سرخ محسوب مي‌شود. عربستان سعودي سال ۱۹۵۰ اين دو جزيره را به مصر واگذار كرد. سال ۱۹۷۸ در قالب عادي‌سازي روابط مصر و اسراييل، مصر پذيرفت كه اين دو جزيره كاملا غيرنظامي بماند و امنيت آنها و آزادي دريانوردي در اطراف آن بر عهده نيروهاي نظامي بين‌المللي تحت فرماندهي امريكا باشد. سال ۲۰۱۷ پارلمان مصر و يك‌سال بعد ديوان عالي اين كشور، بازگرداندن حاكميت دو جزيره به عربستان سعودي را تاييد كردند، اما تعهد مصر به اسراييل در مورد وضعيت نظامي اين دو جزيره همچنان مانع انتقال كامل حاكميت جزاير به عربستان است. عربستان هر چند موضوع غيرنظامي ماندن دو جزيره را پذيرفته است، اما در مورد حضور نظاميان بين‌المللي تحفظ‌هايي دارد.
امريكايي‌ها با وساطت در اين پرونده تلاش دارند تا نظرات رياض و تل‌آويو را در خصوص وضعيت جزاير تيران و صنافير به هم نزديك كنند. به نوشته اكسيوس، مقام‌هاي آگاه در واشنگتن گفته‌اند كه امريكايي‌ها تلاش دارند تا پيش از سفر برنامه‌ريزي شده اوايل تيرماه بايدن به سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين مذاكرات براي تعيين سرنوشت دو جزيره شمال درياي سرخ را به نتيجه برسانند.
بسياري از تحليلگران معتقدند كه حل و فصل مساله دو جزيره ميان مصر و عربستان در درياي سرخ مي‌تواند نقش مستقيمي در عادي‌سازي روابط عربستان سعودي با اسراييل داشته باشد. دن شاپيرو، سفير پيشين ايالات متحده در سرزمين‌هاي اشغالي مي‌گويد: «حل مساله وضعيت جزاير درياي سرخ مي‌تواند زيربناي مهمي براي ايجاد اعتماد ميان عربستان سعودي و اسراييل باشد و آنها را يك گام به عادي‌سازي نزديك‌تر كند.» دن شاپيرو كه تا ابتداي سال جاري در دولت بايدن حضور داشت و اكنون به عنوان پژوهشگر در انديشكده شوراي آتلانتيك مشغول به كار است، مي‌گويد كه اگر قرار باشد اتفاق مهمي در اين زمينه بيفتد، ابتدا بايد تنش‌هاي موجود در روابط عربستان سعودي و ايالات متحده برطرف شود. اين ديپلمات پيشين امريكايي مي‌گويد: «واشنگتن و رياض بايد بتوانند برخي مسائل مورد نظر هر طرف را با يكديگر حل كنند، يعني در طرف امريكا مسائلي مانند روسيه و چين و ميزان توليد نفت خام و در طرف سعودي مسائلي مانند ايران و نيروهاي نيابتي‌اش و تعهد امريكا در خاورميانه، اگر در مورد اين مسائل كنار بيايند، آنگاه سفر بايدن، رييس‌جمهور امريكا به عربستان سعودي سودمند تلقي مي‌شود، هر چند كه همه چيز را حل نخواهد كرد.»
مايكل وحيد حنا، پژوهشگر برنامه امريكا در گروه بين‌المللي بحران مي‌گويد: «مساله جزاير درياي سرخ همچنان يك مساله حساس در مصر محسوب مي‌شود، اما مساله اين است كه كار تمام شده و انتقال جزاير نهايي است. اين [وساطت امريكا] بيش از آنكه مربوط به مصر باشد، مربوط به عربستان سعودي است. وي معتقد است كه مداخلات اخير امريكا در جهت هدف بزرگ‌تر برطرف كردن نگراني‌هاي شركاي منطقه‌اي واشنگتن است. حنا مي‌گويد: «از طرف سعودي‌ها حل و فصل مساله با استقبال مواجه مي‌شود، چراكه حاكميت آنها را بر جزاير رسمي مي‌كند.»
وزير خارجه سعودي:
عادي‌سازي بعد از تعيين تكليف فلسطين
به‌‌رغم گمانه‌زني‌ها در مورد عادي‌سازي رابطه ميان رياض و تل‌آويو، وزير خارجه عربستان سعودي تاكيد كرد تا زماني كه وضعيت فلسطين مشخص نشود، امكان عادي‌سازي روابط پادشاهي متبوعش با اسراييل وجود ندارد. فيصل بن‌فرحان، در يك پنل گفت‌وگو در اجلاس داووس به نام «معماري جديد امنيتي در خاورميانه» در پاسخ به سوالي در مورد گزارش‌هايي در مورد مذاكرات محرمانه با وساطت امريكا و عادي‌سازي رابطه ميان عربستان و اسراييل گفت: «من چندين بار در گذشته اين موضوع را توضيح داده‌ام و هيچ چيزي در مورد نگاه ما به اين موضوع تغيير نكرده است. ما عادي‌سازي را به عنوان نتيجه مطلوب نمي‌بينيم، بلكه نتيجه يك مسير مي‌دانيم. ما هميشه اين را تصور كرده‌ايم كه با اسراييل عادي‌سازي كامل روابط داشته باشيم و هميشه گفته‌ايم كه عادي‌سازي كامل روابط ميان ما و اسراييل، ميان منطقه و اسراييل منافع بسيار وسيعي در پي دارد، اما اين را هم گفته‌ايم كه نمي‌شود از اين منافع بهره‌برداري كرد، مگر مساله فلسطين حل شود.»