ايران و ايالات متحده از توافق دور و دورتر مي‌شوند
مذاكره، تحريم، مقاومت
سارا معصومي
علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه ايران و رييس هيات مذاكره‌كننده در مذاكرات احياي برجام پس از مدت‌ها سكوت درباره روند اين مذاكرات روز پنجشنبه بخش‌هايي از سخنراني خود در كنگره كانون دانشگاهيان ايران اسلامي در دانشگاه تهران را در قالب 14 توييت به زبان فارسي و انگليسي منتشر كرد. معاون سياسي وزير خارجه در يكي از اين توييت‌ها نوشت: «ما هرگز از گنجينه سياست خارجي براي موفقيت ديپلماسي هزينه نخواهيم كرد، بلكه خود را فداي تحقق اهداف سياست خارجي مي‌كنيم.»
درحالي كه اين جمله علي باقري با پرسش‌هاي بسياري در فضاي مجازي روبه‌رو شد، در متن خبري كه خبرگزاري فارس از سخنراني معاون سياسي وزير خارجه منتشر كرده در توضيح اين جمله به نقل از باقري آمده است: «به عبارت ديگر براي اينكه خود را مردان موفق در ميدان ديپلماسي نشان بدهيم، حاضر نيستيم تا در قبال اصول و مباني سياست خارجي و خطوط قرمز نظام تساهل و تسامح كنيم، بلكه هنر ديپلماسي آن است كه مردان خود را فدا كند تا اهداف سياست خارجي محقق شود.»
بسياري از كاربران اين بخش از سخنان علي باقري را طعنه به وزير خارجه و هيات مذاكره‌كننده دولت دوازدهم و سيزدهم دانستند و برخي آنها در بخش نظرات انتقادهاي تند و تيزي ر ا نسبت به روش مذاكراتي هيات مذاكره‌كننده دولت سيزدهم در قريب به 9 ماه گذشته وارد دانستند. در حالي كه توييت‌هاي معاون سياسي وزير خارجه نه نشان از به‌ثمر رسيدن مذاكرات وين براي احياي برجام داشت و نه مي‌توان آن را دال بر رسيدن قطار مذاكرات به خط پاياني و اعلام مرگ برجام دانست، حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه صبح روز جمعه تلاش كرد با انتشار يك توييت هم فضاي
به وجود آمده در نتيجه توييت‌هاي منتشر شده از معاون خود را تلطيف كند و هم به تحريم‌هاي جديد وزارت خزانهداري ايالات متحده عليه ايران پاسخ بدهد. وزير خارجه در يك توييت نوشت: «جمهوري اسلامي ايران از مسير مذاكره منتج به نتيجه فاصله نمي‌گيرد. ما به قانون مجلس (قانون اقدام راهبردي براي رفع تحريم‌ها) پايبنديم؛ مذاكره را ادامه مي‌دهيم، امريكا را به واقع‌بيني و فاصله گرفتن از جنون تحريم جديد و آژانس را به رفتار فني و اجتناب از اقدام سياسي فرامي‌خوانيم. ترديدي به خود راه نمي‌دهيم كه تحريم‌ها را بي‌اثر كنيم.»
هرچند كه معاون سياسي وزير خارجه چه در سخنراني و چه در فضاي توييتر از اشاره مستقيم به وضعيت مذاكرات وين سرباز زد اما قرار گرفتن مذاكرات در بن‌بست در چهارماه اخير به حدي افكار عمومي را نسبت به نتيجه فرجام برجام حساس كرده كه بسياري از كاربران از فرصت به وجود آمده براي انتقاد از عدم گزارش‌دهي رييس هيات مذاكره‌كننده به مردم درباره مهم‌ترين پرونده سياست خارجي استفاده كردند و پرهيز او از اين اقدام را به نبود اراده سياسي در او براي به ثمر رساندن مذاكرات وين تعبير كردند. اين درحالي است كه در آن سوي ميدان، برخي با استناد به سخنان سال گذشته رهبري درباره رويكرد ايران در حوزه سياست خارجي تاكيد كردند كه وزارت خارجه تنها مجري سياست‌هاي نظام است و تصميم نهايي درباره احياي برجام برعهده مراجع ديگري جز اين وزارتخانه است.
سخنان كلي علي باقري درباره ديپلماسي و توييت مشخص وزير خارجه درباره مذاكرات وين با مجموعه‌اي از تحولات و اظهارنظرها درباره برجام همراه بود. از يك‌سو وزارت خزانهداري ايالات متحده اسامي ۲ فرد و ۹ شركت را كه ادعا مي‌كند بخشي از شبكه دور زدن تحريم‌ها عليه ايران هستند را در فهرست تحريم‌ها قرار داده و از سوي ديگر «جوزپ بورل» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در سخنراني خود در شوراي امنيت سازمان ملل متحد اعلام كرد كه زمان تصميم‌گيري درباره احيا و اجراي برجام اكنون است. همزمان يك ديپلمات اروپايي در گفت‌وگو با شبكه العربيه با ابراز نگراني از روند مذاكرات رفع تحريم‌ها در وين، درخصوص شكست مذاكرات هشدار داده و گفت كه شكست مذاكرات هسته‌اي با ايران موجب بروز «چالش‌هاي خطرناكي» مي‌شود و همزمان تاثير منفي بر روابط اروپا بر ايران مي‌گذارد.
خزانهداري ايالات متحده: شركت‌هاي صوري ايران را تحريم كرديم معاون اقتصادي وزير خارجه ايران: شركت‌هاي جديد قابل راه‌اندازي است
مذاكرات غيرمستقيم ميان ايران و ايالات متحده ادامه دارد، ايالات متحده همگام با تروييكاي اروپايي حاضر در برجام (بريتانيا، فرانسه و آلمان) قطعنامه‌اي را عليه ايران در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تصويب رسانده است، تهران در پاسخ به اين قطعنامه، اتصال 27 دوربين فراپادماني را در تاسيسات هسته‌اي قطع كرده است، وزارت خزانهداري امريكا تحريم‌هاي جديدي را بر فروش محصولات پتروشيمي ايران وضع كرد. سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا اعلام كرد كه امكان بازگشت دوجانبه به توافق هسته‌اي با ايران وجود دارد.
مجموعه اين تحولات نشان مي‌دهد كه ايران و ايالات متحده به عنوان دو طرف اصلي اين مذاكرات تصميم گرفته‌اند با بي‌پاسخ نگذاشتن هيچ كدام از اقدام‌هاي يكديگر، سطح تنش را افزايش بدهند تا شايد نتيجه اصطكاك بيشتر، كوتاه آمدن ديگري و حصول توافق باشد. روشي پرريسك كه هيچ ضمانتي هم براي موفقيت آن وجود ندارد اما برخي معتقدند طولاني شدن سكون مذاكراتي در چهارماه اخير، رسيدن به چنين وضعيتي را اجتناب ناپذير كرده بود.
تحريم جديد ايالات متحده كه مهدي صفري، معاون ديپلماسي اقتصادي وزير خارجه مي‌گويد جديد نيست، چه حوزه‌هايي را شامل مي‌شود؟ روز پنجشنبه، دفتر كنترل دارايي‌هاي خارجي وزارت خزانهداري امريكا اعلام كرد شبكهاي را كه به ايران براي دور زدن تحريم‌ها و فروش محصولات پتروشيمي اين كشور كمك مي‌كنند را در فهرست تحريم‌ها قرار داده است. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، در بيانيه وزارت خزانهداري آمده است: «امروز دفتر كنترل دارايي‌هاي خارجي وزارت خزانهداري امريكا شبكهاي از توليدكنندگان محصولات پتروشيمي ايران و همچنين شركت‌هاي صوري مستقر در جمهوري خلق چين و امارات عربي متحده كه حامي شركت پتروشيمي تريليانس و شركت بازرگاني پتروشيمي ايران هستند را در فهرست تحريم قرار داد. اين دو شركت در فروش محصولات پتروشيمي ايران در خارج از اين كشور نقش اساسي دارند. اين شبكه با حمايت از فروش محصولات پتروشيمي ايران به مشتري‌هايي در جمهوري خلق چين و ساير نقاط آسياي شرقي به انجام تراكنش‌هاي بين‌المللي و دور زدن تحريم‌ها كمك مي‌كند.»
يك مقام وزارت خزانهداري امريكا، به‌رغم اعمال اين تحريم مدعي شده كه واشنگتن دنبال بازگشت به برجام است. برايان نلسون، دستيار وزير خزانهداري امريكا در امور تروريسم و اطلاعات مالي گفت: «ايالات متحده امريكا، مسير ديپلماسي معنادار براي بازگشت دوجانبه به پايبندي به برنامه جامع اقدام مشترك را دنبال مي‌كند. بدون توافق، ما به استفاده از اختيارات تحريمي خود براي محدود كردن صادرات نفت، فرآورده‌هاي نفتي و محصولات پتروشيمي از ايران ادامه خواهيم داد.»
مهدي صفري، معاون ديپلماسي اقتصادي وزارت امور خارجه شامگاه پنجشنبه در پي تحريم شبكه فروش پتروشيمي ايران توسط وزارت خزانهداري امريكا در گفت‌وگويي تلويزيوني گفت: فرآورده‌ها و پتروشيمي ما تحريم بوده ولي ما به صورت نرمال از مسيرهاي مختلف كار فروش‌مان ادامه داشته و ادامه خواهد يافت و مشكلي در روند كار ما ايجاد نخواهد كرد. البته امريكايي‌ها هر روز به بهانه‌هاي مختلف افرادي را جزو ليست تحريم خود قرار مي‌دهند. اما در روند فروش فرآورده‌ها و محصولات پتروشيمي مشكلي ايجاد نخواهد شد و اين روند به صورت نرمال ادامه خواهد يافت. امريكايي‌ها مي‌خواهند بگويند كه ما نظارت و كنترل مي‌كنيم. جمهوري اسلامي ايران
۴۰ سال تحت تحريم است و راه‌هاي خاص خودش را در جهت خودكفايي، صادرات، فروش و واردات دارد و اين مسائلي است كه هميشه روشن بوده و همچون روال قبل ادامه خواهد يافت. ليست تحريم‌هاي شركت‌ها ليست بلندبالايي است و هر روز شركت‌هاي مختلفي مي‌تواند ايجاد شود و كار خودش را ادامه دهد.»
يك ديپلمات سابق ايراني درباره تحريم جديد امريكا عليه ايران و واكنش مهدي صفري به «اعتماد» مي‌گويد: «زماني كه معاون ديپلماسي وزارت خارجه در بخش‌هايي از واكنش به تحريم جديد به امكان راه‌اندازي شركت‌هاي جديد اشاره مي‌كند منظور او ايجاد شبكه جديدي براي دور زدن تحريم‌هاي امريكا است. شبكهاي كه با هزينه بيشتر و ريسك بالاتر به فروش محصولات ايران ادامه بدهد. در چنين شرايطي درآمد ناشي از فروش محصولات پتروشيمي كم و كمتر خواهد شد، چراكه بخش قابل‌توجهي از اين درآمد بايد براي دور زدن تحريم هزينه شود. اين وضعيت به معناي فشار بيشتر بر بودجه دولت و سخت‌تر شدن اوضاع اقتصادي خواهد بود. همزمان زماني كه شبكه فعلي و در حال كار تحريم مي‌شود، پول‌هايي كه در اين شبكه‌ها رسوب داشته توسط افرادي كه اين شركت‌ها را راه‌اندازي و مديريت مي‌كردند، برداشته مي‌شود. همواره در جابه‌جايي شبكه‌ها، بخشي از پول‌هايي كه در آنها بوده هم به چرخه مالي دراختيار دولت ايران اضافه نمي‌شود.»
همزمان با اعلام ليست تحريمي جديد عليه ايران، «جيك ساليوان»، مشاور امنيت ملي كاخ سفيد در نشستي در يك انديشكده مدعي شد كه امريكا با تحريم به اقدامات جديد هسته‌اي ايران پاسخ خواهد داد. ساليوان گفت: «گام‌هايي كه ايراني‌ها درباره غني‌سازي و مكانيسم‌هاي راستي‌آزمايي برداشته‌اند مفيد نيستند و ما با افزايش فشار اقتصادي به آنها پاسخ داده‌ايم. تحريم‌هايي را عليه ايران اعمال كرده‌ايم، تحريم‌هاي بيشتري در راه است. توپ در زمين ايران است.»
به گزارش «اعتماد» به نظر مي‌رسد كه دولت جو بايدن كه از سوي برخي جمهوري‌خواهان در كنگره در يك سال اخير مورد انتقاد شديد قرار داشته در حال سختگيري بيشتر بر روند اجراي تحريم‌هاي يك‌جانبه عليه ايران است. مخالفان احياي برجام در كنگره ايالات متحده در يك سال گذشته جو بايدن را متهم كرده‌اند كه به منظور فضا دادن به ديپلماسي و بالابردن شانس احياي توافق هسته‌اي با ايران، چشمان خود را بر دور زدن تحريم‌هاي ايران در تجارت با كشورهايي مثل چين بسته است. در چند ماه اخير گزارش‌هايي درباره رشد صادرات غيرنفتي و همچنين افزايش فروش نفت ايران منتشر شده بود كه تهران آن را نشانه موفقيت دولت سيزدهم در پيشبرد ديپلماسي اقتصادي و دور زدن تحريم‌ها مي‌داند اما واشنگتن‌نشين‌ها با توجه به ميزان اشراف نهادهاي متفاوت اطلاعاتي و امنيتي امريكا بر خريد و فروش‌هاي ايران در سطح بين‌المللي آن را نتيجه سهل‌انگاري دولت بايدن در اجراي كامل سياست فشار حداكثري عليه تهران مي‌دانند. در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد كه كاخ سفيد همزمان با نزديك شدن به انتخابات ميان‌دوره‌اي كنگره با وضع تحريم‌هاي جديد عليه ايران هم تلاش كرده به انتقاد حزب رقيب درباره سهل‌انگاري در اجراي تحريم‌هاي يك‌جانبه عليه ايران پاسخ بدهد و هم به تهران اين پيام را برساند كه در صورت عدم احياي برجام، راه‌هاي دور زدن تحريم را خواهد بست. در همين راستا، خبرنگار روزنامه وال‌استريت‌ژورنال روز پنجشنبه به نقل از منابعي مدعي شده دولت «جو بايدن»، تحريم‌هاي اعمال شده در روز پنجشنبه عليه ايران را با احياي برجام مغاير مي‌داند. لاورنس نورمن در توييتر نوشت: «از برخي منابع متوجه شدم كه دولت بايدن معتقد است تحريم‌هايي كه روز پنجشنبه اعمال شده‌اند با برجام احيا شده مغاير هستند و در صورت حصول توافق، رفع خواهند شد. علاوه بر اين متوجه شده‌ام كه از اروپايي‌ها خواسته شده اين پيام را به ايراني‌ها انتقال بدهند. اين درحالي است كه حدود ۱۵۰ مورد تحريم قبلي كه از سوي دولت بايدن اعمال شد همگي با توافق سازگار دانسته مي‌شدند و گفته شد كه در صورت احياي برجام آنها برداشته نخواهند شد.»
هنري روم، كارشناس سياست خارجي در گفت‌وگو با الجزيره تاكيد مي‌كند كه ايالات متحده قصد دارد هزينه‌هاي عدم توافق را براي ايران افزايش بدهد اما بعيد است كه حركت‌هايي از اين جنس به تغيير استراتژي در ايران يا تغيير رفتار چين منتهي شود مگر آنكه كاخ سفيد اين رفتارها را در قالب يك استراتژي بزرگ‌تر قرار بدهد. به نظر مي‌رسد كه در تهران اين نگاه جا افتاده كه با توجه به بازار جهاني نفت و افزايش تورم در سطح جهاني، كمپين ايالات متحده براي به صفر رساندن فروش نفت تهران مانند دوره دونالد ترامپ ديگر ممكن نباشد.
يك ديپلمات سابق ايراني درباره تحريم جديد امريكا عليه ايران و واكنش مهدي صفري به «اعتماد» مي‌گويد: «زماني كه معاون ديپلماسي وزارت خارجه در بخش‌هايي از واكنش به تحريم جديد به امكان راه‌اندازي شركت‌هاي جديد اشاره مي‌كند منظور او ايجاد شبكه جديدي براي دور زدن تحريم‌هاي امريكا است. شبكهاي كه با هزينه بيشتر و ريسك بالاتر به فروش محصولات ايران ادامه بدهد. در چنين شرايطي درآمد ناشي از فروش محصولات پتروشيمي كم و كمتر خواهد شد، چراكه بخش قابل‌توجهي از اين درآمد بايد براي دور زدن تحريم هزينه شود. اين وضعيت به معناي فشار بيشتر بر بودجه دولت و سخت‌تر شدن اوضاع اقتصادي خواهد بود. همزمان زماني كه شبكه فعلي و در حال كار تحريم مي‌شود، پول‌هايي كه در اين شبكه‌ها رسوب داشته توسط افرادي كه اين شركت‌ها را راه‌اندازي و مديريت مي‌كردند، برداشته مي‌شود. همواره در جابه‌جايي شبكه‌ها، بخشي از پول‌هايي كه در آنها بوده هم به چرخه مالي دراختيار دولت ايران اضافه نمي‌شود.»