نخست‌وزير عراق براي از سرگيري مذاكرات ميان عربستان و ايران با ابتكار تازه به رياض و تهران سفر مي‌كند
پايمردي خستگي‌ناپذير بغداد
شهاب شهسواري
در شرايطي كه اوضاع سياسي در بغداد همچنان متشنج و تلاش براي تشكيل دولت جديد بي‌نتيجه مانده است، مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق، همچنان به تلاش‌ها براي ميانجيگري ميان ايران و عربستان سعودي ادامه مي‌دهد. شايد يكي از دلايل اصرار كاظمي به حل‌وفصل مشكلات ايران و عربستان، بن‌بستي باشد كه در طول ۹ ماه گذشته باعث انسداد سياسي در بغداد شده است. برخي تحليلگران معتقدند كه اختلافات ايران و عربستان، يكي از عوامل ناتواني گروه‌هاي سياسي عراقي در توافق براي تشكيل دولت جديد است. رسانه‌ها روز شنبه خبر دادند كه كاظمي در يك سفر اعلام نشده روز گذشته ابتدا به عربستان سعودي و پس از آن، امروز به ايران سفر مي‌كند. ساعاتي بعد از اينكه رسانه‌ها از پايگاه خبري فارسي زبان ميدل ايست‌نيوز، خبر سفر مصطفي كاظمي به تهران را به نقل از مقام‌هاي آگاه بدون ذكر نام منتشر كردند، واع، خبرگزاري رسمي عراق در خبري به نقل از يك مقام رسمي ضمن تاييد اين خبر نوشت: «اين دو سفر در چارچوب رايزني‌هايي كه ايران و عربستان سعودي به تازگي در بغداد داشتند، انجام مي‌شود.» اين مقام آگاه به خبرگزاري رسمي عراق گفته است كه كاظمي در سفر پيش رو در مورد موضوعات متنوعي از جمله روابط ايران و عربستان سعودي گفت‌وگو خواهد كرد. گفته مي‌شود بعد از دو ماه توقف در مذاكرات ميان ايران و عربستان قرار است مصطفي كاظمي، ابتكار عمل تازه‌اي را براي از سرگيري مذاكرات ميان دو كشور ارايه كند.
خبرگزاري روسي اسپوتنيك به نقل از يك منبع سياسي عراقي نوشت: «كاظمي فردا به تهران سفر مي‌كند و با تعدادي از مقامات ايراني به منظور بررسي روابط دوجانبه، پرونده آب، انرژي و همچنين مهم‌ترين مسائل منطقه و جهان گفت‌وگو خواهد كرد.» يك مقام آگاه عراقي همچنين به آسوشيتدپرس گفته است كه مصطفي كاظمي در سفرهايش به رياض و تهران، ابتكار عمل جديدي براي بهبود روابط دو كشور ارايه خواهد داد. كاظمي علاوه بر سفر ديروزش به عربستان سعودي، قرار است ۲۰ روز ديگر براي شركت در يك نشست با حضور رييس‌جمهور امريكا و مشاركت پادشاه اردن، رييس‌جمهور مصر و امير قطر، بار ديگر به رياض سفر كند.
ابتكاري براي دور ششم مذاكرات
مذاكرات مستقيم ميان تهران و رياض، از فروردين‌ماه سال گذشته در بغداد به صورت پنهاني آغاز شده بود و بعد از آنكه يك رسانه بريتانيايي از انجام اين مذاكرات پرده برداشت، مقام‌هاي رسمي دو كشور به گفت‌وگوها در سطح مقام‌هاي امنيتي با ميانجيگري بغداد اذعان كردند. در طول ۱۵ ماه گذشته ۵ دور مذاكره ميان تهران و رياض به ميزباني عراق انجام شده و گزارش‌هاي متفاوتي از ميزان پيشرفت در اين مذاكرات منتشر شده است. در حالي كه به گفته مقام‌هاي عربستان سعودي، زمستان گذشته قرار بود دور پنجم مذاكرات ميان ايران و عربستان سعودي در بغداد برگزار شود، بعد از اعلام اعدام همزمان ۸۱ نفر از اتباع سعودي و خارجي توسط رياض، جمهوري اسلامي ايران به صورت يك‌جانبه مشاركت در اين مذاكرات را به حالت تعليق درآورد. با اين حال بعد از نزديك به دو ماه تاخير، دور پنجم مذاكرات ميان تهران و رياض اوايل ارديبهشت‌ماه سال جاري در بغداد برگزار شد.
در پي برگزاري دور پنجم گفت‌وگوهاي ايران و عربستان در عراق، پايگاه خبري نورنيوز، منتسب به علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي در گزارش فضاي حاكم بر نشست را «مثبت» توصيف كرد و از افزايش «اميدواري‌ها براي گام نهادن دو كشور در مسير از سرگيري روابط» خبر داد. اين رسانه ايراني خبر داده بود: «پيش‌بيني مي‌شود در آينده نزديك زمينه برگزاري جلسه مشترك ميان وزراي خارجه دو طرف فراهم شود.» با گذشت دو ماه از اين گزارش، همچنان به نظر مي‌رسد كه ديدار ميان وزراي خارجه دو كشور يا افزايش سطح روابط ميان تهران و رياض در دستور كار دو كشور قرار ندارد. دوشنبه هفته گذشته سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران در نشست خبري هفتگي با خبرنگاران گفت: «الان خيلي زود است كه در خصوص مرحله پاياني برقراري روابط ديپلماتيك اعلام نظر كنيم.» با اين حال اين ديپلمات ارشد ايراني، موضوع اعزام حجاج ايراني براي زيارت خانه خدا را زمينه‌ساز موفقيت گفت‌وگوها عنوان كرد و گفت: «الان تمركز ما بر اعزام حجاج است. از مساعدت‌ها و همكاري‌هاي مراجع ذي‌ربط در عربستان تشكر مي‌كنم. تمركز ما اين است كه امنيت و آرامش و حج مقبول براي حجاج فراهم شود. حجاج ما وارد عربستان شدند و گزارش‌هاي دريافت‌شده اميدواركننده است. اميدواريم تا پايان همين مسير برود. مطمئنا ميزباني مناسب از حجاج ايراني زمينه‌ساز حركت به سمت ادامه توافقات است.»
خبرگزاري آسوشيتدپرس به نقل از يك مقام آگاه عراقي در مورد سفر مصطفي كاظمي مي‌نويسد: «سفر كاظمي با هدف ايجاد مسيرهاي جديد براي فعال كردن مجدد گفت‌وگوهاي ايران و عربستان با ميانجيگري بغداد است.» مصطفي كاظمي، ماه گذشته در گفت‌وگويي تاكيد كرده بود كه مذاكرات ايران و عربستان به مرحله پيشرفتهاي رسيده است. به‌رغم خوش‌بيني‌ها به فضاي حاكم بر دور پنجم نشست ايران و عربستان در بغداد، اين مذاكرات بار ديگر دو ماه است كه دچار توقف شده است. فيصل بن فرحان، وزير خارجه عربستان سعودي كه زمستان سال گذشته از فقدان «پيشرفت قابل توجه» در مذاكرات ميان ايران و عربستان سعودي سخن گفته بود، خرداد ماه امسال از «پيشرفتهاي جزيي» در مذاكرات گفت، اما تاكيد كرد كه اين ميزان پيشرفت قابل قبول نيست.
اوضاع آشفته سياسي در بغداد
مصطفي كاظمي در حالي به تهران و رياض سفر كرده است كه جايگاه او در بغداد محكم نيست و دولت او از زمان برگزاري انتخابات پارلمان در مهرماه سال گذشته، دولت پيشبرد امور است. گروه‌هاي سياسي عراقي در طول ۹ ماه گذشته نتوانسته‌اند به يك راه‌حل براي تشكيل دولت و انتخاب رييس‌جمهور دست پيدا كنند. تصميم مقتدي‌صدر، رهبر جريان صدر به عنوان بزرگ‌ترين فراكسيون پارلمان عراق براي كناره‌گيري تمامي نمايندگان اين جريان از پارلمان، وضعيت عراق را پيچيده‌تر از هر زمان ديگري كرده است. گروهي از تحليلگران تنش‌هاي سياسي در عراق، به ويژه دعوا ميان مقتدي‌صدر و گروه‌هاي شيعه هوادار ايران را ناشي از اختلافات ميان تهران و رياض مي‌دانند كه در سياست عراق تجلي پيدا كرده است.
در پي كناره‌گيري نمايندگان حامي مقتدي صدر از نمايندگي پارلمان عراق، گروه‌هاي سياسي عراقي تلاش‌هايي را براي ترغيب صدر به صرف‌نظر از اقدامش در پيش گرفتند، اما اين تلاش‌ها بي‌ثمر ماند. حال رسانه‌ها گزارش داده‌اند كه گروه‌هاي سياسي عراقي راهكارهاي تازه‌اي براي برگزاري انتخابات جديد در عراق ارايه داده‌اند. به گزارش ايسنا، «ائتلاف نيروهاي دولت ملي» به رياست عمار حكيم، رييس جنبش حكمت و حيدر العبادي، نخست‌وزير سابق عراق و رييس ائتلاف «نصر»، جمعه از ابتكار سياسي جديد براي خروج عراق از بحران سياسي فعلي خبر دادند. اين ابتكار مبتني بر شكل‌گيري يك مرحله انتقالي جديد است كه با انتخابات به پايان مي‌رسد. در بيانيه صادره از اين ائتلاف تاكيد شد كه بحران سياسي عراق همچنان ادامه دارد و همه نيروهاي سياسي بايد در اين زمينه فعال باشند تا بتوان از اين بحران خارج شد. ائتلاف نيروهاي دولتي ملي در اين بيانيه درباره اين ابتكار آورده است كه واقعيت امروز عراق بسيار پيچيده و خطرناك است و بازيگران زيادي در آن دخيل هستند. هر شكست جديدي منجر به سناريوهاي غيرمتعارف خواهد شد كه امنيت عراق را به خطر مي‌اندازد، به همين خاطر بايد در اين زمينه كاملا جدي و فعالانه حضور داشت. اين ائتلاف افزود: هرگونه شكل‌گيري دولت تنها بر پايه منافع شخصي و جناحي اشتباه است و بايد در روند شكل‌گيري دولت علاوه بر مصالح سياسي، تمامي واكنش‌ها و نيروهاي تاثيرگذار ملاك گرفته شوند تا با تكيه بر حمايت جمعي و با كمترين ضرر بتوان به نتيجه‌اي مورد قبول همه رسيد. براساس اين بيانيه ابتكار جديد مي‌تواند اعتماد نيروهاي سياسي را بازگرداند، به مردم اطمينان بخشد و به يك دستاورد كيفي ولو در سطح حداقلي دست يابد. ائتلاف نيروهاي دولتي ملي عراق در اين بيانيه خاطرنشان كرد: مرحله بعدي دوره انتقالي با انتخابات جديد به پايان مي‌رسد. مدت زمان آن و تشكيل دولتي معتدل و متوازن كه مورد اطمينان نيروهاي سياسي شركت‌كننده و غير مشاركت‌كننده در آن باشد، همگي بايد در ابتداي كار بر آنها توافق صورت گيرد. براساس اعلام اين ائتلاف اداره مرحله انتقالي كه با انتخابات جديد به پايان مي‌رسد، براي بازگرداندن اعتماد مردم به نظام سياسي، تضمين دستاوردهاي كيفي در خصوص پرونده‌هاي مبارزه فساد، تامين امنيت، گسترش خدمات در داخل و خارج امري ضروري و مهم است.
دست‌هاي بسته كاظمي در نشست رياض با حضور بايدن
علاوه بر سفر ديروز مصطفي كاظمي به رياض، او قرار است كه ۱۵ جولاي، بار ديگر براي شركت در يك نشست سران با حضور جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا و تعدادي از سران كشورهاي منطقه از جمله پادشاه اردن، رييس‌جمهور مصر و امير قطر، به عربستان سفر كند. نمايندگان پارلمان عراق در آستانه اين سفر، با جمع‌آوري امضا خواهان عدم امضاي توافقنامه‌اي جديد از سوي دولت مصطفي كاظمي در آخرين روزهاي كاري‌اش شده‌اند. نمايندگان معتقدند كه دولت پيشبرد امور مصطفي كاظمي نبايد تعهدي براي دولت بعدي عراق ايجاد كند. امضاكنندگان اين نامه تاكيد كردند كه نخست‌وزير موقت هيچ‌گونه اختيار يا مشروعيتي براي امضاي قرارداد‌ها و توافقنامه‌ها در طول دوره كابينه موقت ندارد، همچنين آنها از رييس پارلمان خواستند طبق قانون اساسي و حكم شماره ۱۲۱ سال ۲۰۲۲ دادگاه عالي فدرال، با صدور حكمي اين مساله را تضمين كند.