گزارش سالانه سازمان ملل از بازار عرضه و تقاضاي مواد، امروز در وين رونمايي مي‌شود
يكسال خشونت
بنفشه سام‌گيس
گزارش سازمان ملل متحد درباره وضعيت قاچاق مواد مخدر و جرايم سازمان‌يافته در سال 2021، امروز در وين رونمايي مي‌شود. با توجه به اتفاقاتي كه ظرف يك سال اخير در دنيا رخ داده - حمله روسيه به اكراين كه آوارگي و بي‌خانماني ميليون‌ها اوكرايني را به دنبال داشته و افزايش قاچاق انسان از مسير بالكان را رقم زده، تصرف دوباره افغانستان توسط افراطيون امارت اسلامي كه فرار هزاران شهروند اين كشور به اقصي‌نقاط جهان را به دنبال داشته، دستور ملا هيبت آخوند‌زاده؛ رهبر جديد طالبان به توقف تجارت مواد مخدر و اجراي نمادين اين ممنوعيت با راه‌اندازي كمپين امحاي مزارع خشخاش طي دو ماه اخير، افزايش تنش‌هاي سياسي در منطقه خاورميانه، رشد آمار پناهجويي به مقصد اروپا به دنبال بحران‌هاي اقتصادي در قاره آفريقا و آسيا و منطقه خاورميانه و مديترانه شرقي - به نظر مي‌رسد گزارش امسال دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد UNODC باز هم متفاوت از سال‌هاي پيش باشد چون اين گزارش‌هاي سالانه، صرفا رصد و اعلام اعداد خام از وضعيت قاچاق و بازار عرضه و تقاضاي مواد مخدر و محرك نيست بلكه رخدادها و تحركاتي هم كه بر اين بازار جهاني تاثيرگذار است را تحليل كرده و وضعيت مناطق مختلف جهان را با توجه به تاثير اين رخدادها بررسي مي‌كند. يكي از مهم‌ترين رخدادهايي كه در دهه اخير، بازار عرضه و تقاضا را به‌شدت مورد تاثير قرار داد، اپيدمي جهاني كوويد 19 بود. بعد از ژانويه 2020، اعمال تدابير امنيتي در تمام كشورها و از جمله انسداد موقت مرزهاي زميني، هوايي و دريايي براي جلوگيري از انتقال ويروس، شرايط متفاوتي در بازار عرضه ايجاد كرد و ويژگي‌هاي بيماري و تبعات آن (تعطيلي بنگاه‌ها و كسب‌وكارهاي خرد به دليل ركود اقتصادي فراگير، بيكاري ميليون‌ها نفر از مردم جهان و خانه‌نشيني اجباري و به تبع آن، افزايش اختلالات رواني ناشي از مشكلات اقتصادي) هم بازار تقاضا را تحت‌تاثير قرار داد. در حالي كه در هفته‌هاي ابتدايي پس از شيوع بيماري و به دنبال سرعت بالاي همه‌گيري و انتقال ويروس، تمام دولت‌ها در 5 قاره، تدابير امنيتي شديدي براي جلوگيري از سرايت بيماري از طريق مبادلات مرزي اتخاذ كردند، تصور غالب اين بود كه انسداد مبادي زميني، هوايي و دريايي، مي‌تواند بعد از دهه‌هاي متمادي، خسارت كلاني براي شبكه‌هاي بومي و بين‌المللي مخدرها و محرك‌ها رقم بزند. 4 ماه بعد از شيوع جهاني كوويد 19 و زماني كه 5 قاره به‌طور كامل گرفتار ويروس شده بودند، دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، در تحقيقي به بررسي تاثيرات اين بيماري ويروسي بر بازار عرضه و تقاضاي مخدرها و محرك‌ها پرداخت. در گزارش UNODC كه مه2020 منتشر شد و از جمله مهم‌ترين تحقيقات جهاني درباره تغييرات بازار عرضه و تقاضا به شمار مي‌رود، تاكيد شده بود كه توقف يا كاهش كوتاه‌مدت ترانزيت و قاچاق مواد مخدر در كل دنيا، فقط و فقط مربوط به اولين هفته‌هاي پس از شيوع بيماري بوده و شبكه‌هاي بومي و بين‌المللي ترانزيت و قاچاق مواد مخدر در 5 قاره، موفق شدند از مشغله ذهني، سياسي، امنيتي و اقتصادي دولت‌ها براي كنترل شيوع ويروس كرونا در داخل مرزها (و به خصوص كشورهايي در قاره آسيا، اروپا، آفريقا و منطقه خاورميانه و آسياي ميانه كه در مسيرهاي فرعي يا اصلي ترانزيت مواد مخدر واقع شده‌اند) و همچنين از افزايش ناامني در مبادي مرزي (ناامني به جهت كاهش كنترل‌هاي مرزي نسبت به محموله‌هاي قاچاق ورودي يا خروجي) به نفع خود استفاده كنند و بنابراين، توليد، توزيع و فروش انواع مخدرها و روانگردان‌ها در بازه دهه اول ژانويه تا دهه اول مه ۲۰۲۰ در مقايسه با مدت مشابه در سال 2019 و پيش از شيوع كرونا در جهان، رونق بيشتري پيدا كرد. در اين تحقيق همچنين تاكيد شده بود كه تاثيرات رواني مرتبط با شيوع ويروس كرونا كه ريشه در ركود فراگير اقتصادي به سبب تعطيلي مشاغل، اخراج كاركنان، افزايش بيكاري، كاهش درآمد دولت‌ها و تنزل شديد درآمد مردم در تمام كشورها داشته، اتفاقا تقاضاي بيشتر براي مصرف انواع مواد اعتيادآور - چه در بروز و چه در شيوع مصرف مواد مخدر و محرك - را در سراسر جهان رقم زده علاوه بر آنكه در مواردي، تغيير الگوي مصرف به سمت مخدرهاي سنگين‌تر يا دوز بالاتر مصرف هم در همان بازه 4 ماهه شيوع كوويد 19 اتفاق افتاده است.
مصداق‌هاي مشخص مورد اشاره در اين گزارش سازمان ملل كه ارتباط مستقيم تغييرات بازار عرضه و تقاضا با شيوع جهاني كوويد 19 را تاييد مي‌كرد شامل كاهش شديد كشفيات مواد مخدر در ايتاليا و كشورهاي آسياي ميانه (به دليل افزايش تمركز پليس در كنترل شيوع كوويد 19) توقف عمليات مقابله با قاچاق مواد مخدر در نيجر، افزايش جرايم سايبري مرتبط با عرضه و تقاضاي مواد مخدر و رشد قاچاق داروها در منطقه بالكان، افزايش قيمت كوكايين در امريكا به دليل دشواري دسترسي خرده‌فروشان، افزايش عرضه خياباني در مصر، افزايش قاچاق مخدرها و مواد روانگردان از طريق شبكه پست در نيجريه و همچنين گراني موقت قيمت هرويين افغانستان در بازارهاي جهاني به دليل كاهش توليد در افغانستان به دنبال دشواري و محدوديت رفت‌و‌آمد كارگران فصلي به سمت مزارع خشخاش و مناطق فرآوري ترياك و همچنين دشواري ترانزيت پيش‌سازهاي توليد هرويين از مبادي غيرقانوني چين و آسياي ميانه به افغانستان بود.
حالا حدود دو سال از شيوع كوويد 19 در جهان مي‌گذرد و اگرچه هنوز آمار ابتلا در بسياري كشورها با نوسان مواجه است و نمي‌توان نقطه پاياني براي داستان اين بيماري ويروسي در دو قاره اروپا و امريكا در نظر گرفت، طي ماه‌هاي گذشته اتفاقات ديگري در اقصي‌نقاط دنيا، بازار عرضه و تقاضا و جرايم سازمان‌يافته را متاثر كرده كه گزارش سازمان ملل متحد از وضعيت تجارت مواد اعتيادآور و جرم‌هاي مرتبط هم از اين رخدادها تاثير خواهد گرفت.
طبق بررسي‌هاي «اعتماد» از گزارش‌هاي ماهانه DEA (سازمان مبارزه با مواد مخدر ايالات متحده) پيش‌بيني مي‌شد كه تا پايان سال 2021 بيش از 1366 تن كوكايين، هرويين، مت آمفتامين، اكسي كدون، فنتانيل، ماري جوانا و اكستاسي با ارزش بيش از 20 ميليارد دلار در 9 منطقه جهان (آفريقا، آندين، كاراييب، اروپا، خاور دور، خاور ميانه، امريكاي مركزي و جنوبي، اقيانوسيه) فروخته شود و بنا به نتايج اين تخمين، رتبه دوم فروش مواد مخدر و محرك، بعد از ايالات متحده، متعلق به خاورميانه (218 تن با ارزش بيش از يك ميليارد دلار) و رتبه اول از بابت ارزش مواد عرضه شده مربوط به منطقه اروپا (177 تن با ارزش 5 ميليارد دلار) بوده است.
هنوز معلوم نيست گزارشي كه امروز در وين رونمايي مي‌شود چه نتايجي از ميزان مصرف مواد اعتيادآور در سال 2021 داشته باشد و اين نتايج تا چه حد تخمين DEA را تاييد كند اما رخدادهاي تنش‌زا در اقصي‌نقاط جهان طي يك سال گذشته ميلادي، افزايش بروز و شيوع مصرف مواد مخدر و محرك را به دنبال داشته چنانكه بنا به تاييد كارشناسان حوزه اعتياد، جنگ و ناآرامي‌هاي سياسي و اقتصادي و اجتماعي، مشكلات معيشتي و فقر، بيكاري و نارضايتي‌هاي شهروندان، عوامل موثري در گرايش به سمت مصرف مواد اعتيادآور هستند.
گزارشي كه پارسال و همزمان با روز جهاني مبارزه با مواد مخدر، توسط سازمان ملل در وين ارايه شد، از افزايش مصرف و افزايش تعداد مصرف‌كنندگان كوكايين، كانابيس (ماري جوانا، حشيش) مشتقات ترياك (هرويين، مرفين، داروهاي مخدر) و مت‌آمفتامين در 5 منطقه آسيا، افريقا، اروپا، امريكا و اقيانوسيه تا پايان سال 2020 ميلادي خبر مي‌داد. طبق نتايج اين گزارش، تا پايان سال 2020 ميلادي، تعداد مصرف‌كنندگان مواد مخدر و محرك در كل دنيا و در گروه سني 15 تا 64 سال، به 275 ميليون نفر افزايش يافته در حالي كه حدود يك‌چهارم از اين تعداد، مصرف‌كنندگان مخدرهاي مشتق از ترياك بوده و حدود 26 ميليون نفر هم مصرف‌كننده آمفتامين بوده‌اند. 4 گزارش منتشر شده UNODC طي دو ماه گذشته تاييد مي‌كند كه به دنبال ارزاني قيمت مخدرهاي آزمايشگاهي در مقايسه با قيمت گران مخدرهاي گياهي، تعداد مصرف‌كنندگان اين مواد ارزانتر در اقصي‌نقاط جهان رو به افزايش است در حالي كه اين مخدرهاي توليد شده در آزمايشگاه در مقايسه با مخدرهاي گياهي، تاثير سريع‌تر و سنگين‌تر بر سيستم اعصاب مركزي داشته و مرگ‌هاي بيشتر و ناتوان‌كنندگي‌هاي وسيع‌تري را رقم خواهند زد. رونق گرفتن بازار عرضه و تقاضاي مواد مخدر و محرك، يك نتيجه اجتناب‌ناپذير هم دارد؛ جرايم سازمان‌يافته از جمله قاچاق انسان، فحشا، قتل، درگيري‌هاي مسلحانه، سرقت، پولشويي، ايجاد ناامني منطقه‌اي و برون‌مرزي و ناركوتروريسم (هم‌پيماني قاچاقچيان مواد با تروريست‌ها و گروه‌هاي شبه‌نظامي و اشتراك منافع به شرط تامين امنيت ترانزيت و جابه‌جايي محموله‌هاي مواد قاچاق تا مقصد) از مهم‌ترين تبعات رونق بازار عرضه و تقاضاي مخدرها و محرك‌هاست. تاثير رخدادهاي يك سال گذشته جهان، حتما نشانه هاي روشني در گزارش امروز سازمان ملل خواهد داشت.