يادداشتي بر فيلم «گزارش» عباس كيارستمي
به بهانه نمايش در خانه هنرمندان
سرنوشت غبارآلود
محمد شريعت‌پناه
عباس كيارستمي يك‌سال قبل از فروپاشي حكومت پهلوي نخستين فيلم بلند سينمايي‌اش را با عنوان تامل‌برانگيز «گزارش» به نمايش درآورد. «گزارش» به لحاظ جامعه‌شناختي اثري جسورانه است و بدون پرده‌پوشي و اغماض گزارشي واقعي و شفاف از جامعه سردرگم و رو به اضمحلال ايران در سال 1356 را انعكاس مي‌دهد. در اين جامعه نابسامان مراكز اداري و حكومتي از تامين مطالبات بحق مردم طفره مي‌روند و ارباب رجوع در طبقات سازمان‌ها سرگردان است. فساد اداري شيوع دارد و مقامات براي خواباندن اعتراضات مردم بدون بررسي و عجولانه، كاركنان بي‌گناه را مجازات مي‌كنند. افراد متظاهر و مدعي اخلاق‌مداري براي سودجويي و منفعت‌طلبي به افراد پاكدست تهمت مي‌زنند و به سهولت آنها را از صحنه خارج مي‌كنند. يقه‌سفيدها با رانت‌خواري و ارتباطاتي كه با مراكز حكومتي دارند از آلمان خودرو وارد مي‌كنند و به ثروت‌هاي بادآورده دست پيدا كرده‌اند. صاحبان ثروت و قدرت با نفوذ و ارتباطات اختاپوسي در دستگاه قضايي از قشر آسيب‌پذير با پوشش اجراي قوانين و مقررات بهره‌كشي مي‌كنند. در جامعه اختلاف طبقاتي، تبعيض، مشروب‌خواري، عياشي، خيانت، فقر، خودكشي، قمار و... متداول است و روزمرّگي و بي‌هدفي بر زيست مردم سايه افكنده است.
عباس كيارستمي براي عبور از سد سانسور و مميزي هوشمندانه معضلات خانواده متوسط شهري را دستمايه قرار داده و گزارشي واقع‌گرايانه و مستدل از پيامدهاي وضعيت بغرنج اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي درسال 1356 بر خانواده‌هاي ايراني مطرح مي‌كند. در فيلم گزارش محمد فيروزكوهي (كوروش افشارزاده) كارمند وزارت دارايي با همسرش اعظم (شهره آغداشلو) بر سر موضوعات ريز و درشت زندگي اختلاف دارد. فيروزكوهي براي تامين مخارج زندگي علاوه بر كار اداري در كازينو كار و هنگام رفتن به منزل نيز مسافركشي مي‌كند. با اين حال قادر نيست از پس افزايش اجاره آپارتمانش برآيد. كمبودهاي مالي باعث شده كمتر با خانواده وقت بگذراند و اين وضعيت شكاف و جدايي بين اين زوج جوان را تشديد مي‌كند. فيروزكوهي در محل كارش از سوي ارباب رجوع رياكار و فرصت‌طلبي كه قصد دارد از پرداخت ماليات فرار كند، متهم به رشوه‌گيري مي‌شود. مديركل بدون بررسي فيروزكوهي را از كار معلق مي‌كند. مشكلات اقتصادي و شغلي بر مرافعه فيروزكوهي و اعظم مي‌افزايد و باعث زد و خورد فيزيكي آنها مي‌شود.اعظم قصد دارد خانه را ترك كند كه فيروزكوهي مانع مي‌شود. اعظم با خوردن قرص اقدام به خودكشي مي‌كند و فيروزكوهي او را به درمانگاه مي‌رساند و جانش را نجات مي‌دهد. «گزارش» به لحاظ فيلمنامه، كارگرداني، ايفاي نقش بازيگران و عوامل فني، فيلم مرجع تاريخ سينماي اجتماعي ايران به شمار مي‌آيد و بسياري از فيلمسازان بعد از انقلاب از اين فيلم به متدهاي گوناگون الگوبرداري كرده‌اند. كيارستمي با دوربين روي دست، صدابرداري سرصحنه، رعايت جزييات در شخصيت‌پردازي، توجه به نمادها و المان‌ها، پلان‌ها و سكانس‌ها، فيلم را مستندگونه و باورپذير ساخته است. بازي گرفتن از كودك دو ساله در نقش بهنوش، فرزند اين زوج جوان و نسلي كه در بحران و كشمكش نضج مي‌يابد از توانايي‌هاي كيارستمي در عنفوان فيلمسازي به شمار مي‌آيد. زنده‌ياد عباس كيارستمي در سال 1356 با ترسيم زيست ناگوار خانواده‌ها، جامعه پرفراز و نشيب و معلق بين سنت و مدرنيته را در آستانه فروپاشي با آينده‌اي غبارآلود به تصوير كشيد.