گزارشي از تمرين نمايش «مجلس انتقامجويي هملت» به كارگرداني حسين جمالي
تلاش براي تغيير ذايقه تئاتر
كاوه سالاري / اين روزها «هملت» در پيچ و خم‌هاي تئاترشهر در رفت‌و آمد است. سالن‌هايي كه در دست تعمير است و گروه نمايش «نيست» در ميان همين شلوغي‌هاي بازسازي ساختمان تئاترشهر مشغول تمرين نمايشي است با عنوان «مجلس انتقامجويي هملت» كه از قرارهاي گذاشته شده مي‌خواهد نمايش افتتاحيه سالن «سايه» پس از بازسازي‌هاي تئاترشهر باشد. اين نمايش ساختارهايي نو در قالب نمايش ايراني به صحنه مي‌رود. بچه‌ها سخت مشغول تمرين هستند و گروه 11 نفره بازيگرها نوبت به نوبت در صحنه‌هاي كوتاه و هيجان‌انگيز تمرين مي‌كنند. فربد فرهنگ نقش هملت را بازي مي‌كند و پيش از صحنه روبه‌رو شدن با اوفليا جمله معروف نمايش «هملت» را به زبان مي‌آورد. «بودن يا نبودن، مساله اين است.»
پژوهش در كنار تئاتر
حسين جمالي سال‌هاست كه دغدغه نمايش ايراني دارد و نشست‌هايي هم برگزار كرده و دو نمايش ديگر با اين رويكرد به صحنه برده است. او در مقام كارگردان و نويسنده اين نمايشنامه از شيوه اجرايي‌اي كه براي آن انتخاب كرده، مي‌گويد: «در نمايش «مجلس انتقامجويي هملت» شيوه اجرايي نمايش‌هاي ايراني يك نوع هم‌آميزي با ادبيات نمايشي غربي دارد. علت اينكه اين شيوه انتخاب و كار شده اين است كه بهتر است با هر مخاطبي با زبان خودش صحبت كنيم. زبان نمايش مردم ايران زباني است كه در تاريخ و فرهنگ آنها وجود دارد. به اين دليل به سراغ اين شيوه رفته‌ايم. با توجه به دو نمايش پيشيني كه با همين شيوه پيگيرش بوده‌ايم و اجراي عمومي داشتيم مطمئن شديم كه اين شيوه مي‌تواند ارتباط سليس و صحيحي بين محتواي متن و انديشه مخاطب برقرار كند.» اما او از دشواري‌هاي كار پژوهشي كردن هم مي‌گويد. او معتقد است هيچ‌كس در تئاتر ايران ارزشي براي كار پژوهشي قايل نيست و هيچ مركز و ارگاني تا به حال برنامه‌اي براي ايجاد نمايش ايراني نداشته است اما اينكه اين روزها تئاترشهر همت كرده و با وجود تعويق‌هايي كه در بازگشايي سالن داشته را بايد به فال نيك گرفت كه كار پژوهشي در دستور كار قرار گرفته است. او مي‌گويد: «اميدوارم اين جريان پژوهشي كه فعلا در‌حد ايده در تئاتر شهر مطرح شده و توسط شوراي هنري پيگيري مي‌شود به بار بنشيند و به ياري همه كساني كه دغدغه پيشرفت نمايش‌هاي ايراني و به‌طور كلي پيشرفت تئاتر دارند اهميت پيدا كند و كمك شود تا اين ايده به ثمر بنشيند.» اما جمالي بر اين باور است كه توليد آثاري كه جنبه پژوهشي دارند بدون حمايت مركز هنرهاي نمايشي و سالن‌هاي تئاتري تقريبا غيرممكن است و بايد دولت براي آنها هزينه كند. او دليلش را چنين مطرح مي‌كند: «براي اينكه چنين كارها به لحاظ اينكه بنياد حركت‌شان را با پژوهش و برخورد علمي طراحي مي‌كنند به تنظيم ذايقه تماشاگر مي‌پردازد. مثلا اگر ما جلوي موسيقي سنتي‌‌مان را كه ريشه در تاريخ و فرهنگ ما دارد بگيريم يا دست‌انداز سر راه‌شان بگذاريم يا مانع از انتشار چنين آثاري شويم كم‌كم موسيقي‌هايي كه غربي‌ها در اينترنت براي‌مان مي‌گذارند يا از شبكه‌هاي ماهواره پخش مي‌كنند ذايقه مردم را تغيير مي‌دهد. اساس عرفان و شناختي كه در آن نوع موسيقي وجود دارد از بين خواهد رفت. پس دولت‌ها و مراكز بايد بودجه‌هايي را به كارهايي اختصاص دهند كه سعي دارند با رويكرد علمي خودش اتفاقات بديع و تازه‌اي را رقم بزنند.» در اين نمايش بازيگراني چون خسرو شهراز، فربد فرهنگ، وحيد آقاپور، مسيح كاظمي، ارسطو خوش‌رزم، سارا عباس‌پور، مجيد رحمتي، علي عامل‌هاشمي، وحيد نفر و ميلاد امامي بازي مي‌كنند.
انتقام روح پدر هملت
روح پدر هملت را وحيد آقاپور بازي مي‌كند. بازيگري كه در اين سال‌ها بازي‌هاي خوبي از او بر صحنه تئاتر ديده‌ايم. او در صحنه روبه‌رو شدن با هملت از او مي‌خواهد كه انتقامش را بگيرد. او با طنازي‌اي كه اين نقش دارد از پسرش مي‌خواهد انتقام خون ريخته‌شده او را بگيرد. آقاپور درباره پرداختن به اين نوع نمايش‌ها مي‌گويد: «نفس پرداختن به نمايشنامه‌هاي بسيار معتبر تئاتر مثل شكسپير حركت مثبتي است. اما نحوه مواجهه با چنين نمايشنامه‌هاي ازلي و ابدي يا به تعبيري ستون‌هاي تئاتر هم مهم است. در بحث تئاتر ايراني دو رويكرد داريم؛ يكي پرداختن به نمايشنامه‌هاي ايراني است و ديگري هم اينكه چطور با بضاعت تكنيكال و شيوه‌هاي نمايشي‌اي كه در سرزمين خودمان داريم مي‌توانيم به سراغ نمايشنامه‌هاي غير ايراني برويم.» اما اين گروه در كاري كه دارد مي‌كند چه روشي را در پيش گرفته كه آقاپور مي‌گويد: «كوشش اين گروه براي به صحنه بردن «مجلس انتقامجويي هملت» كوششي است در فاز دوم كه همان استفاده از تكنيك‌هاي نمايش ايراني است. اين حركت مثبتي است كه در فرازهايي در تاريخ تئاتر وجود داشته ولي متاسفانه ادامه پيدا نكرده است.» او از فعاليت‌هاي كارگاه نمايش مثال مي‌آورد كه در مقطعي از تئاتر ايران سعي كرد تا شيوه‌هاي نمايش ايراني را در اجراهاي نمايشي‌اش به كار ببرد اما او معتقد است اين حركت به جريان تبديل نشده و با انقطاع روبه‌رو شده و مي‌گويد: «شايد اجراي نمايش «مجلس انتقامجويي هملت» جرقه‌اي براي احيا شدن اين جريان و جدي گرفته شدن اين جريان باشد.» فايده اين نگاه و شيوه كار كردن از نظر بازيگر روح پدر هملت اين است: «هر سرزميني در حوزه هنر و فرهنگ سعي مي‌كند توشه خودش را معرفي كند و فارغ از بحث جهاني شدن و ارتباطات فرامليتي، هر كشوري بايد بضاعت و داشته‌هاي خودش را معرفي كند و آن را پرورش داده و در حفظ آن تلاش كند. سرزميني كه فارغ از بضاعت باشد و صرفا به محصولات بين‌المللي اكتفا كند به نظرم هويت مستقلي از خود نخواهد داشت و نمي‌تواند در ساحت كلي هنر عرض اندام كند. بنابراين نگاه واقع‌بينانه اين است كه ما هم در عرصه نمايش اگر نگوييم تئاتر تا‌حدودي بضاعت‌هايي داريم كه مي‌توانيم از آنها استفاده كنيم و مي‌تواند منشا هويت و اثربخشي باشد. روي اين حساب است كه چنين گرايشي را در اين نمايش دنبال مي‌كنيم.»
تمرين با چنگ و دندان
كلاديوس هم در اين نمايش در مقابل هملت قرار مي‌گيرد و نوك پيكان انتقامجويي هملت است. خسرو شهراز كه در سال‌هاي گذشته در نسخه‌هاي ديگري از اين نمايش بازي كرده است از نمايشي مي‌گويد كه اين روزها در آن بازي و سعي مي‌كند تا صلابت اين شخصيت ماندگار تاريخ نمايش را به‌خوبي بازي كند. او مي‌گويد: در اين نمايش به‌گونه‌هاي نمايش ايراني نزديك شده‌اند كه اين نگاه براي او جالب است و در تعريف نمايشي كه در آن بازي مي‌كند، مي‌گويد: «مي‌توانم بگويم اين اجرا يك اجراي منحصر به فرد است.» اما همان‌طور كه گروه‌هاي نمايشي هميشه با مشكلاتي دست و پنجه نرم مي‌كنند به صحنه رفتن اين نمايش هم خالي از اين فراز و فرودها نبوده است. شهراز مي‌گويد: «اين نمايش قرار بود در ارديبهشت اجرا شود و بعد به خرداد موكول شد و متاسفانه به دليل آماده نشدن سالن «سايه» باز هم اجرا به اواخر تيرماه افتاد كه اميدوارم اين بدقولي‌هاي مركز هنرهاي نمايشي و مسوولان باعث دلسردي بچه‌ها نشود.» اما خسرو شهراز كه در جايي ديگر در نمايش «هملت» بازي كرده از دشواري‌هاي كار كردن در نمايش «مجلس انتقامجويي هملت» مي‌گويد: «از دشواري‌هاي اين كار اين است كه هر نقشي همزمان سه موقعيت را نشان مي‌دهد. موقعيت خود بازيگر مثل خود خسرو شهراز كه بازيگر است. موقعيت خسرو شهرازي كه مي‌خواهد يكي از نقش‌ها را بازي كند و موقعيت نقشي كه قرار است روي صحنه ببينيم. اين نگاه اگر براي هر يك از بازيگرها جا بيفتد، نگاه ويژه‌اي است و نگاهي است كه اين كار را منحصر به فرد مي‌كند. خوشحالم كه در گروه حسين جمالي هستم و در گروه بازيگرهاي خوبي دارد. بچه‌ها با وجود مشكلاتي كه در تئاتر وجود دارد خوب و باانگيزه هستند و با چنگ و دندان تمرين مي‌كنيم و پيش مي‌رويم.»