رييسجمهور چين به پادشاه عربستان نامه نوشت
پكن - رياض؛ رابطهاي هميشه رو به رشد
محمدحسين لطفالهي
چين و عربستان سعودي روابط مستحكمي دارند، اما با اين حال هم پكن و هم رياض خواهان تقويت روابط و افزايش همكاريها هستند؛ موضوعي كه تمايل چينيها به حضور فعالتر در منطقه خاورميانه و تمايل سعوديها به برقراري توازن ميان دو قدرت اصلي جهان امروز يعني پكن و واشنگتن را علني ميسازد. وزارت امور خارجه عربستان سعودي روز سهشنبه در بيانيهاي اعلام كرد كه «شاه سعودي از رييسجمهور چين پيام مكتوبي درباره روابط مستحكم دو كشور و راهكارهاي حمايت و تقويت اين روابط در زمينههاي مختلف دريافت كرد.» بر اساس روايت رياض، «رييسجمهور چين در اين پيام بر حمايت كشورش از درخواست عربستان براي ميزبان نمايشگاه جهاني اكسپو ۲۰۳۰ در پايتخت عربستان نيز تاكيد كرد.» اين پيام در حالي توسط چن ويكينگ، سفير چين در رياض تحويل وليد بن عبدالكريم الخريجي، معاون وزير خارجه عربستان شد كه چندي قبل رسانهها به نقل از يك مقام ارشد ناشناس وزارت خارجه سعودي اعلام كرده بودند شي جينپينگ، رييسجمهور چين به زودي به عربستان سفر خواهد كرد تا با محمد بن سلمان، وليعهد اين كشور ديدار كند. هر چند اين سفر برگزار نشده و تا روز نگارش اين گزارش (ششم سپتامبر) هنوز رسما تاريخي براي انجام اين سفر اعلام نشده است، اما زمان رونمايي عربستان از تصميم شي جينپينگ براي سفر به رياض جالب توجه بود. اين اتفاق درست در شرايطي رخ داد كه كمتر از يك ماه از سفر جو بايدن، رييسجمهور ايالات متحده به رياض ميگذشت و كارشناسان تاكيد داشتند كه اين اتفاق حاوي پيامي مهم به كاخ سفيد است. رابطه ميان چين و عربستان از برخي جنبهها براي تهران نيز حساسيتبرانگيز است.
روابط هميشه رو به رشد
طي سه دهه گذشته، روابط چين و عربستان سعودي از نظر سياسي، اقتصادي و نظامي عميقتر شده است. روند تقويت روابط ميان رياض و پكن طي يك دهه گذشته بسيار سرعت گرفت. عربستان در حال حاضر بزرگترين شريك تجاري چين در خاورميانه و شمال آفريقاست و اصليترين تامينكننده نياز چين به نفت خام به شمار ميرود. در مقابل نيز چين اصليترين خريدار نفت سعوديهاست. بر اساس آمارهاي اقتصادي منتشر شده از سوي عربستان، در سال 2021 مجموعا 27 درصد از نفت اين كشور به چين صادر شده بود. كارشناسان حوزه انرژي ميزان واردات نفت عربستان از سوي چين را حدود 1.75 ميليون بشكه در روز تخمين ميزنند كه با توجه به كاهش واردات نفت چين براي اولينبار طي 20 سال گذشته قابل تامل به نظر ميرسد. مقصد يكچهارم از كل صادرات پتروشيمي عربستان نيز چين است. ارزش تجارت دوجانبه چين و عربستان سعودي در سال 2021 بيش از 87 ميليارد دلار بود كه در مقايسه با تجارت 418 ميليون دلاري دو طرف در سال 1990 (اولين سال آغاز روابط ديپلماتيك پكن و رياض) رشد 209 برابري را نشان ميدهد. عربستان همچنين اصليترين ميزبان سرمايهگذاري خارجي چين در منطقه به حساب ميآيد. مجموع ارزش قراردادها و سرمايهگذاريهاي مستقيم چين در عربستان سعودي در فاصله سالهاي 2005 تا 2021 به حدود 43.5 ميليارد دلار ميرسد. در مقابل عربستان سعودي نيز معادل 35 ميليارد دلار را در چين يا پروژههاي چيني سرمايهگذاري كرده است. دامنه همكاري چين و عربستان نيز به فراخور حجم تجارت و همكاريها بيشتر شده است. اين دو كشور كه پيشتر عمده همكاريها و تجارتشان در حوزه انرژي خلاصه ميشد حالا به سطحي از روابط رسيدهاند كه همكاريهاي آنها سرمايهگذاري در زيرساختها، ارتباطات، فناوريهاي پيشرفته، صنعت، حمل و نقل، انرژيهاي تجديدپذير، انرژي هستهاي و توليد تسليحات را نيز شامل ميشود.
همكاريهاي نظامي؛ فراتر از پيشبينيها
عربستان سعودي طي سالهاي اخير حجم خريدهاي نظامي خود از چين را افزايش داده است، اما همكاريهاي طرفين در حوزه نظامي تنها به تجارت اسلحه محدود نميشود. در دي ماه سال 1400 شبكه خبري سيانان گزارش داد كه آژانسهاي اطلاعاتي امريكا ارزيابي كردهاند كه عربستان سعودي اكنون بهطور فعال مشغول توليد موشكهاي بالستيك با كمك چين است. سيانان به نقل از سه منبع آگاه نوشت كه عربستان در گذشته از چين موشكهاي بالستيك خريداري كرده بود، اما هرگز گمان نميرفت كه توانايي توليد چنين تسليحاتي را داشته باشد. گزارش سيانان همچنين نشان ميدهد كه عربستان در حال حاضر اين سلاحها را دستكم در يك سايت توليد ميكند. امريكاييها معتقدند همكاريهاي چين و عربستان در حوزه هستهاي نيز ممكن است در آينده اهداف نظامي پيدا كند. وال استريت ژورنال در سال 2020 گزارش داد كه «آژانسهاي اطلاعاتي امريكا به تازگي به اطلاعاتي طبقهبندي دست يافتهاند كه نشان ميدهد، رياض در همكاري با پكن روند دستيابي به توانايي توليد سوخت هستهاي را آغاز كرده كه به گفته مقامات امريكايي در آينده ميتواند براي غنيسازي اورانيوم به منظور توليد سلاح هستهاي استفاده شود. عربستان سعودي به ويژه از زمان وليعهدي محمد بن سلمان، مذاكراتي را با امريكا آغاز كرده بود تا بتواند با همكاري اين كشور صنعت هستهاي خود را توسعه دهد، اما در اين مسير مشكلاتي به وجود آمد و شروطي بر سر راه رياض قرار گرفت كه ترجيح داد ديگر معطل كسب رضايت كاخ سفيد نباشد. عربستان در يك چرخش پنهاني در سال 2017 با فعالسازي قرارداد همكاري صلحآميز هستهاي با چين كه در چارچوب توافق همكاريهاي استراتژيك ميان دو كشور در 15 ژانويه 2012 به امضا رسيده بود، تاسيساتي براي توليد كيك زرد اورانيوم تاسيس كند؛ تاسيساتي كه از آن براي تامين سوخت رآكتورهاي هستهاي استفاده ميشود و نگرانيهايي را درباره جنبههاي پنهان فعاليتهاي هستهاي عربستان سعودي ايجاد كرده است.»
در آن زمان، كاظم غريبآبادي، نماينده دايم ايران نزد سازمانهاي بينالمللي در وين نيز هشدار داد كه ممكن است عربستان يك برنامه پنهاني سلاح هستهاي داشته باشد. غريبآبادي گفت: «عربستان سعودي در حال توسعه و اجراي يك برنامه بسيار غيرشفاف هستهاي است. بهرغم اينكه عربستان عضو NPT است و توافقنامه جامع پادمان دوجانبه در حال اجرا با آژانس دارد، اما متاسفانه هنوز از تعهد پذيرش بازرسيهاي پادماني آژانس خودداري ميكند و بهرغم درخواستهاي مكرر چندين ساله آژانس نيز تعهدات خود را به گونهاي اصلاح نكرده كه اجازه بازرسي به آژانس را بدهد. عربستان سعودي هيچ رآكتور فعال تحقيقاتي و قدرت ندارد كه بخواهد دنبال توليد كيك زرد باشد، اين موضوع در كنار اقدامات پنهاني سعوديها در حوزه هستهاي و عدم اجازه ورود به بازرسان آژانس همچنين فعاليتهاي بيثباتكننده آن در منطقه، نگرانيها در خصوص يك برنامه پنهاني سلاح هستهاي در اين كشور را تقويت ميكند.»
رابطه سياسي پكن - رياض
علاوه بر همكاريهاي تجاري، اقتصادي و امنيتي، روابط سياسي چين و عربستان نيز بهطور پيوسته در حال توسعه بوده است. روابط اين دو كشور از يك رابطه حاشيهاي به يك «مشاركت جامع استراتژيك» ارتقا يافته و هر دو طرف مصممند تا سطح روابط را در آينده يكبار ديگر ارتقا دهند.
ناصر التميمي، تحليلگر اقتصاد سياسي از عربستان يكي از چالشهاي پيش روي روابط رياض و پكن را روابط نزديك و رو به رشد چين با ايران ميداند. او مينويسد: «بهبود روابط چين با ايران ممكن است باعث ناراحتي رهبران سعودي شود. پكن و تهران اخيرا برنامه همكاري 25 ساله چين و ايران را امضا كردند كه طبق گزارشها چين را قادر ميسازد در ازاي تعهد به سرمايهگذاريهاي قابل توجه در اقتصاد ايران، انرژي ارزان خريداري كند. براي رياض، همكاري نظامي چين و ايران هم يك نگراني بزرگ است. پكن تاكنون بهرغم حمايت از توافق هستهاي ايران، رويكرد محتاطانهاي را در قبال تهران اتخاذ كرده است. با اين حال، مطمئنا سعوديها روابط چين و ايران - به ويژه در صورت لغو تحريمها عليه ايران - را زير نظر خواهند داشت و نسبت به هر گونه تاثيري بر امنيت ملي عربستان هوشيار خواهند بود.»
عربستان و جنگ اوكراين
عربستان يكي از اصليترين برندگان جنگ اوكراين بود. افزايش قابل توجه قيمت نفت به رياض فرصت داد تا خزانه خود را بيش از پيش پر كند و از فضاي سياسي موجود و تمايل غرب به منزوي ساختن روسيه، به عنوان اهرمي براي پيشبرد اهداف سياست خارجي خود استفاده كند.
عربستان موضع سياسي تقريبا خنثي هم دارد. كابينه عربستان در اول مارس حمايت خود را از تلاشهاي بينالمللي براي تنشزدايي در اوكراين از طريق گفتوگو و ديپلماسي و بازگرداندن امنيت و ثبات اعلام كرد. عربستان سعودي همچنين از قطعنامه دوم مارس مجمع عمومي سازمان ملل در محكوميت حمله روسيه به اوكراين حمايت كرد. با اين وجود هيچ كدام از مقامهاي ارشد رياض موضعي جدي در برابر تجاوز روسيه به اوكراين نگرفتهاند. سيانبيسي مينويسد: عربستان سعودي همچنان ميخواهد به عنوان نگهبان قابل اعتماد بازار نفت ديده شود، آنها اين كار را از طريق پذيرش تعهدهاي طولاني مدت براي ايجاد ثبات در بازار و حفظ قيمتهاي قابل قبول براي مصرفكنندگان انجام ميدهند. عربستان حتي از اين فاكتور هم براي بهبود روابط با چين استفاده ميكند. وال استريت ژورنال چندي قبل گزارش داد كه عربستان سعودي در حال مذاكره براي قيمتگذاري بخشي از فروش نفت خام خود به چين به يوان است.