اردوغان خطاب به يونان: «در حد ما نيستيد»
رجزخواني در اژه
شهاب شهسواري
رجب طيب اردوغان، رييسجمهور تركيه روز گذشته براي چندمين بار در طول يك هفته گذشته اظهارات ستيزهجويانهاي عليه يونان مطرح كرد. به نظر ميرسد كمتر از يكسال مانده به انتخابات در تركيه، پس از آنكه تهديدهاي آنكارا عليه سوريه فروكش كرد، حالا رييسجمهور تركيه درصدد تقويت جايگاه خود در افكار عمومي از طريق اظهارات ستيزهجويانه عليه يونان است. رييسجمهور تركيه در آستانه سفر به منطقه بالكان در جمع خبرنگاران گفته است كه يونان به لحاظ سياسي، اقتصاد و نظامي همسطح تركيه نيست. او سه روز پيش گفته بود كه يونان نبايد پايش را از گليمش درازتر كند وگرنه تركيه اقدامات ضروري را انجام خواهد داد. آنكارا در طول هفتههاي گذشته بر اساس اين ادعا كه سامانههاي پدافند هوايي اس-۳۰۰ يونان جتهاي جنگنده تركيه را در آسمان درياي اژه رهگيري كردهاند، آتن اين ادعاي تركيه را تكذيب كرده است. هر چند اختلافهاي سرزميني ميان تركيه و يونان دهههاست كه ادامه داشته است، اما همواره طرفين به تلاش براي حل و فصل مسالمتآميز اين اختلافها تاكيد ميكنند. با اين حال ادبيات تند و ستيزهجويانه اخير تركيه، نگرانيها در مورد روابط دوكشور را بار ديگر به شدت افزايش داده است. رجب طيب اردوغان در آستانه سفر سه روزه به بوسني و هرزگوين، صربستان و كرواسي در جمع خبرنگاران گفت: «يونان در سطح ما نيست، به لحاظ سياسي، اقتصادي و نظامي، همتاي ما نيست.» او پيش از اين گفته بود: «يونان، به تاريخ نگاه كن. اگر پايت را از گليمت فراتر بگذاري، بهاي سنگيني را پرداخت خواهي كرد. ما فقط يك چيز داريم كه به يونان بگوييم: ازمير را به ياد بياور.» اشاره اردوغان به ازمير در سواحل غربي تركيه است كه در قرن گذشته توسط يونان اشغال شده بود، اما در نبردها ميان دو كشور توسط نيروهاي تركيه آزاد شد. اردوغان با ادعاي اشغالي بودن جزاير شرق درياي اژه گفته است: «اشغالگري جزاير توسط شما براي ما الزامآور نيست. وقتي زمانش فرا برسد، ما آنچه ضروري است را انجام خواهيم داد. همانگونه كه مشهور است يك شب ناگهاني سراغتان ميآييم.»
شكايتهاي تركيه
دولت تركيه در طول هفتههاي گذشته فهرست بلندبالايي از شكايات ادعايي در مورد رفتار «تحريكآميز» يونان مطرح كرده است. به نوشته خبرگزاري دميرورن، منابعي در وزارت دفاع ملي تركيه گفتهاند كه نيروي هوايي يونان در ۸ ماه نخست سال ۲۰۲۲ دستكم ۱۱۲۳ بار حريم هوايي تركيه را نقض كرده است. رسانههاي تركيه همچنين نوشتهاند كه يونان به شكل قابل توجهي در حال افزايش حضور نظامي در جزاير شرق درياي اژه در نزديكي مرزهاي تركيه است، به شكلي كه اين حضور نظامي با چشم غيرمسلح از سواحل غربي تركيه قابل مشاهده است. تركيه ميگويد كه بر اساس دو پيمان صلح ۱۹۲۳ لوزان و ۱۹۴۷ پاريس، جزاير شرق درياي اژه به شرطي به يونان واگذار شدهاند كه كاملا غيرنظامي باقي بمانند. همچنين آنكارا نسبت به حضور روزافزون نظاميان امريكايي در شهرهاي مرزي يونان اظهار نگراني كرده است. تازهترين ادعاي تركيه در مورد يونان اين است كه سامانههاي ضدهوايي اس-۳۰۰ يونان كه در كرت مستقر هستند، جتهاي جنگنده تركيه را در حالي كه بر فراز آبهاي بينالمللي پرواز ميكردند، رهگيري كرده است و با قفل شدن سامانهها باعث آزار جتهاي تركيهاي شدهاند. يونان همه اين ادعاها را رد ميكند. سامانههاي اس-۳۰۰ كه از سال ۱۹۹۹ در جزيره كرت مستقر هستند، ابتدا توسط قبرس از روسيه خريداري شده بودند، اما بعد از آنكه تركيه به شدت نسبت به اين خريد نظامي واكنش نشان داد، قبرس اين سلاحها را به متحد خود يونان واگذار كرد. تركيه بخش شمالي قبرس را از سال ۱۹۷۴ تحت اشغال خود دارد. اما اتهامزنيها در مورد جزاير درياي اژه با صدمين سالروز پيروزي تركيه در جنگ با يونان مطرح ميشود. ۹ شهريورماه صدمين سالگرد پيروزي بزرگ تركيه در جنگ با يونان و آزادسازي ازمير از اشغال يونان در جنگ ۱۹۲۲ بود. بهرغم دو پيمان صلح ميان دو كشور در پايان دو جنگ جهاني، اختلافات ارضي ميان آنكارا و آتن كاملا حل نشدهاند. ژئوپليتيك پيچيده درياي اژه و وجود بيش از ۲۰۰۰ جزيره كوچك در اين دريا كه بسياري از آنها متعلق به يونان هستند و نزديك سواحل تركيه واقع شدهاند، اختلافنظرها ميان دو كشور را افزايش داده است. دو طرف به صورت مستمر يكديگر را به نقض حريم دريايي و هوايي ديگري متهم ميكنند. در طول ۵۰ سال گذشته، تركيه و يونان دستكم ۳ بار تا آستانه رويارويي نظامي رفتهاند. تركيه و يونان هر دو عضو ناتو هستند.
ابراز نگراني اتحاديه اروپا
اتحاديه اروپا روز دوشنبه نسبت به آنچه «اظهارات خصمانه» رجب طيب اردوغان در مورد يونان خواند، اظهار نگراني كرد. پيتر استانو، سخنگوي نماينده عالي سياست خارجي اتحاديه اروپا گفت: «استمرار اظهارات خصمانه توسط رهبري سياسي تركيه عليه يونان، باعث نگراني جدي شده و كاملا برخلاف تلاشها براي كاهش تنشها در شرق مديترانه است.» به گفته اين مقام اتحاديه اروپا «تهديدها و ادبيات ستيزهجويانه غيرقابل قبول است و بايد متوقف شود.» سخنگوي نماينده عالي سياست خارجي اتحاديه اروپا درخواست كرده است تا اختلافها به صورت مسالمتآميز و با احترام كامل به قوانين بينالمللي حل و فصل شوند. استانو تصريح كرد: «اتحاديه اروپا بار ديگر بر انتظارش از تركيه براي تلاش در جهت كاهش تنش به صورت پايدار در راستاي ثبات منطقهاي در شرق مديترانه و احترام كامل به حاكميت ملي و تماميت ارضي تمامي كشورهاي عضو اتحاديه اروپا تاكيد ميكند.» همزمان وزير خارجه جمهوري چك به عنوان رييس دورهاي اتحاديه اروپا با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي توييتر نوشته است: «در حالي كه يكي از اهداف جمهوري چك به عنوان رييس دورهاي اتحاديه تقويت گفتوگوها با تركيه است، تهديدهاي غيرقابل قبول عليه يك عضو اتحاديه اروپا، مانند آنچه از سوي رييسجمهور اردوغان اخيرا در سخنراني علني مطرح شده است، به هيچوجه در اين زمينه كمككننده نيست.» سخنگوي وزارت خارجه تركيه در واكنش به اظهارات مقامها اتحاديه اروپا، اين اظهارات را «توخالي و فاقد ارزش» توصيف كرده است. تانجو بيلقيچ، سخنگوي وزارت خارجه تركيه با صدور بيانيهاي تاكيد كرده است: «حمايت تمامقد اتحاديه اروپا از يونان در تنشهاي درياهاي اژه و مديترانه بر مبناي همبستگي با عضو اتحاديه اروپا با اصول و بنيانهاي خود اتحاديه اروپا و قوانين بينالمللي در تضاد است.» اين بيانيه ميافزايد: «اين رويكرد كه يونان را نازپرورده ميكند مشوق جلوگيري در پيدا كردن راهحل است و به حل مساله كمكي نميكند و يونان را به دنبال كردن مطالبات حداكثري تشويق ميكند.» سخنگوي وزارت خارجه تركيه تاكيد ميكند كه اين اظهارات «كاملا شرمآور» است و «تعرضها، ايذا و تهديدهاي» يونان را عليه تركيه كاملا ناديده ميگيرد.
آتن و آنكارا آماده عقبنشيني نيستند
عمر اونحون در الشرق الاوسط در مورد درگيريهاي اخير تركيه و يونان مينويسد: «در سالهاي اخير تركيه مشكلات متعددي در روابط بينالملل خود داشته است و يونان تلاش ميكند بيشترين بهرهبرداري را از اين وضعيت بكند. در همين راستا يونان روابط دوجانبهاش را با بسياري از كشورها در منطقه و پيرامون آن توسعه داده است. آتن با خريد جتهاي رافائل از فرانسه و تلاش براي خريداري جتهاي اف-۳۵ از امريكا تلاش ميكند تا توان نظامي خود را افزايش دهد؛ همزمان در حال نهايي كردن يك توافق با اسراييل است تا نسخهاي از سامانه دفاعي گنبد آهنين را در يونان ايجاد كند و در عين حال از توسعه پايگاههاي نظامي امريكا در خاك خود استقبال ميكند.» اين روزنامهنگار ترك ادامه ميدهد: «همه اين تلاشها با اين هدف است كه آتن بتواند به لحاظ استراتژيك نسبت به تركيه دست بالاتري داشته باشد. يونان تلاش بسياري ميكند كه خود را به عنوان يك كشور مهم استراتژيك و نظامي و حتي غيرقابل چشمپوشي مطرح كند. از طرف ديگر آنها تلاش ميكنند تا تركيه را به واكنش وادار كرده تا خود را قرباني ستيزهجويي تركيه معرفي كنند. از اين طريق يونان تصور ميكند كه موقعيت بهتري براي دنبال كردن سياستهاي ملياش در درياي اژه و شرق مديترانه دارد.» اونحون ادامه ميدهد: «روابط با تركيه به صورت سنتي و معمول، بخشي از سياست داخلي يونان محسوب ميشود و از دولتي به دولت ديگر به ارث ميرسد. در تركيه اما فقط در سالهاي اخير است كه روابط با يونان در سياست داخلي اهميت پيدا كرده و ابعاد اين اهميت نسبت به يونان كمتر است. هر دو كشور سال آينده انتخابات در پيشرو دارند و فكر ميكنم كه هيچ يك از دو طرف در شرايطي نباشند كه اقدامي انجام دهند كه توسط مخاطبان داخلي ضعف يا عقبنشيني به نظر برسد.»