براي «هنر ساختن و نواختن عود» كه ثبت جهاني شد
رنگ و بوي عربي با پيشينه‌اي پارسي
گروه هنر و ادبيات
اخيرا «هنر ساختن و نواختن عود» به عنوان هجدهمين عنصر ميراث فرهنگي ناملموس كشورمان مشترك با سوريه به ثبت جهاني رسيد. ايران همزمان كه پرونده عود را در سال ۱۳۹۷ به صورت ملي ثبت كرد، براي ثبت جهاني آن با عنوان «مهارت ساختن و نواختن عود» با برخي كشورهاي همسايه رايزني كرد و در نهايت اين پرونده را مشترك با سوريه به يونسكو ارايه داد كه در پانزدهمين اجلاس كميته ميراث جهاني ناملموس، سال ۱۳۹۹ ريفر شد. ريفر به معناي امكان بررسي پرونده در چرخه بعدي (اجلاس‌هاي بعدي) است. برخي كارشناسان مطلع از دلايل پذيرفته نشدن پرونده «عود» گفته بودند: «تهيه اين پرونده با مشاركت سوريه و بدون در نظر گرفتن ديگر كشورهاي عربي كه عود در آنها رواج دارد، اقدامي خطا بود.»اما به اين بهانه كمي از عود و پيشينه آن بدانيم. منصور نريمان را پدر عود ايران خوانده‌اند. بعد از او بود كه عود - كه رنگ و بوي عربي داشت- كم‌كم در اركستر سازهاي ايراني جا پيدا كرد و حتي گاهي قطعه‌اي تكنوازي به آن اختصاص داده مي‌شد. نريمان علاوه بر تلاش براي تغيير شيوه نوازندگي كه تحت‌تاثير موسيقي عربي و عودنوازان عرب بود، عقيده داشت عود‌سازي ايراني و نامش بربط يا بربت است و ساختار آن با عودي كه در جهان عرب نواخته مي‌شود، متفاوت است.كتاب «رديف موسيقي دستگاه ايراني براي عود» نيز نوشته منصور نريمان انتشارات سوره است؛ به نوشته خبرآنلاين، منصور نريمان نويسنده اثر درباره انگيزه تحرير كتابش در آن زمان گفته بود: «همواره خلأ نت‌نويسي ساز عود را احساس مي‌كردم لذا تصميم به نوشتن كتابي درباره نت‌خواني ساز عود گرفتم.»البته نمي‌توان از عود سخن گفت و نام عبدالوهاب شهيدي را نبرد چرا كه او نامش با عود عجين شده است. او در گفت‌وگويي با شرق در پاسخ به اينكه آيا بين عودنوازي ايراني و عربي بايد قائل به تفاوت شد، اين طور پاسخ داده بود: «هيچ فرقي نمي‌كنند. هر دو عود هستند اما سبك نوازندگي آنها مهم است. اعراب آواز كشيده ندارند و تماما ريتميك است و جواب‌هاي آواز هم كه مي‌دهند ريتميك مي‌دهند. اما ما كه افشاري يا شور كه مي‌خوانيم، كش‌دار است. همان‌طور‌كه اشاره كردم من سبك نوي زندگي عود را كه براساس مضراب‌هاي تار بود به كناري نهادم كه اين كار من موفق هم بود و در آينده تبديل به سبكي خاص در عودنوازي شد.»همان‌طور كه گفته شد اين ساز علاوه بر ايران در بين اعراب نيز بوده و هست. اما در اينجا بيشتر بخوانيم درباره اينكه چرا اين ميراث مشترك با سوريه ثبت شده است؛ بهروز وجداني پژوهشگر و مولف حوزه‌هاي مردم‌شناسي و موسيقي در گفت‌وگويي با ايسنا در پاسخ به اينكه بربت، سازِ پرطرفداري در كشورهاي عربي است؛ چرا سوريه از بين آنها انتخاب شده است، اين‌طور توضيح داده بود: «زماني كه هر كشوري مي‌خواهد پرونده‌اي را به ثبت برساند، آن پرونده به دو گروه ملي و چند مليتي تقسيم مي‌شود. در حقيقت اگر آن پرونده تنها مختص به يك كشور باشد در دسته گروه ملي قرار مي‌گيرد و اگر اشتراكاتي با كشور يا كشورهاي ديگر داشته باشد، در گروه چندمليتي خواهد بود. در مورد اين پرونده، از طرف اداره ثبت ميراث فرهنگي كه مسوول ثبت آثار در فهرست ميراث فرهنگي ناملموس يونسكو است، به تمام كشورهاي همجوار و تمام كشورهايي كه احتمال مي‌رود آن اثر را داشته باشند، نامه رسمي ارسال مي‌شود. در پرونده «عود» هم به تمام كشورهاي عربي و همسايه اعلام شد كه قرار است اين ساز كه اصالتي ايراني و تاريخچه‌اي قديمي دارد، به ثبت برسد، حال اگر در كشور آنها هم اين ساز در زندگي معاصر مردم حضور دارد، نقش و كاركرد ايفا مي‌كند و تمايل دارند كه به ايران ملحق شوند، اطلاع دهند كه اين پرونده را به صورت مشترك به ثبت برسانيم. ولي پاسخي از هيچ‌كدام از كشورهاي همجوار و عربي جز سوريه دريافت نشد.»