آيا امريكا شراكت راهبردي چين- عربستان را تحمل خواهد كرد؟
پكن آماده جانبداري در سياست‌هاي منطقه‌اي نيست
بلكه به دنبال گسترش ردپاي اقتصادي و نفوذ ژئوپليتيك است
سفر شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين به عربستان سعودي بار ديگر توجهات را به اقدامات چين در منطقه خليج (فارس) و منطقه خاورميانه و شمال آفريقا (منا) جلب كرد. توانايي پكن براي گسترش مشاركت با كشورهاي منطقه در بحبوحه گمانه‌زني‌ها درباره كاهش نفوذ امريكا در خاورميانه و شمال آفريقا به بحث‌هايي درباره يك تغيير قريب‌الوقوع در نظم منطقه‌اي و اينكه چنين تغييري چگونه سياست جهاني و نظم بين‌المللي را تحت تاثير قرار مي‌دهد، منجر شده است. مشكل روابط امريكا-عربستان و تعامل فزاينده چين-عربستان، به علاوه همكاري عربستان و روسيه در بازار بين‌المللي نفت، بسياري را به اين فكر واداشته است كه آيا عربستان در نهايت از شراكت راهبردي با امريكا دور مي‌شود و رقباي جهاني امريكا را در آغوش مي‌گيرد؟.
موسسه تحليل و مطالعات دفاعي «مانوهار پاريكار» هند در نوشتاري تفصيلي به بررسي رابطه چين با كشورهاي حاشيه خليج فارس پرداخته و نوشت: تشخيص اين مساله كه امريكا ديگر تنها ابرقدرت نيست، بسياري از كشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا را به سمت مشاركت نزديك‌تر با قدرت‌هاي نوظهور و اقتصادهاي در حال رشد سوق داده است. با اين وجود، سفر رييس‌جمهور چين به عربستان سوالات مهمي را در مورد وضعيت روابط پكن و رياض، سياست چين در قبال خليج (فارس) و منطقه خاورميانه و شمال آفريقا و پيامدهاي آن براي سياست جهاني مطرح مي‌كند. در اين سفر نشست‌هايي ميان چين و عربستان، چين و كشورهاي شوراي همكاري خليج (فارس) و سران چين و كشورهاي عربي برگزار شد. اجلاس چين - شوراي همكاري و اجلاس سران چين و كشورهاي عربي بر تمايل عربستان براي تقويت همكاري چين با شوراي همكاري و كشورهاي عربي تاكيد كرد. نشست سران كه شامل بحث‌هايي در مورد مشاركت‌هاي اقتصادي، سياسي و امنيتي بود، نيز بر تمايل پكن براي افزايش تعامل محتاطانه با مسائل منطقه‌اي در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا تاكيد داشت. در عين حال، همكاري‌هاي اقتصادي از نكات برجسته ديدارهاي سران و دستور كار اصلي اين سفر بود.
مسائل اقتصادي
سفر جين‌پينگ و گفت‌وگوهاي دوجانبه بر تقويت همكاري‌هاي اقتصادي از طريق تعامل بيشتر در حوزه‌ها و بخش‌هاي مختلف متمركز بود. يك نكته مهم اين سفر، تاكيد مجدد بر «هماهنگي» چشم‌انداز 2030 عربستان و ابتكار كمربند و جاده بود. دو طرف همچنين درباره افزايش همكاري‌ها در بخش‌هاي اقتصاد ديجيتال، هوش مصنوعي و معدن و سرمايه‌گذاري مشترك در خاورميانه و آفريقا در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي و توسعه‌اي مذاكره كردند.
مسائل منطقه‌اي
تلاقي اين سفر با نشست سران شوراي همكاري و سران كشورهاي عربي امري قابل توجه است. اين موضوع بر برتري عربستان در سياست منطقه‌اي و به رسميت شناختن آن توسط چين تاكيد داشت. پيش از اين، چنين ديدارهايي با رهبران منطقه، عمدتا به روساي جمهور امريكا محدود بود. از منظر چين، سازماندهي اجلاس‌ها از اين جهت مهم بود كه مي‌تواند به تسهيل همكاري‌هاي بيشتر با منطقه خاورميانه و شمال آفريقا كمك كند. براي عربستان، اين نه تنها نشانگر نفوذ منطقه‌اي، بلكه تاكيدي بود بر اجتناب‌ناپذير بودن تعامل با رياض براي همكاري‌هاي منطقه‌اي بيشتر، به دلايل ژئوپليتيك و ژئواكونوميك.
اهميت ژئوپليتيك
سفر شي جين‌پينگ بر برخي مسائل مهم ژئوپليتيك منطقه‌اي و بين‌المللي نيز تاكيد داشت. اين سفر تاكيدي بر اين بود كه پكن روابطش با رياض و تهران را متعادل مي‌كند تا نشان‌دهنده بي‌طرفي چين در سياست منطقه‌اي باشد. از منظر چين، عربستان و ايران، نه تنها به دليل داشتن منابع انرژي بلكه به دليل ارايه فرصت‌هاي ژئوپليتيك و ژئواكونوميك اهميت دارند. با توجه به تنش‌ها و رقابت بين اين دو كشور، براي چين امضاي يك توافق شراكت راهبردي جامع با عربستان كه همپاي توافق شراكت راهبردي امضا شده با ايران باشد، امري اجتناب‌ناپذير بود. در هر صورت، اين نشان‌دهنده رويكرد چين در قبال منطقه‌اي است كه در آن به دنبال تجارت، كسب نفوذ اقتصادي و دور ماندن از سياست منطقه‌اي و تعهدات امنيتي است. چين همچنان با تهران به عنوان يك قدرت منطقه‌اي ارتباط دارد كه مي‌تواند بر تحولات خليج‌فارس، غرب آسيا و شمال آفريقا و منطقه جنوب غربي آسيا تاثير بگذارد. ابعاد، موقعيت جغرافيايي و اهميت راهبردي، ايران را به يك بازيگر مهم منطقه‌اي با امكان همكاري در حوزه‌هاي اقتصادي، سياسي و امنيتي تبديل كرده است. تداوم مشاركت چين با ايران تاكيد مي‌كند كه پكن مي‌خواهد فرصت‌هاي منطقه‌اي گسترده‌تري را بررسي كند و در عين حال با امريكا در مورد ايران همكاري نمي‌كند. چين از احياي «برجام» به عنوان راهي براي حل مناقشه بر سر برنامه هسته‌اي ايران و در عين حال از ايده منع گسترش تسليحات هسته‌اي حمايت مي‌كند. در عين حال، چين به عربستان به عنوان يك بازيگر مهم در منطقه خليج فارس و خاورميانه و شمال آفريقا نگاه مي‌كند. اهميت عربستان ناشي از منابع انرژي و پتانسيل ژئواكونوميك اين كشور است. امضاي توافقنامه چين و عربستان نشانگر تمايل دو كشور براي استفاده از اين پتانسيل‌هاست. سفر شي جين‌پينگ همچنين پرسشي را درباره جايگاه عربستان در سياست جهاني، به ويژه در بافت تنش‌هاي چين- امريكا مطرح كرد. امريكا سفر شي و نمايش رفتار گرم رهبران چين و عربستان را نشانه دور شدن رياض از نظم منطقه‌اي و بين‌المللي تحت امر امريكا مي‌بيند. بدون شك رياض روابط خارجي خود را متنوع كرده است اما همچنان به روابط راهبردي با امريكا اهميت مي‌دهد. سفر شي بر مبناي تعاملات اقتصادي قوي بين چين و عربستان و به منظور تقويت روابط دوجانبه انجام شد. توافقات امضا شده در اين سفر بر محوريت تعاملات اقتصادي تاكيد دارد. امضاي توافقنامه جامع راهبردي نشان‌دهنده چارچوبي جديد براي ارتقاي روابط دوجانبه است. علاوه بر اهميتي كه چين براي عربستان به عنوان دروازه ورود به جهان عرب قائل است، اجلاس‌هاي سران چين - شوراي همكاري و چين - كشورهاي عربي، نشانگر اهميت منطقه خليج (فارس) و خاورميانه و شمال آفريقا در محاسبات راهبردي چين و اهميت رياض در شوراي همكاري و سياست‌هاي كشورهاي عربي است. در زماني كه تنش‌هاي ژئوپليتيك چين- امريكا به تدريج وارد الگوي جنگ سرد و روابط امريكا-عربستان دچار تلاطم شده است، اين سفر از اهميتي ژئوپليتيك برخوردار بود. بدون شك، در سال‌هاي اخير عربستان روابط خارجي‌اش را گسترش داده اما اينكه گفته شود اين نشانه پايان شراكت عربستان - امريكاست، با توجه به تداوم منافع متقابل در زمينه‌هاي اقتصادي و امنيتي، ممكن است اغراق‌آميز باشد. در سطحي ديگر، اين ديدار بر رويكرد چين براي تعامل با بازيگران متعدد در منطقه، از جمله ايران و عربستان تاكيد دارد كه نشان مي‌دهد پكن آماده جانبداري در سياست‌هاي منطقه‌اي نيست، بلكه به دنبال گسترش ردپاي اقتصادي و نفوذ ژئوپليتيك است.
سفر شي جين‌پينگ بر برخي مسائل مهم ژئوپليتيك منطقه‌اي و بين‌المللي نيز تاكيد داشت. اين سفر تاكيدي بر اين بود كه پكن روابطش با رياض و تهران را متعادل مي‌كند تا نشان‌دهنده بي‌طرفي چين در سياست منطقه‌اي باشد. از منظر چين، عربستان و ايران، نه تنها به دليل داشتن منابع انرژي بلكه به دليل ارايه فرصت‌هاي ژئوپليتيك و ژئواكونوميك اهميت دارند. با توجه به تنش‌ها و رقابت بين اين دو كشور، براي چين امضاي يك توافق شراكت راهبردي جامع با عربستان كه همپاي توافق شراكت راهبردي امضا شده با ايران باشد، امري اجتناب‌ناپذير بود.