وضعيت قرمز
در رابطه ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي
گروه ديپلماسي
رافائل گروسي، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي: «مقام‌هاي ايران به تدريج، مانع ديده شدن برخي رويدادهاي بسيار بسيار مهم توسط آژانس شده‌اند و اين امر در اين مقطع زماني من را نگران مي‌كند، چراكه در حال از دست دادن ديد لازم بر برنامه هسته‌اي ايران هستيم در حالي كه روند توسعه برنامه هسته‌اي ايران ادامه دارد به همين دليل است كه من بايد به تهران بروم.»
محمد اسلامي، رييس سازمان انرژي اتمي: «انتظار ما هميشه اين بوده كه آژانس بخشي از جريان سياسي و فشار عليه ايران نباشد. از مدير كل انتظار داريم كه رفتار حرفه‌اي را همچنان حفظ كند.»
فاصله رفت و آمد موضع‌گيري‌هاي تند ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هر روز كمتر شده و اين درحالي است كه دوباره زنگ خطر درباره طرح پرونده ايران در نشست پيش روي شوراي حكام و صدور قطعنامه جدي‌تر يا اين‌بار انتقال پرونده ايران به شوراي امنيت به‌صدا درآمده است. در چنين شرايطي نه تنها از تعداد موارد مورد اختلاف ايران و آژانس كاسته نشده بلكه اين پرونده هر روز با اضافه شدن برگه‌اي جديد قطورتر هم مي‌شود. برگه‌هايي كه گروسي بهانه سياه شدن آنها را گام‌هاي فني به اصطلاح او انحرافي ايران مي‌داند اما تهران تنها انگيزه پشت طرح اين اتهام‌ها را سياسي و همصدايي با سياست فشار حداكثري ايالات متحده و رژيم اسراييل مي‌داند.
مديركل آژانس چه گفت؟
رافائل گروسي كه در موسسه چتم هاوس لندن صحبت مي‌كرد، درباره پرونده ايران گفت: در مقطع كنوني، كانال برجام و كانال دوجانبه با ايران در بهترين وضعيت خود نيست. اميدوارم بتوانم اين گفت‌وگوي ضروري را احيا، بازتنظيم و تقويت كنم. بدون اين كار، اوضاع بدتر خواهد شد.
مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با اشاره به برخي گزارش‌هاي ادعايي درباره اعمال تغييرات اعلام‌نشده در تاسيسات فردو، مدعي شد كه ايران نبايد به‌طور يكجانبه اين تغييرات را اعمال مي‌كرد و اين امر افزايش بازرسي‌ها را ضروري كرده است. گروسي افزود: «بايد خيلي زود به تهران بروم تا توانايي بازرسي بين‌المللي براي نظارت بر برنامه هسته‌اي ايران را بازيابي كنم. تغييراتي وجود دارد كه بايد گزارش مي‌شد. شما نمي‌توانيد به عقب برگرديد و اين اقدام را اصلاح كنيد. نكته اينجاست كه با اين تغييرات، قابليت‌هاي جديدي در اين تاسيسات ايجاد شده است. بنابراين ما بايد بازرسي‌هاي بيشتري انجام بدهيم.»
گروسي در ادامه با تكرار برخي ادعاها افزود كه ممانعت‌هاي اخير ايران از دسترسي بازرسان آژانس به تاسيسات فردو، به معناي آن است كه بازگرداندن تصوير كاملي از آنچه به لحاظ زيرساخت‌هاي هسته‌اي در اين كشور داريم، بسيار دشوار خواهد بود.
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در بخش‌هاي ديگري از سخنانش به مساله احياي برجام هم اشاره كرده و گفت: روند تلاش براي احياي برجام روند متمركزي بود كه براي قريب به يك سال و نيم به طول انجاميد. آژانس اتمي بخشي از اين توافق نيست و تنها به عنوان ضامن و ناظر آن فعاليت مي‌كند. پس ما به اين روند نزديك هستيم و به‌طور مداوم با ما رايزني مي‌شود. روند مذاكرات در حال حاضر در وضعيت پيچيده‌اي قرار دارد. برخي مي‌گويند مرده است. برخي مي‌گوينده نمرده است. برخي مي‌گويند كه مرگ يا زندگي توافق را طرفين توافق بايد تعيين كنند. من در اين خصوص نظري ندارم. ما تنها وظيفه‌اي را كه به ما محول كنند، انجام مي‌دهيم. ايران به دليل بدترشدن روابط ميان طرفين، اجراي برخي تعهداتش ذيل توافق را متوقف كرد. از زماني كه آنها دست به اين كار زدند، به‌تدريج ديد آژانس اتمي بر سر خيلي مسائل را محدود كردند. نمي‌خواهم بگويم كه غيرممكن است اما احياي تصوير كامل درخصوص زيرساخت‌هاي هسته‌اي ايران بسيار دشوار است. بايد بگويم كه ما در آنجا حضور داريم و به بازرسي ادامه مي‌دهيم؛ چراكه هنوز توافقي پادماني باقي مانده است اما اين روند بدون مشكل نيست. آژانس در آنجاست اما ديد محدودتري درخصوص آنچه در حال وقوع است، دارد.
گروسي افزود: خواست ما اين است كه هميشه به دنبال راه‌حل‌هاي ديپلماتيك و گشايش باشيم و تلاش من نيز همين است اما در اين لحظه كانال برجام و همچنين كانال دوجانبه آژانس با ايران در بهترين وضعيت قرار ندارد. اميدوارم كه بتوانم كه اين گفت‌وگوها را احيا و تقويت كنم وگرنه بدون آن شرايط بسيار بدتر مي‌شود.
او درباره تاثير بي‌نتيجه‌ماندن مذاكرات هسته‌اي روي كشورهاي منطقه گفت: اگر ما شكست بخوريم، مجموعه مشكلات منحصربه‌فرد خاورميانه وخيم‌تر مي‌شود. گسترش مسائل هسته‌اي به نفع هيچ‌كس نيست. اگر اين اتفاق بيفتد شرايط شكننده موجود بدتر مي‌شوند. ما هنوز به اين نقطه نرسيده‌ايم اما نمي‌توانيم شكست را به جان بخريم. به همين خاطر است كه كار آژانس اتمي مهم است. اگر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نتواند به دنيا بگويد كه برنامه هسته‌اي ايران كاملا اهداف مسالمت‌آميز دارد، بي‌ثباتي به وجود مي‌آيد. اين به نفع ايران، آژانس اتمي و همچنين تمامي طرفين است كه آژانس بتواند در آنجه بدون هيچ مانعي فعاليت كند.
گروسي در پايان با رد اتهام واردشده از سوي تهران گفت: من به دنبال سياسي‌سازي مسائل نيستم. باور كنيد اگر مي‌خواستم مسائل را سياسي كنم، توانايي اين كار را داشتم. ما به‌طور مداوم به دنبال گشايش، پيدايش راه‌حل‌هاي ديپلماتيك و فرصت جديد هستيم. من اميدوارم كه بتوانم گفت‌وگوها را از سر بگيرم. تاكيد مي‌كنم كه اين گفت‌وگوها قطع نشده است اما در شرايطي شكننده قرار دارد.
گروسي در ادامه سخنانش اين ادعا كه تعميق رابطه روسيه با ايران مي‌تواند مانع از روند نظارت آژانس بر برنامه هسته‌اي ايران شود را رد كرده و گفت: روسيه توانايي تحت‌الشعاع قرار دادن برنامه نظارتي آژانس در ايران را ندارد.
او همچنين اين ادعا كه ايران در ازاي ارسال پهپاد به روسيه براي استفاده در جنگ اوكراين تكنولوژي هسته‌اي جديد از روسيه دريافت كرده را رد كرده و گفت: اين قبيل اظهارنظرها بيشتر گمانه‌زني است. روسيه عضو معاهده منع تكثير تسليحات اتمي است و نمي‌توانم تصور كنم كه اين معاهده را با چنين كمكي به ايران نقض كند.
اختلاف جديد ايران و آژانس چيست؟
بخش عمده‌اي از سخنان هشدارآميز گروسي به اختلاف جديد ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بازمي‌گردد. اختلافي كه به نظر مي‌رسد با علني شدن آن برنامه‌ريزي پيشين براي سفر مدير كل به ايران برهم خورده است. هفته گذشته بود كه خبرگزاري رويترز به بخش‌هايي از متن گزارش محرمانه‌اي دسترسي پيدا كرد كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي اعضاي خود ارسال كرده بود. در اين گزارش ادعا شده بود كه ايران در اقدامي مخفيانه اقدام به تغيير ساختار آبشارهاي سانتريفيوژها در سايت فردو زده است. يكي از گام‌هايي كه ايران در پاسخ به عدم اجراي تعهدات برجامي از سوي طرف مقابل خود در اين توافق برداشته، آغاز غني‌سازي ۶۰درصدي اورانيوم در تاسيسات هسته‌اي زيرزميني فردو بوده است. بهروز كمالوندي سخنگوي سازمان انرژي اتمي گزارش اخير سازمان را تكذيب كرد و گفت كه در اين گزارش خطاي انساني رخ داده است. با وجود اين توضيح ايران، امريكا به همراه آلمان، بريتانيا و فرانسه در بيانيه‌اي مشترك به «تغييرات در فردو» واكنش نشان داده و مي‌گويند توليد اورانيوم با غناي بالا توسط ايران در تاسيسات هسته‌اي فردو خطرات مهمي در ارتباط با اشاعه تسليحات هسته‌اي به همراه دارد و هيچ توجيه غير نظامي قابل اعتنايي ندارد. در بخش‌هايي از اين بيانيه آمده است با توجه به اينكه ايران نزديك به دو سال است كه اجراي تعهدات خود را درخصوص شفافيت و راستي‌آزمايي ذيل برجام، از جمله اجراي پروتكل الحاقي متوقف كرده است، «تغييرات» تازه نگران‌كننده‌تر است.
پرونده اختلاف‌ها هر روز قطورتر مي‌شود
اختلاف جديد ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به مجموعه‌اي از اختلاف‌هاي قبلي اضافه شده كه در دو بخش تعهدات پادماني و برجامي ايران قابل خلاصه است. در دو سال اخير ادعاي آژانس مبني بر كشف مواد هسته‌اي در مكان‌هاي اعلام نشده از سوي ايران به گره بزرگي در پرونده همكاري تهران با اين نهاد فني در حوزه پادماني تبديل شد و در حداقل يك مقطع مطالبه مكتوب ايران براي مختومه اعلام شدن اين پرونده اختلافي همزمان با حصول توافق احياي برجام به مانعي بر سر راه احياي برجام تبديل شد. ايران معتقد است كه اتهام آژانس درباره كشف مواد در مكان‌هاي اعلام نشده نتيجه سندسازي رژيم اسراييل است و تهران هم پاسخ‌هاي مكفي را به اين ادعاها داده و باز ماندن اين پرونده در صورت احياي برجام مي‌تواند مانند حفظ اهرم فشار بر تهران و سدي در برابر عادي‌سازي پرونده ايران در سطح بين‌المللي طبق تعهدات مندرج‌شده براي طرف مقابل در متن برجام باشد. در حوزه تعهدات برجامي ايران نيز هرچند كه آژانس صرفا نقش ناظر را برعهده دارد اما ارايه گزارش درباره كميت و كيفيت توسعه برنامه ايران برعهده اين نهاد است و بر همين اساس گروسي مدعي است كه متوقف شدن اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي از سمت ايران در پاسخ به خروج امريكا از برجام نظارت بر برنامه ايران را در سطح نظارت پادماني نگاه داشته است. به گفته برخي منابع ايراني، تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي توافق كرده بودند كه گروسي در قالب تلاش براي رسيدن به راه‌حلي براي حل‌وفصل نهايي پرونده اختلاف‌هاي پادماني به تهران سفر كند كه تداوم درز اطلاعات محرمانه از فعاليت هسته‌اي ايران به رسانه‌هاي غربي باعث شده ايران در پذيرش گروسي تعلل كند.