سقوط 90 درصدي ارزش ريال از ابتداي سال

گروه اقتصادي

سه روز از صحبت‌هاي رييس كل بانك مركزي سپري شد و ارزش پول ملي ايران در 24 ساعت گذشته باز هم سقوط كرد. اين‌بار به نظر مي‌رسد كه بانك مركزي به عنوان مسوول اصلي حفظ ارزش پول ملي، قيمت‌هاي تازه را پذيرفته است. هر دلار امريكا روز گذشته با رسيدن به ۴۷ هزار تومان، سقف تاريخي قيمت را جابه‌جا كرد. اين درحالي است كه نرخ دلار در صرافي‌ ملي نيز رشد محسوسي داشت و به ۴۵ هزار و ۳۲ تومان رسيد. وبسايت بازار متشكل معاملات ارز ايران شامگاه سه‌شنبه، با قيمت حدود 43 هزار تومان براي دلار بسته شد؛ اما صبح ديروز آخرين نرخ اعلامي براي هر دلار امريكا 44 هزار و 576 تومان درج شد. اين يعني افزايش ۳.۶۶درصدي اسكناس دلار در مقايسه با سه‌شنبه.

محمدرضا فرزين رييس كل بانك مركزي در برنامه تلويزيوني اخير خود كه ابتداي هفته پخش شد؛ عنوان كرد كه نرخ‌هاي بازار آزاد ارز «واقعي» نيست و نرخ‌سازي سودجويان در روزهاي تعطيل است. او گفته بود: «در ۶۰۰ صرافي و ۱۵۰ شعبه بانكي در حال عرضه ارز هستيم و مردم مي‌توانند مراجعه كنند و ارز مورد نياز خود را تامين كنند.» او نرخ «واقعي» دلار را كمتر از 43 هزار و 400 تومان و يورو را نيز كمتر از 46 هزار و 500 تومان اعلام كرده و تاكيد كرده بود كه مردم مي‌توانند براي اطلاع از «نرخ واقعي» به سايت بازار متشكل مراجعه و نرخ ارز را در آنجا مشاهده كنند؛ يعني همان سايتي كه حالا به دلار 45 هزار توماني و يوروي 48 هزار توماني رسميت داده است. رفتار اخير بانك مركزي در بازار متشكل معاملات ارز نشان مي‌دهد كه بانك مركزي به عنوان اصلي‌ترين بازيگر بازار، واقعيتي به نام بازار آزاد را پذيرفته يا دست‌كم به اين «قيمت غيرواقعي» در بازار آزاد، «تن» داده است. 
نرخ ارز در هفته‌هاي گذشته زير كانال 45 هزار توماني نوسان مي‌كرد و به محض رد شدن از كانال 45 هزار توماني، بانك مركزي وارد شده و نرخ‌ها را پايين‌تر مي‌آورد. اما پنجشنبه گذشته از اين مرز ۴۵ هزار تومان نيز عبور كرد و حالا با سرعت بيشتري در حال حركت به كانال‌هاي قيمتي جديد است. به عبارت ديگر مي‌توان گفت كه دلار طي سه روز گذشته مجموعا ۲.۷درصد افزايش قيمت داشته است. يا اين‌گونه بايد گفت كه ارزش ريال در سه روز گذشته نزديك به 3درصد كاهش پيدا كرده است. 
رييس كل بانك مركزي در برنامه تلويزيوني اخير خود باز هم از همان توجيهات پيشين براي اتفاقات رخ داده در بازار ارز استفاده كرد. يعني به جرياني اشاره كرد كه به گفته وي «تلاش مي‌كند قيمت‌هاي بالايي را در بازار ايجاد كند.» يا اينكه «از مردم خواست به اين‌گونه جريانات توجه نكنند.» فرزين كه در ابتداي شروع به كار خود عنوان كرده بود از اين پس بانك مركزي دست به «نرخ‌سازي» در بازار آزاد ارز مي‌زند؛ فعلا در اين باره اظهارنظري نكرده كه «آيا نرخ‌هاي جديد هم مورد تاييد بانك مركزي هست؟» فقط سه روز از زماني مي‌گذرد كه رييس كل بانك مركزي با اطمينان گفته بود «با اقداماتي كه انجام مي‌دهيم، اين نرخ ارز رو به كاهش خواهد بود و قيمت فعلي همچنان نرخ مورد نظر ما نيست.» حالا گويا «نرخ موردنظر» و «واقعي» بانك مركزي بالاخره كشف شده است!
ضمن اينكه هفته گذشته اخبار متعددي از «آزادسازي منابع ارزي ايران در عراق» نيز منتشر شده بود. اما عبور قيمت دلار امريكا از سطح 47 هزار تومان نشان مي‌دهد كه بازار ديگر به اين‌گونه «خبردرماني‌ها» اعتقادي ندارد. همان‌طور كه بازار به حضور در تلويزيون و وعده و وعيد و تاكيد بر اقدامات كارآمد هم بي‌اعتماد است. 

رانت عجيبي كه پخش شد
ركوردشكني قيمت‌ها در بازار ارز و كاهش ارزش پول ملي ايران درحالي رقم مي‌خورد كه به گفته رييس كل بانك مركزي، در نزديك به 40 روز گذشته بيش از 6.5 ميليارد دلار ارز نيمايي به واردكنندگان تخصيص داده شده است. اگر اين را بدانيم كه نياز ارزي كشور براي واردات 40 ميليارد دلار در سال و در واقع 120 ميليون دلار در روز است بايد گفت كه روزانه 180 ميليون دلار ارز به صورت «ارزان‌قيمت» و «رانتي» و با نرخ 28500 تومان توزيع شده است، آن‌هم در دو ماهه آخر سال كه معمولا شركت‌ها، در حال بستن دفاتر و حساب و كتاب‌هاي خود هستند نه اينكه به دنبال ثبت سفارش جديد براي واردات باشند! اتفاقي كه بيش از 90 هزار ميليارد تومان رانت بدون شفاف‌سازي درباره دريافت‌كنندگان، دراختيار عده‌اي خاص قرار داده است. 

ارز 28500 توماني وجود ندارد
اين درحالي است كه محمدرضا نجفي‌منش، رييس كميسيون بهبود محيط كسب‌وكار و رفع موانع توليد اتاق تهران دو روز پيش گفته است: «بانك مركزي مي‌گويد نرخ ارز ۲۸۵۰۰ تومان است اما اصلا ارزي با اين نرخ وجود ندارد.» او افزوده است: «اين درحالي است كه محمدرضا فرزين پس از نشستن بر مسند رياست كل بانك‌ مركزي گفته بود: «نرخ نيما را روي قيمت ۲۸‌ هزار و ۵۰۰ تومان تثبيت و واردات تمام كالاهاي اساسي و مواد اوليه و ماشين‌‌‌آلات را با اين نرخ تامين خواهيم كرد.» اين گفته‌ها براي همگان آشنا بود و تجار را به ياد اسحاق جهانگيري موقع اعلام دلار ۴۲۰۰ توماني مي‌انداخت. دلاري كه در ابتدا قرار بود براي تمام مصارف داده شود ولي به تدريج دايره كالاهايي كه مشمول دريافت اين ارز ترجيحي شدند كوچك‌تر شد.»

ارزش پول ملي چقدر افت كرد؟
فقط يك ماه به پايان سال 1401 مانده است. ابتداي امسال دلار در بازار آزاد 25 هزار تومان به صورت اسكناس فروخته مي‌شد و حالا 47200 تومان. در واقع در اين مدت 336 روز، روزانه 66 تومان به نرخ برابري دلار به ريال اضافه شده و تا اين مدت، 90درصد از ارزش پول ملي ايران در برابر دلار كاسته شده است.
از طرف ديگر، قيمت دلار سامانه نيما، پس از روي كار آمدن رييس جديد بانك مركزي در سطح 
۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان «فريز» شد تا با توجه به نرخ فعلي دلار آزاد، شكاف بين اين دو نرخ به ۶۴درصد افزايش پيدا كند. شكافي كه زمينه‌ساز رانت بزرگي شده و بخش اصلي دلالي ارز -به عنوان يك كالاي سرمايه‌اي- را رقم زده است. 
متغيرهاي اساسي پولي ايران در وضعيت مساعدي به‌سر نمي‌برند و به نظر مي‌رسد بدون تحول در حوزه نقدينگي و چاپ پول، انتظار پايين آمدن تورم هم درست نيست. در اقتصادي كه موتورهاي تورم‌ساز آن مانند افزايش بدهي بانك‌ها به بانك مركزي و حتي فشار به منابع پرقدرت پايه پولي همچنان در حال فعاليت‌اند، كنترل قيمت دلار كاري دشوار و شايد نشدني باشد.