نگاهي به بازتاب هنر و منسوجات و آداب بومي بر نقاشي
نقاشان پشتي تركمن و پوشيه بندري
نسيم خليلي
برخي آثار مكتوب با بازتاب و بررسي محتوايي نقاشي‌ها و ديگر ساحت‌هاي هنري مجال گالري‌گردي را در قالب كتاب براي مخاطبان‌شان آفريده‌اند؛ از جمله اين آثار مكتوب مي‌توان به روايت محققانه «منسوجات سنتي ايراني در نقاشي‌هاي معاصر ايراني» اشاره كرد؛ رويكرد نويسندگان اين كتاب، بازجست نقوشي از منسوجات سنتي و به دنبال آن فرهنگ عامه و هنر بومي در قاب آثار فاخر هنر نقاشي است، اما در دل همين رويكرد، مخاطب مي‌تواند در گالري متنوع و زيبايي پرسه بزند آن هم با امكان نقد و تحليل نقاشي‌ها. نويسندگان كتاب در فصل اول پانزده اثر از آنه محمد تاتاري را با هدف مطالعه و تحليل بازتاب منسوجات و آداب و سنن تركمن‌ها در نقاشي‌ها مورد بازشكافي قرار داده‌اند و در فصل دوم نيز آثاري از هنرمندان مختلف از جمله منصور قندريز، رضا درخشاني، جعفر روحبخش و حسين احمدي‌نسب را آن هم همراه با انتشار اصل نقاشي‌ها؛ آنها نشان داده‌اند كه هنر مدرن چگونه در قالب اين نقاشي‌ها، با تلفيقي از نگارگري‌هاي ايراني و محتوايي اقليمي، كاركردي فراتر از نقاشي صرف پيدا كرده‌اند. منصور قندريز در نقاشي‌هايش پارچه‌هاي قلمكار اصفهاني، جعفر روحبخش فرش ايراني، رضا درخشاني پوشش زنان و مردان قاجاري و حسين احمدي‌نسب نيز پوشش و آداب و رسوم و موسيقي و زندگي سنتي مردم بندرعباس و جزاير خليج فارس را به تصوير كشيده‌اند. اما آثار آنه محمد تاتاري برجستگي و شكوه قصه‌وار ديگري دارند، اين نقاشي‌ها از اين منظر جذابند كه افزون بر دريافتي كه از پوشش سنتي زنان تركمن‌تبار به دست خواهي آورد، آنها را در دل جشن‌ها و همگرايي‌هاي قومي و فرهنگي نيز به تماشا مي‌نشيني، در تصوير اول كه زنان با پوشش سنتي در قابي از شعله‌هاي سرخ آتش و اسبان رمنده بازنمايي شده‌اند، نويسندگان تحليل كرده‌اند كه اين زنان به شكل صميمي براي كاري دسته‌جمعي يا شركت در مراسمي سنتي، احتمالا جشني مشابه چهارشنبه‌سوري، ايفاي نقش مي‌كنند. در تحليل نقاشي سوم نيز نويسندگان از پوشش عروسي كه نقاش در مركز نقاشي آفريده چنين استنباط كرده‌اند كه اين مراسم، مراسم عروسي يك زن بيوه است و سپس به باورهاي مردم تركمن درباره عروس بيوه اشاره كرده‌اند: «زنان بيوه ارزش و قدر بيشتري از دختران جوان دارند و مردم معتقدند كه اين زنان راه و رسم زندگي را بهتر مي‌دانند. مراسم آنها هم با دختران فرق دارد و مهريه آنها هم بيشتر است؛ افزون بر اين وجود سنگ مزار كهنه پس‌زمينه را هم نمادي از مزار محبوب قديمي دانسته‌اند و بر اين باورند كه نقاش مي‌خواهد بگويد كه عروس همچنان به ياد معشوق از دست رفته خويش است. در كنار اين داده‌ها، تكرار نماد اسب در نقاشي‌ها نيز نويسندگان را بر آن داشته تا از اهميت اسب در فرهنگ تركمن سخن بگويند و شماري از ضرب‌المثل‌هاي مربوط به آن را از دل فرهنگ عامه اين قوم بيرون بكشند تا نقاشي‌ها در گفتماني فرهنگي، معرفي و تحليل شوند.» اين كتاب را سيده پرديس موسوي‌نمين و محدثه طهماسبي‌فر نوشته‌‌اند و به بازار كتاب فرستاده شده است.