پشت حمله تروريستي در مسكو
احمد وخشيته
حدود ساعت هشت شب به وقت مسكو بود كه همزمان با آغاز كنسرت گروه پيك‌نيك در سالن كروكوس سيتي‌هال مسكو، چند مهاجم به روي جمعيتي كه مردم غيرنظامي بودند تيراندازي كردند و با چند انفجار، بخش قابل ملاحظه‌اي از سالن را به آتش كشيدند كه منجر به ريزش سقف سالن كنسرت و افزايش تعداد قربانيان شد كه به بيش از ۱۵۴ نفر كشته و ده‌ها تن زخمي رسيد. بدون شك حمله تروريستي ۲۲ مارس ۲۰۲۴ يكي از بزرگ‌ترين حملات تروريستي در تاريخ روسيه مدرن است و از نظر تعداد كشته شده‌ها بعد از حمله تروريستي به مدرسه بسلان در سال ۲۰۰۴ قرار دارد.
حملات تروريستي
در روسيه پس از فروپاشي شوروي
اگر نگاهي به حملات تروريستي كه پيش‌تر در روسيه رخ داده است داشته باشيم، از حمله به بودنوفسك (شهري در منطقه استاوروپل) كه در ۱۴ ژوئن ۱۹۹۵ رخ داد و طي آن ۱۵۸۶ نفر براي شش روز به گروگان گرفته شدند تا مجموعه انفجارهاي ساختمان‌هاي مسكوني در داغستان در سپتامبر ۱۹۹۹ و يا گروگان‌گيري در اولين نمايش موزيكال گروه نورد اوست در تالار دوبروكا در ۲۳ اكتبر ۲۰۰۲ كه ۹۱۶ نفر گروگان گرفته شدند و همچنين حمله تروريستي به مدرسه بسلان در نخستين روز از آغاز سال تحصيلي در سال ۲۰۰۴ كه بيش از هزار نفر از جمله معلمان، دانش‌آموزان و والدين آنها به مدت سه روز گروگان گرفته شدند كه منجر به كشته شدن ۳۳۴ نفر ازجمله ۱۸۶ كودك شد، همواره پاي ستيزه‌جويان جدايي‌طلب چچني در ميان بود. در ۲۷ نوامبر ۲۰۰۹ نيز حادثه‌اي تروريستي در سه واگن قطار سريع‌السير مسكو به پترزبورگ رخ داد يا در ۲۹ مارس ۲۰۱۰ انفجارهايي در ايستگاه‌هاي مترو پارك كولتوري و لوبيانكا در مركز مسكو اتفاق افتاد؛ در ۲۴ ژانويه ۲۰۱۱ در ورودي فرودگاه داماديدووا مسكو بمب‌گذاري شد كه گروه‌هاي مسلمان راديكال در پشت آن قرار داشتند. اما مشخصا مسووليت انفجار در مترو سن‌پترزبورگ در ۳ آوريل ۲۰۱۷ را داعش برعهده گرفت و اين‌بار نيز شاخه ولايت خراسان داعش مسووليت حمله خونين به سالن كنسرت كوروكوس سيتي هال مسكو را برعهده گرفته است. بنابراين مي‌توان گفت كه مخرج مشترك تمام حملات تروريستي در روسيه مدرن [پس از فروپاشي شوروي]، جريان‌هاي راديكال بودند.
در نگاه روسيه چه كسي پشت حمله تروريستي در مسكو است؟
اگرچه رسانه‌هاي امريكايي از ساعتي پس از حمله تروريستي به كروكوس سيتي هال در مسكو، داعش را مسوول دانستند و به دنبال آن ديگر رسانه‌هاي غربي نيز همين خط را دنبال كردند، اما زلنسكي يك نفره انگشت اتهام را به سمت مسكو گرفت و مقامات روسيه را متهم به سازماندهي كرد. موضع هيجاني او البته چنان خام بود كه حتي از سوي شركاي غربي كي‌يف نيز مورد حمايت قرار نگرفت، اما در سوي ديگر روسيه نيز به نظر مي‌رسد كه يك ويرگول ميان عاملان و طرح‌ريزان اين حمله تروريستي قرار داده است. آنچه مشخص است تمامي افراد دستگير شده اعضاي گروه راديكال هستند و حتي از ويديويي كه از لحظه اعتراف فريدون شمس‌الدين منتشر شده است او اعتراف مي‌كند كه در تلگرام آموزش ديده و دستيار آن فرد اين پيشنهاد را به او در ازاي پانصد هزار روبل مي‌دهد، اما سرويس امنيت فدرال روسيه اعلام كرد كه آنها را در نزديكي مرز اوكراين دستگير كرده است كه بنابراين موضوع ارتباط آنها با كي‌يف مطرح مي‌شود.
اگرچه پوتين در صحبت‌هاي خود پس از اين اتفاق انگشت اتهام را به سمت كي‌يف نگرفت، اما تاكيد كرد كه اوكراين به پنجره‌اي براي تروريسم تبديل شده است و به دستگيري عاملان حمله تروريستي در نزديكي مرز اوكراين اشاره كرد. اما با اين وجود هنگامي كه خبرنگاري از نيكلاي پاتروشوف، دبير شوراي امنيت روسيه پرسيد آيا اوكراين يا داعش پشت اين حمله بودند، او پاسخ داد: «البته اوكراين».
در اين ميان اما پرسش اصلي اينجاست كه آيا مقصود ارتباط عاملان حمله تروريستي به كروكوس سيتي هال با اوكراين ارتباط آنها با مقامات كي‌يف است يا افراطي‌ها كه در جبهه‌هاي اوكراين عليه روسيه مي‌جنگند؟ پوتين در مصاحبه با كارلسون از گفت‌وگوي خود با رييس‌جمهور وقت امريكا پرده برداشت كه واشنگتن از ستيزه‌جويان جدايي‌طلبان چچن حمايت كرده است؛ افرادي كه پس از جنگ چچن به غرب رفتند، بخشي از آنها در جنگ سوريه به داعش پيوستند و حالا در تقابل با روسيه در جبهه‌هاي اوكراين حضور دارند. بنابراين تا اينجا امكان ارتباط عاملان با طراحان در اوكراين مي‌تواند بسيار بديهي باشد، همان‌طور كه اگر به سابقه حملات تروريستي پيش از اين در روسيه نگاه مي‌كنيم، همواره عمليات عاملان كه قرباني راديكاليسم بودند ازسوي ستيزه‌جوياني جدايي‌طلب چچني كه در خارج از روسيه هستند، حمايت شده‌اند. موضوعي كه سبب شد دميتري مدودوف، نايب‌رييس شوراي امنيت روسيه بگويد كه نه فقط عاملان، بلكه طراحان نيز بايد مجازات شوند. آنچه مشخص است فصل جديدي در مبارزه مسكو با تروريسيم كه از سوريه آغاز شده بود تا اوكراين هم ادامه پيدا مي‌كند و از اين پس در كنار كليدواژه «مبارزه با نئونازيسيم» كه از ابتدا جنگ اوكراين از سمت مقامات روسيه شاهد بوديم، حتما «مبارزه با تروريسم» را هم خواهيم شنيد.
استاد دانشگاه دوستي ملل روسيه