روزنامه اعتماد در گفت‌وگو با كارشناسان بررسي كرد
جنگ سرد ديپلماتيك؟
عبدالرضا فرجي‌راد: آمادگي ايران براي بازگشت به سطح غني‌سازي مندرج در برجام، مشروعيت فعالسازي مكانيسم ماشه را زير سوال مي‌برد
اميرعلي ابوالفتح: وابستگي نفتي متقابل ايران و چين، موفقيت امريكا در توقف واردات نفت از تهران را تحت‌الشعاع قرار داده است
حديث روشني
درحالي كه عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان در تازه‌ترين موضع‌گيري خود تاكيد كرده تا زماني كه ايالات‌متحده غني‌سازي اورانيوم توسط ايران را نپذيرد، توافقي در كار نخواهد بود، به نظر مي‌رسد تنش‌ها ميان تهران و واشنگتن وارد مرحله تازه‌اي شده و با بالا گرفتن رويارويي لفظي ميان تهران و واشنگتن، دور جديدي از تحريم‌هاي ايالات‌متحده عليه كشورمان اعمال شد. در همين حال گمانه‌زني‌هايي مبني بر آينده اجرايي شدن شروط ادعايي اروپا در نشست اخير استانبول منتشر شده؛ ادعاهايي كه در جريانش تمديد بازه زماني مكانيسم ماشه به بازگشت تهران به ميز مذاكره با واشنگتن منوط شده است. در همين راستا گروهي از ناظران بر اين باورند مواضع تروييكاي اروپايي بيش از آنكه با هدف اعمال فشار باشد، تلاشي براي مديريت فضاي ديپلماتيك در برابر ابتكارات تهاجمي ترامپ است.
اين درحالي است كه گروهي ديگر مدعي‌اند، رييس‌جمهور امريكا ظاهرا تروييكاي اروپايي را در حاشيه ديپلماسي با تهران قرار داده و ظاهرا به نقش‌آفريني اين گروه از بازيگران اعتنايي نمي‌كند. در همين حال همزمان با انتشار اخباري مبني سفر احتمالي هياتي از آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران، گروهي از تحليلگران مدعي‌اند كنش تهران در اين زمينه اميد براي احياي توافق هرچند نسبي ميان ايران و نهاد پادماني را افزايش داده است. در مقابل اما هستند گروهي كه با نگاهي بدبينانه معتقدند تحت‌تاثير فضاي امنيتي حاكم و فعل و انفعال‌هاي مخرب اسراييل، فعالسازي مكانيسم ماشه گزاره‌اي اجتناب‌ناپذير است كه تحققش اگر منجر به خروج ايران از ان‌پي‌تي نشود قطعا توقف همكاري ايران با نهاد پادماني را به دنبال خواهد داشت. با اين حال گروهي ديگر از ناظران بر اين باورند حتي در قالب اين سناريو نيز، واكنش احتمالي چين و روسيه به ويژه در شوراي امنيت به عنوان متغيري تعيين‌كننده خواهد بود؛ كشورهايي كه مي‌توانند با وزن ديپلماتيك خود فشارها بر ايران را تعديل كرده يا موازنه‌اي جديد در برابر تحولات ايجاد كنند.
به اين بهانه روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي آينده ديپلماسي تهران و واشنگتن و همچنين تاثيرگذاري فعل و انفعالات اخير اروپا بر اين فرآيند و همچنين تحركات اسراييل با عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك و اميرعلي ابوالفتح، كارشناس مسائل امريكا گفت‌وگو كرده است. فرجي‌راد در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به اين حقيقت كه ايالات‌متحده تلاش دارد تا به واسطه اروپا ايران را تحت فشار قرار دهد، خاطرنشان كرد: رييس‌جمهور ايالات‌متحده در مقطع كنوني در بلاتكليفي سياسي به‌سر مي‌برد و ممكن است تمايل محدودي براي مذاكره و امتيازدهي به ايران داشته باشد.
ابوالفتح اما ضمن تاكيد بر اينكه سياست امريكا درباره ايران از قبل از جنگ دوازده روزه تا امروز اساسا تغيير نكرده و تنها شرايط سخت‌تر شده به «اعتماد» گفت: احتمال اقدام نظامي امريكا محتمل است.
مشروح گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
عبدالرضا فرجي‌راد: همسويي اروپا با امريكا بيشتر جنبه تاكتيكي دارد و در صورت مداخله روسيه و چين، مي‌تواند با چالش حقوقي و سياسي مواجه شود
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره مواضع اخير تهران و واشنگتن درباره برنامه هسته‌اي كشورمان و سناريوهاي احتمالي تاكيد كرد: مقام‌هاي رسمي ايران در برابر كنش‌هاي غرب موضع‌گيري كردند و همين گزاره نشان مي‌دهد تهران نسبت به گذشته رويكردي قاطعانه‌تر اتخاذ كرده و همچنين عجله‌اي براي ازسرگيري مذاكرات ندارد مگر اينكه شروط تهران توسط واشنگتن پذيرفته شود. به باور فرجي‌راد در چنين شرايطي، طبيعتا فضا به سمت اعمال فشار بيشتر مي‌رود. از طرفي ترامپ تصور مي‌كند از طريق اهرم اروپايي‌ها مي‌تواند ايران را حتي تا پيش از فعالسازي مكانيسم ماشه تحت فشار قرار داده تا پاي ميز مذاكره بياورد. با اين همه اخيرا آقاي عراقچي اعلام كرد كه ايران تنها در صورتي وارد گفت‌وگو خواهد شد كه طرف مقابل، يعني ايالات‌متحده، غني‌سازي ايران را به رسميت بشناسد. بر اين اساس به نظر مي‌رسد بايد خود را براي شرايطي سخت‌تر آماده كنيم.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت: در عين حال، مساله‌اي كه در يكي از مصاحبه‌هاي اخير ترامپ برجسته شده -هر چند كه احتمال وقوعش زياد نيست، اما نمي‌توان آن را به كلي ناديده گرفت- ارايه امتياز ازسوي امريكا به ايران است. علت اين امر را بايد در سرد شدن روابط واشنگتن و مسكو جست‌وجو كرد. طي روزهاي اخير، مقامات دو كشور درگير جنگ لفظي شده‌اند و هر يك تلاش كرده‌اند قدرت تسليحات هسته‌اي خود را به رخ ديگري بكشد. به گفته فرجي‌راد در همين فضا، ترامپ در مصاحبه‌اي كه يكي، دو روز پيش انجام داد، در پاسخ به پرسش خبرنگاري درباره ايران مدعي شد: «ما تاسيسات هسته‌اي ايران را نابود كرديم و خود ايراني‌ها باعث نابودي آنها شدند.» خبرنگار مجدد از او پرسيد كه اگر ايران بار ديگر غني‌سازي را آغاز كند، چه اقدامي خواهد كرد. برخلاف گذشته كه ترامپ تهديد به حمله مي‌كرد، اين‌بار صرفا گفت: «ايراني‌ها كار درستي نمي‌كنند.» از اين موضع‌گيري مي‌توان برداشت كرد كه احتمالا در رويكرد ترامپ تغيير اندكي ايجاد شده است. فرجي‌راد در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» خاطرنشان كرد: باتوجه به وضعيت پيچيده حاكم بر روابط روسيه و امريكا، بعيد به نظر مي‌رسد كه روابط دو بازيگر بسان ماه‌هاي گذشته شود. ازسوي ديگر، ترامپ نه در جنگ اوكراين به نتيجه ملموسي دست يافت، نه توانست پرونده ايران را به سرانجامي برساند و نه در حل مساله غزه موفق بود، به همين دليل، به نظر مي‌رسد در نوعي بلاتكليفي سياسي به‌سر مي‌برد. اين استاد ژئوپليتيك همچنين تاكيد كرد: از نگاه من، لحن و ادبيات ترامپ در گفت‌وگو با خبرنگاران، شايد نشانه‌اي از تمايل بيشتر او به آغاز مذاكرات با تهران باشد. طبيعي است كه اگر چنين تمايلي در واشنگتن وجود داشته باشد، بايد با نوعي امتيازدهي همراه باشد؛ چراكه طرف ايراني بدون دريافت امتياز يا مشاهده چراغ سبزي ازسوي امريكا، وارد هيچ گفت‌وگويي نخواهد شد. در روزهاي آينده مشخص خواهد شد كه آيا ايالات‌متحده آمادگي لازم براي آغاز يك مذاكره جدي با ايران را دارد يا خير.
فرجي‌راد در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب انتشار ادعاهايي درباره مشروط شدن تمديد بازه زماني ماشه تاكيد كرد: به نظر من، ترامپ چندان درگير اين نيست كه اروپايي‌ها از چه رويكردي درقبال ايران پيروي مي‌كنند. هر چند نوعي هماهنگي ميان امريكا و اروپا در‌خصوص مكانيسم ماشه و اعمال فشار بر ايران وجود دارد، اما ترامپ اصولا تصميمات خود را عملياتي مي‌كند نه آنچه كه اروپايي‌ها دنبال مي‌كنند. در نشست استانبول نيز اروپايي‌ها مواضعي غيرقانوني مطرح كردند و پس از آن، در مصاحبه‌هايشان بحث غني‌سازي صفر را پيش كشيدند؛ درحالي كه چنين ادعاهايي حتي با مفاد برجام نيز مغايرت دارد. به باور فرجي‌راد اگر اروپا بخواهد به سمت فعالسازي مكانيسم ماشه برود، اين اقدامي غيرقانوني خواهد بود. تصور مي‌كنم اگر سازمان ملل و بازيگراني چون چين و روسيه در اين زمينه فعال شوند، مي‌توانند اروپايي‌ها را به چالش كشيده و اقدامشان را غيرقانوني اعلام كنند. از طرفي هدف احتمالي اروپايي‌ها از فعالسازي مكانيسم ماشه، همان ايده غني‌سازي صفر است؛ اما ايران اعلام كرده كه حاضر است به سطح غني‌سازي مندرج در برجام بازگردد، بنابراين وقتي ايران آمادگي خود را براي بازگشت به سطح غني‌سازي توافق‌شده در برجام اعلام كرده است، ديگر مكانيسم ماشه موضوعيتي ندارد.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت: واقعيت اين است كه اروپايي‌ها تلاش مي‌كنند از اهرم فعالسازي مكانيسم ماشه به نفع خود بهره‌برداري كنند، آن‌هم در شرايطي كه واشنگتن نيز خواهان غني‌سازي صفر درصدي است، اروپا نيز فعلا اقدام عملي در اين زمينه انجام نمي‌دهد تا امريكا اين مطالبه ادعايي و هماهنگ با تروييكاي اروپايي را به ايران تحميل كند. اگر موفق شوند سه كشور اروپايي سود بيشتري برده‌اند، چراكه پيش‌تر نيز سقف غني‌سازي ايران در برجام ۳.۶۷درصد بود و حالا ادعا شده بايد به صفر برسد، اما اگر امريكا نتواند چنين هدفي را محقق كند و درنهايت بپذيرد كه ايران سطحي از غني‌سازي را حفظ كند، اروپا هم ناچار خواهد شد چنين شرطي را بپذيرد.
اين استاد ژئوپليتيك در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» مبني بر پيامدهاي احتمالي سفر هيات فني آژانس به تهران بعد از بمباران تاسيسات هسته‌اي صلح‌آميز كشورمان خاطرنشان كرد: تحركاتي كه ايران در اين زمينه طي روزهاي اخير انجام داد، اين ظرفيت را دارد كه روند احتمالي فعالسازي مكانيسم ماشه ازسوي تروييكاي اروپايي را دشوارتر كند. گفتني است غرب پيش از صحبت از سفر هياتي از آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران همواره از عدم همكاري ايران با نهاد پادماني به عنوان بهانه‌اي براي اعمال فشار استفاده مي‌كرد، اما اكنون كه احتمال دارد ايران با ازسرگيري فعاليت‌هاي فني‌اش با نهاد پادماني موافقت كند، اين بهانه عملا از اروپايي‌ها براي فعالسازي ماشه گرفته خواهد شد.
به باور فرجي‌راد هر چند ساز و كار فعالسازي مكانيسم ماشه شامل حق وتو نمي‌شود، اما امكان ارايه استدلال حقوقي توسط ديگر بازيگران دخيل در اين پرونده براي مخالفت با آن وجود دارد، به ويژه اينكه، پس از فعالسازي مكانيسم ماشه، يك ماه فرصت به ايران داده مي‌شود تا وضعيت خود را با شرايط جديد تطبيق دهد. در اين فرصت يك ماهه، ايران مي‌تواند اعلام كند كه همكاري‌اش با آژانس ادامه دارد و براي بازگشت به چارچوب برجام نيز آمادگي دارد، اما اگر با اين وجود نيز تروييكاي اروپايي و غرب بخواهند بعد از سپري شدن فرصت يك ماهه همچنان تحريم‌ها را براساس قطعنامه شوراي امنيت مجددا فعال كنند، وضعيت وارد مرحله جديدي مي‌شود.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» درباره شرايط پسا‌فعال‌سازي ماشه تاكيد كرد: طبيعتا تحريم‌ها مجددا به‌صورت قانوني بازمي‌گردند. درست است كه در شرايط فعلي ايران معتقد است تحريم‌ها غيرقانوني‌اند، اما زماني كه اين روند وارد شوراي امنيت شود و تمام كشورها آن را به تصويب برسانند، تحريم‌ها جنبه رسمي و الزام‌آور پيدا مي‌كند. در چنين حالتي، فشار اقتصادي به‌شدت افزايش مي‌يابد و به تبع آن، سطح تنش‌ها نيز بالا خواهد رفت. از سويي ديگر اگر مكانيسم ماشه فعال شود، ايران تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار خواهد گرفت. با توجه به حضور ترامپ در كاخ سفيد و اقدامات تحريك‌آميز اسراييل، نمي‌توان ادعا كرد كه خطر كاهش يافته است. برعكس، تهديدات امنيتي عليه كشور مي‌تواند به‌مراتب جدي‌تر شود.
به باور فرجي‌راد بر اين اساس، بايد حداكثر تلاش‌ها صورت گيرد تا از فعالسازي مكانيسم ماشه جلوگيري شود، در غير اين صورت، طبيعتا ايران نيز واكنش نشان خواهد داد. در اين زمينه نيز اگر ايران از پيمان ان‌پي‌تي هم خارج نشود احتمالا همكاري‌هاي فني با آژانس را متوقف خواهد كرد.
اميرعلي ابوالفتح: احتمال توسل ايالات‌متحده به گزينه نظامي عليه ايران گزينه‌اي دور از انتظار نيست
اميرعلي ابوالفتح، كارشناس مسائل امريكا در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره آينده فرآيند ديپلماتيك تهران و واشنگتن و سناريوهاي پيش رو خاطرنشان كرد: شرايط حاكم بر روابط تهران و امريكا از پيش از جنگ تحميلي دوازده روزه تا به امروز اساسا تغيير محسوسي نكرده است. پيش‌تر نيز واشنگتن مدعي بود غني‌سازي ايران بايد به صفر برسد، تهران نيز حق غني‌سازي را براي خود محفوظ مي‌دانست. امريكا بارها تهديد كرده كه در صورت لزوم به گزينه نظامي متوسل خواهد شد. ايران نيز در مقابل قائل به دفاع از خود و نيز پاسخ به هرگونه تجاوز نظامي خواهد بود. پس از جنگ نيز همين روند ادامه دارد.
به باور ابوالفتح اساسا هيچ تغيير اساسي رخ نداده و فقط شرايط سخت‌تر شده است. از جهتي ديگر مي‌توان گفت در برخي حوزه‌ها تغييراتي رخ داده، اما روند كلي همچنان پابرجاست. در برخي حوزه‌ها هم مي‌توان گفت شرايط سخت‌تر شده و به واقع نمي‌توان پيش‌بيني كرد در آينده چه اتفاقي خواهد افتاد. اما احتمال اقدام نظامي مجدد امريكا دور از ذهن نيست. يعني همه تصميم‌گيران و مسوولان كشور، از افراد عادي و شهروندان گرفته تا مقامات نظامي، امنيتي، اقتصادي، سياسي و اجتماعي، بايد بدانند كه احتمال جنگ همچنان وجود دارد.
به گفته اين كارشناس مسائل امريكا رسيدن به توافق نيز چندان در دسترس نيست. حتي اگر توافقي هم صورت بگيرد، به معناي پايان تنش‌ها نمي‌باشد؛ بالاخص آنكه تحريم همچنان ادامه خواهد داشت. شكي نيست كه توافق احتمالي، فشارهاي تحريمي را تا حدودي كاهش مي‌دهد، اما آنها را براي هميشه از بين نخواهد برد. حتي اگر توافقي هم در حوزه هسته‌اي حاصل شود، فقط مختص پرونده هسته‌اي خواهد بود و اگر طرف مقابل حسن‌نيت و اراده سياسي لازم را داشته باشد تا به تعهدات خود عمل كند، آن بخش محدود خواهد بود. بخش غيرهسته‌اي و اقتصاد ايران همچنان زير تحريم باقي خواهد ماند و حتي ممكن است شرايط سخت‌تري نيز حاكم شود.
ابوالفتح در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» مبني بر آثار احتمالي اعمال دور جديد تحريم‌هاي امريكا عليه ايران تاكيد كرد: تجربه چهل سال اخير نشان داده كه تحريم‌ها قطعا اقتصاد ايران را به شدت تحت فشار قرار مي‌دهند، اما فشارها به اندازه‌اي نيست كه بتوانند اقتصاد ايران را فلج كند. لذا قطعا اين تحريم‌ها تاثيرگذار خواهند بود و صادرات ايران را با دشواري مواجه مي‌كنند. يقينا هزينه دور زدن تحريم‌ها هم بالا مي‌رود؛ شركت‌هاي پوششي بايد شكل بگيرند، همه اينها زمان‌بر است و هزينه دارد، اما هدف اصلي ادعايي ايالات‌متحده مبني بر به صفر رساندن صادرات نفت ايران محقق نخواهد شد.
اين كارشناس مسائل امريكا در ادامه تاكيد كرد: نفت ايران خريداران خود را داشته و دارد. فقط هزينه صادرات افزايش يافته و براي فروش تخفيف‌هايي درنظر گرفته مي‌شود. چين نيز اكنون در رقابت با امريكا قرار دارد. اگر امريكا با چين رفاقت تجاري داشت شايد پكن معامله با ايران را به دليل تجارتش با واشنگتن كنار مي‌گذاشت. نكته ديگري كه در اين زمينه وجود دارد اين است كه ايالات‌متحده نمي‌تواند در سياست خارجي‌اش نسبت به تهران و پكن اولويت‌بندي داشته باشد. بدان معنا كه به دليل روابطش با چين با ايران رفاقت كند تا چين را مهار نمايد يا اينكه بخواهد به دليل روابطش با ايران با چين رفاقت كند و ايران را تحت فشار قرار دهد؛ پيگيري اين دو رويكرد توسط واشنگتن به صورت همزمان امكان‌پذير نيست، به همين دليل است كه در اين سي، چهل سال گذشته و حتي در آينده نزديك نيز چنين رويكردي جواب نخواهد داد. با فعال شدن مكانيسم ماشه نيز اتفاق خارق‌العاده‌اي رخ نخواهد داد و وضعيت فعلي با اندكي تغيير ادامه پيدا مي‌كند.
اين كارشناس مسائل امريكا در پاسخ به سوال ديگر «اعتماد» در باب ارزيابي مناسبات آينده چين و امريكا و نيز در دستور كار بودن صادرات نفت در ميانه اين رايزني‌ها تاكيد كرد: اكنون نيز خريد نفت ايران همواره موضوع مورد رايزني واشنگتن و پكن بوده است. سال‌هاست امريكايي‌ها با چيني‌ها در موضوعات مختلف مذاكره مي‌كنند، تهديد مي‌كنند و ترغيب‌شان مي‌كنند، اما اين تلاش‌ها تا حدي بي‌نتيجه و تا حدي نيز نتايجي به دنبال داشته است. ازسويي چين ديگر مانند سابق نفت ايران را وارد نمي‌كند و همچنين دلار را از طريق سوييفت منتقل نمي‌نمايد. در بعدي ديگر پكن آن‌گونه كه از رياض و دوحه نفت و گاز خريداري مي‌كند، از ايران انرژي وارد نمي‌كند. به اعتقاد من اين مساله كاملا طبيعي است. به باور ابوالفتح، فشارهايي كه امريكا عليه چين اعمال كرده حال در قالب تطميع و ارعاب، شكل تجارت ايران و چين در حوزه انرژي را نسبت به ده يا پانزده سال پيش تغيير داده است، اما تصور اينكه امريكايي‌ها بتوانند چين را وادار كنند كه از اين منفعت بزرگ يعني خريد نفت ايران با قيمت پايين چشم‌پوشي كند، ممكن نيست. ايران نيز وابسته به بازار چين است بدان معنا كه بايد نفت خود را بفروشد و كالاهاي چيني وارد كند. اگر نتواند نفت به چين بفروشد، نمي‌تواند كالاهاي چيني را وارد كند. چين نيز در اين تجارت سود مضاعف مي‌كند هم جنس چيني را وارد بازار ايران مي‌كند و هم نفت ايران را با تخفيف مي‌خرد و بازار ايران كاملا دراختيار چين است. قطعا چين اين روند را تغيير نخواهد داد، حتي اگر به صورت رسمي اين واردات را انجام ندهد به شكل غيررسمي خريد نفت از ايران را ادامه مي‌دهد.