آتش جنگل‌هاي «اليت» وارد بيستمين روز خود شد. آتشي كه در بخشي از هيركاني به نام «وشتاز» در «مرزن‌آباد» چالوس شروع شد و با وجود تلاش‌هاي فراوان جنگلبانان و محيط‌بانان و نيروهاي مردمي و دوستداران محيط زيست، نه تنها خاموش نشد كه به دليل خشكي جنگل به علت نبود بارش‌ها در تابستان و پاييز امسال و انباشته شدن برگ لاشه‌ها، صعب‌العبور بودن راه و نبود امكانات مخصوص اطفاي هوايي ناقص و ضعيف بودن تجهيزات زميني، هر لحظه شعله‌ور شده و به ديگر نقاط سرايت كرده است. مخصوصا هليكوپترهايي كه به آنها يك بسكت متصل است و نمي‌توانند آب را روي نقطه آتش بريزند و نيمي از آب همان بالا بخار مي‌شود و بقيه هم اساسا به آتش نمي‌رسد. هواپيماي ايلیوشین هم كه نمي‌تواند از روي دريا آبگيري كند و بايد به مهرآباد تهران برود؛ مخزن آب را پر كند و برگردد و در اين فاصله قطعا آتش مثل توفان، پيشروي مي‌كند. آنها كه از خط آتش در اليت مي‌آيند به «اعتماد» گفتند كه «وضعيت طي 3 روز گذشته تا امروز هر لحظه وحشتناك‌تر مي‌شود» و امكانات موجود و حتي هواپيماهاي ايلیوشین كه روز پنجشنبه 29 آبان ماه به خط آتش رفت تا آتش را خاموش كند، نتوانست كار عمده‌اي از پيش ببرد؛ هر چند شايد اگر اين هواپيما در همان روزهاي نخست آتش بلند مي‌شد، مي‌توانست جلوي رخداد اين فاجعه را بگيرد. اما اين اخلاق ايراني «نوش داروي پس از مرگ سهراب» كه در مديريت‌ها به شدت رخنه كرده، اينجا هم مديريت اطفاي حريق جنگل‌هاي اليت را مختل كرد و تا كار به جاي باريك نكشيد، مديران متولي و استاندار و ديگر دست‌اندركاران ضرورتي براي آمدن هواپيماي مجهز نديدند.
با اين همه يك موضوع بسيار عجيب بود و آن اينكه اغلب مسوولان سازمان منابع طبيعي كه متولي اصلي جنگل‌هاي ايران هستند با خونسردي درباره اين موضوع حرف مي‌زدند كه ماجرا چندان هم مهم نيست و لاش برگ‌ها سوخته‌اند و با آمدن بهار، دوباره سبز خواهند شد و از همه دهشتناك‌تر اينكه «آتش‌سوزي‌هاي هيركاني اصلا به هواپيما و بالگرد و در يك كلام «پرنده» نياز ندارد.»
بيل و شن‌كش بهتر است
اين را رسول اشرفي‌پور، معاون امور جنگل سازمان منابع طبيعي كشور به «اعتماد» گفته است. او به صراحت از اين ادعا دفاع مي‌كند و مي‌گويد كه «جنگل‌هاي شمال به گونه‌اي هستند كه با هليكوپتر و هواپيما نمي‌توان به‌طور موثر آتش را در آن اطفا كرد و بهتر است با همين تجهيزات دستي مانند بيل و شن‌كش و دمنده اطفا شوند؛ هر چند بالگرد براي آتش‌سوزي‌هاي زاگرس موثرتر است.»
او در ادامه با تاكيد بر اينكه ارتفاع درخت‌هاي هيركاني بسيار بالاست مي‌گويد كه «در اليت هم هليكوپتر آبرسان براي اطفاي حريق چندين مرتبه آمد؛ اما با وجود تمام تلاش‌ها به دليل ارتفاع زياد، آب به نقطه آتش‌سوزي نرسيد.»
معاون امور جنگل سازمان منابع طبيعي و آبخيزداري كشور در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه «چرا براي آتش‌سوزي اليت، از هواپيماهاي شركت كاسپين كه در جولاي 2021 -تيرماه 1400 براي كمك به اطفاي حريق جنگل‌هاي تركيه به مدت 4 روز شركت داشتند و در اطفاي حريق «تالاب هورالعظيم» در سال 1397 نيز عملياتي را انجام دادند، استفاده نشد» گفت كه از اين ماجرا اساسا بي‌خبر است.
اشرفي‌پور در ادامه گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد كرد: «برنامه‌ريزي استفاده از ابزارآلات هوايي در «سازمان منابع طبيعي» در دست «يگان حفاظت» است و ادارات كل نيز مجري هستند.»
او با اشاره به فصل آتش‌سوزي جنگل‌هاي شمال مي‌گويد: «ما در فصل پاييز تا فروردين ماه، امكان آتش‌سوزي بيشتري را در هيركاني داريم. در اين ميان دوره‌اي به نام «دوره گرمچ» داريم كه كوتاه است و باد گرمي به صورت عمودي از ارتفاعات البرز به سمت پايين مي‌وزد. اين پديده به لحاظ اقليمي صورت مي‌گيرد و بي‌مبالاتي گردشگران يا دامداران مي‌تواند منجر به بروز اين رخدادها شود.»
او در ادامه تاكيد مي‌كند كه «اين شكل از آتش‌سوزي در هيركاني كاملا با زاگرس متفاوت است و تجهيزات هوايي در هيركاني چندان موثر نيست ولي براي زاگرس ضرورت آن احساس مي‌شود.»
معاون جنگل سازمان منابع طبيعي و آبخيزداري كشور تاكيد كرد كه «براي هيركاني، ضرورتي بر استفاده از هواپيما و هليكوپتر نمي‌بينم و تنها براي نقاط صعب‌العبور آن هم با قدرت آبگيري لازم است. از بالگردها نيز براي انتقال نيرو و آذوقه و تجهيزات به بالادست مي‌توان استفاده كرد.»
او در پاسخ به پرسش ما تاكيد مي‌كند كه «با توجه به تغيير اقليم، حتما بايد رويكردها نسبت به گذشته تغيير كند؛ تجهيزات بيشتر شود و مهارت نيروهاي اجرايي افزايش يابد؛ چراكه دنياي امروز دنياي تكنيك است و بايد براي اينها از شركت‌هاي دانش‌بنيان كمك گرفت. جوامع محلي، كنشگران و رسانه‌ها نيز بسيار مهم هستند و مي‌توان با كمك آنها در حوزه‌هاي آبخيز كار مشاركتي كرد.»
مهرداد خزايي، مديركل منابع طبيعي و آبخيزداري مازندران- نوشهر در ارتباط با وضعيت تجهيزات اطفاي حريق در حوزه منابع طبيعي غرب مازندران به رسانه‌ها گفت كه با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه، نيازمند تجهيزات انفرادي بيشتري هستيم. او نيز با بيان اينكه ماشين‌آلات آتش‌نشاني براي مناطق صعب‌العبور كاربرد ندارد، گفت كه «بالگرد نيز براي مناطق شيبدار كاربرد ندارد؛ غير از مكان‌هايي كه بالگرد امكان پرواز داشته باشد، مي‌توان از امكانات مدرن استفاده كرد.»
هيركاني پرنده مي‌خواهد
اما علي بناگر، دبير اتحاديه انجمن‌هاي علمي منابع طبيعي و محيط‌زيست ايران نظري خلاف معاون امور جنگل دارد؛ او در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد مي‌كند كه «هيركاني بايد براي خاموش كردن در همان ساعات اوليه از پرنده استفاده كند و نيروي انساني نمي‌تواند چندان موثر باشد.»
او در ادامه مي‌گويد: «ذات جنگل‌هاي هيركاني اين است كه اگر در ساعات اوليه حريق مهار نشود به علت وجود لاش برگ و خشكي سال‌هاي اخير جنگل و تيزباد و كامل بودن مثلث حريق يعني اكسيژن، مواد سوختي و حرارت، به سرعت آتش در جهت وزش باد سرايت پيدا مي‌كند و چون توپوگرافي هيركاني خاص است نيروي انساني نمي‌تواند كار موثري انجام بدهد، چون همزمان رسيدن به آتش طولاني مي‌شود و هم نمي‌توان امكانات لازم را به آنجا برد؛ به همين دليل بالگرد و هواپيماي آبپاش چه به جهت پخش كردن آب از بالا و چه به جهت انتقال نيرو و امكانات بسيار موثر است.»
بناگر تاكيد كرد كه «در تمام اين سال‌ها ممنون باران بوديم؛ اگرچه نيروهاي منابع طبيعي، مردم و جوامع محلي، محيط زيست، كوهنوردان، نيروهاي بسيج و آحاد مردم هميشه جانفشانانه براي اطفاي حريق در جنگل‌ها و مراتع پاي كار بودند، اما آمدن باران به ماجراي تلخ آتش‌سوزي‌ها فيصله مي‌داد.» او تاكيد مي‌كند كه «سازمان امور اداري استخدامي» كه در جهت تضعيف سازمان منابع طبيعي قدم برداشت، خوب است جانفشاني اين روزهاي جنگلبانان را ببيند.
او بار ديگر تاكيد مي‌كند كه «بارها اين حرف‌ها را در مصاحبه‌ها و جلسات خطاب به مسوولان منابع طبيعي در دولت‌هاي مختلف گفته است و حرف جديدي براي گفتن ندارد. حرف‌ها و راهكارهايي كه اگر يك بخش كوچكي از آنها جدي گرفته مي‌شد الان اين وضعيت را نداشتيم. نه در اليت و نه در هيچ جنگل ديگري در كشور!»
مراحل آتش اليت
به گفته مسوولان و كارشناسان منابع طبيعي، آتش جنگل‌هاي اليت، سه مرحله داشت؛ نخستين مرحله ۱۰ آبان ماه امسال شروع شد كه با تلاش نيروهاي حفاظت منابع طبيعي و نيروهاي مردمي پس از چند روز به‌طور كامل مهار شد؛ اما خاموش و اطفا نشد، چراكه تنه‌هاي قطور درختان وقتي مي‌سوزند به آساني و بدون آب كافي نمي‌توان آنها را كامل خاموش كرد.
اگر در زمان بعد از مهار آتش به هيركاني برويد، خواهيد ديد كه از تنه‌هاي خاموش شده برخي درختان، دود بلند مي‌شود و ناگهان با وزش باد، آرام آرام آتش دوباره جان مي‌گيرد و شعله‌ور مي‌شود. آتشي كه ابتدا شايد به اندازه شعله يك شمع باشد ناگهان با وزش باد كه معمولا در حوالي عصر و شب شديد مي‌شود، رفته‌رفته به يك هيولا تبديل مي‌شود.
اما مرحله دوم آتش‌سوزي اليت، در يك نقطه متمركز نبوده و پهنه‌هاي جنگلي پراكنده‌اي را درگير كرده و نقاط متعددي از جنگل را در بر گرفت. باد هم هر لحظه بيشتر مي‌شد و آتش در حال پيشروي بود.
شايد براي كساني كه صحنه آتش‌سوزي جنگلي را از نزديك نديده‌اند باور اين موضوع سخت باشد كه هنگام وزش باد، سوختن برگ‌ها و بوته‌هاي خشك در جنگل، درست مانند حركت امواج است و به سرعت حركت مي‌كند و به درختان مي‌رسد و از آنجا كه هيركاني، انبوه است ديگر نمي‌توان به راحتي جلوي سرايت آن را گرفت؛ اتفاقي كه در اين دو هفته در «اليت» افتاد چنين شكلي داشت.
آتش به قدري گسترده بود كه به گفته مديركل مديريت بحران استانداري مازندران، ۱۴ گروه زميني، مشغول اطفاي حريق در اين منطقه بودند. علاوه بر نيروهاي منابع طبيعي و محيط زيست و نيز نيروهاي مردمي و دوستداران محيط زيست، دهياران، شوراها، نيروهاي بسيج، نيروي انتظامي، همياران طبيعت و سازمان‌هاي مردم‌نهاد و حتي اهالي روستاهاي اطراف به ميدان آمدند و حتي از گروهي موتورسوار براي سرعت بخشيدن به عمليات اطفاي حريق در برخي مناطق صعب‌العبور جنگل‌هاي اليت استفاده شد.
مهرداد خزايي‌پول، مديركل منابع طبيعي نيز از شهروندان و گردشگران خواست از روشن كردن آتش در عرصه‌هاي جنگلي و مرتعي خودداري كنند و در صورت مشاهده دود يا حريق، موضوع را از طريق تماس با شماره‌هاي تلفن‌ها ۱۵۰۴ يا ۱۳۹ كد امداد جنگل اطلاع بدهند تا در كمترين زمان رسيدگي شود.
خزايي اوايل هفته گذشته با صدور اطلاعيه‌اي به روساي ادارات منابع طبيعي و آبخيزداري، فرماندهان يگان حفاظت ادارات منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان‌ها و همچنين مسوولان واحدهاي منابع طبيعي و آبخيزداري و گروه‌هاي گشت و سركشي منابع طبيعي با اشاره به هشدار جوي صادره از سوي اداره‌كل هواشناسي مازندران مبني بر افزايش محسوس دما و كاهش رطوبت هوا، از گروه‌هاي گشت و سركشي ادارات شهرستان‌ها خواست به صورت مستمر از حوزه‌هاي استحفاظي خود بازديد كنند و نسبت به صدور هشدارهاي لازم جهت آگاهي‌بخشي به مردم و پيشگيري از بروز حريق احتمالي اقدام كنند.
او همچنين از نقش موثر و ارزشمند اصحاب رسانه، خبرنگاران، فعالان شبكه‌هاي اجتماعي و پايگاه‌هاي خبري در پوشش اطلاع‌رساني‌هاي مرتبط با هشدارهاي منابع طبيعي در زمينه پيشگيري از آتش‌سوزي در جنگل‌ها قدرداني كرد.
بالگردها آمدند؛ اما ...
سطح آتش كه بيشتر شد استاندار مازندران درخواست بالگرد براي اطفا كرد و بالاخره با تلاش مجموعه استانداري و مديريت بحران، 2 فروند بالگرد آمدند و يك فروند هم به حالت آماده‌باش درآمد؛ دو فروند بالگرد چند سورتي پرواز كرده و بخش‌هايي از آتش را اطفا كردند؛ اما شرايط نامساعد جوي و باد زياد باعث شد يكي از بالگردها در ظهر روز دوشنبه در زمين فوتبال «كلاردشت» فرود اضطراري كند و عمليات هوايي اطفاي حريق به‌طور موقت، متوقف شود.
پرواز سوم هم براي سرعت بخشيدن به عمليات اطفا وارد شد؛ اما نتوانست مدت زيادي دوام بياورد و آتش همچنان در حال پيشروي بود.
پرنده مخصوص اطفاي حريق
براي حفاظت موثر از جنگل‌هاي‌مان پرنده نداريم و بالگردهايي كه اخيرا با هماهنگي سازمان‌هاي منابع طبيعي و مديريت بحران براي اطفاي حريق جنگل‌ها مي‌روند علاوه بر طولاني بودن روند اداري و اخذ مجوزها كه خود يكي از عوامل تشديد آتش‌سوزي‌هاي جنگلي است، كاربري ويژه اطفاي حريق جنگل را ندارند. آنها اغلب بالگردهايي با كاربري نظامي هستند كه حتي براي اطفاي حريق، مناسب‌سازي نيز نشده‌اند و هزينه‌هاي پرواز از جمله بنزين آنها بسيار بالاست. حتي هواپيماي ايلیوشین كه آخرين اميد براي نجات هيركاني از آتش بود نيز نتوانسته كاري از پيش ببرد. آنها كه دو هفته اخير را در خط آتش گذرانده‌اند، معتقدند كه از ديروز به دليل وزش باد و نيز نفوذ آتش به ريشه‌هاي درختان در زير و لابه‌لاي صخره‌ها، آتش‌سوزي شدت گرفته و ديگر بايد رويكرد را تغيير داد. آنها مي‌گويند بايد از جهان براي نجات هيركاني كمك بگيريم.
ايران در تاريخ 19 جولاي 2021 مصادف با 28 تيرماه 1400 براي كمك به خاموش كردن آتش‌سوزي‌هاي گسترده جنگلي در تركيه، يك فروند هواپيماي آبپاش به نام «كاسپين» به اين كشور ارسال كرد. حالا اما برخي مي‌گويند بلند كردن اين هواپيما بالاي صد ميليون هزينه دارد و ما الكي بلندش نمي‌كنيم! آيا از قيمت هر يك از درختان جنگلي هيركاني خبر داريد و در اين روزهاي خشك كشور كه آب براي خوردن هم كم كم دارد با مشكل مواجه مي‌شود، مي‌گذاريد باز هم هيركاني بسوزد ولي هزينه نشود؟ در اين روزهايي كه جنگل‌هاي اليت 3 هفته است دارد مي‌سوزد، «كاسپين» دقيقا كجاست و چرا به كار گرفته نمي‌شود؟ در حالي كه مسوولان اين شركت اعلام كرده بودند هر سازماني كه بخواهد و درخواست بدهد به كمك خواهند آمد.
هيركاني از تنها بازمانده‌هاي جهان و ثبت يونسكو است كه بخش مهمي از ريه‌هاي زمين به حساب مي‌آيد. پس نياز است از تجهيزات به‌روزتر و مناسب‌تر كه براي نجات هيركاني نياز داريم، استفاده كنيم. هيركاني در خطر است؛ الان وقت آبروداري و سرخ نگه داشتن صورت‌ها با سيلي نيست. از جهان كمك بخواهيم تا هيركاني بيش از اين از دست نرفته است!