حميدرضا خالدي/ جمعه هفته گذشته تركيدگي يك لوله آب، تونل توحيد را زمينگير كرد و روزها تردد در مسير شمال به جنوب اين تونل با اختلال مواجه و باعث شد تا تونل توحيد و پرونده مشكلاتش بار ديگر در ديد قرار گيرد و پرونده آن ورق بخورد.
خالق تونل توحيد چه كسي بود؟
دكتر اقبال شاكري، رييس كميته عمران شوراي شهر چند روز قبل اعلام كرده بود كه دليل اصلي آبگرفتگي تونل توحيد، عايق نبودن سطح آن بوده است. طرح اين مساله باعث شد تا ناخوداگاه ذهن پرسشگر مخاطبان به سمت پيمانكاران برود و اينكه آيا پيمانكار در ساخت تونل توحيد اهمال كرده است. در ساخت تونل توحيد نام دو شركت «پرليت» و «مرام» به عنوان پيمانكار طرح به چشم مي‌خورد. اين دو شركت آن‌گونه كه در سايت‌هاي آنها آمده است تاكنون مجري پروژه‌هاي بسياري مثل سد سيمره بوده‌اند و از تونل توحيد به عنوان يكي از طرح‌هاي شاخص خود ياد كرده‌اند.
تونل توحيد؛ تونلي با بيش از دو هزار متر طول است، چندين برابر تونل رسالت است، ولي به جاي زمان 10 سالهاي كه صرف ساخت تونل رسالت شد، تنها دو سال براي ساخت آن زمان صرف شد و همين بهانه‌اي شد تا آن زمان انتقادهاي زيادي به شهردار تهران و پيمانكاران آن بشود كه دقت، قرباني سرعت شده است. حمزه شكيب كه امروز به بهانه اينكه ديگر مسووليتي ندارد، حاضر به گفت‌وگو در مورد اين تونل با «اعتماد» نيست، در زماني كه تصدي رياست كميسيون عمران شوراي شهر را برعهده داشت (زمان ساخت و افتتاح تونل) از اصلي‌ترين منتقدان تونل توحيد بود. وي آن روزها با انتقاد از هزينه سرسام‌آور ساخت تونل گفته بود: شهرداري هيچ‌وقت عدد روشني در رابطه با هزينه‌هاي تونل توحيد به ما نداد. قرارداد اوليه كه بستند 148 ميليارد تومان بوده كه بدون مناقصه واگذار كردند كه قاعدتا بايد طبق قوانين و مقررات با همين هزينه تمام مي‌شد؛ حالا اگر بخواهيم خيلي دست بالا بگيريم بايد با 25 درصد بالاتر به اجرا مي‌رسيد، يعني 185 ميليارد تومان، اما آماري كه به ما داده شده، به صورت مكتوب هم 550 ميليارد تومان بود و هم 650 ميليارد تومان ارايه دادند. به صورت شفاهي هم مبالغي از 300 ميليارد تا 750 ميليارد تومان گفته شده است. وي همان زمان در مصاحبه‌اي گفته بود: امنيت تونل توحيد را بايد به خدا سپرد چرا كه در بافت شهري موجود در مسير تونل توحيد حفره‌هايي وجود دارد كه يك‌بار موجب ريزش تونل شده است و اين حفره‌ها مي‌توانند براي بار ديگر نيز مشكل‌آفرين باشند. بنابراين بايد دعا كنيم كه حفره‌اي وجود نداشته باشد زيرا مي‌تواند موجب بروز اتفاقات دردناك باشد.
اما اينها تنها انتقادهايي نبودند كه شكيب به ساخت تونل داشت. وي كه بارها درباره احتمال فرو ريختن اين تونل هشدار داده بود، معتقد بود شهرداري به جاي تغيير مسير قنات‌هاي اطراف تونل آنها را مسدود كرده اما «آب بالاخره راه خود را پيدا مي‌كند» و در آينده باعث سستي تونل مي‌شود. اما در مقابل شهرداري دايم و بي‌‌وقفه اين انتقادها را رد مي‌كرد. انتقادهاي رييس كميسيون عمران شوراي سوم شهر تهران از طرف شهرداري «سياسي‌كاري» قلمداد مي‌شد چرا كه شكيب در جناح مخالفان محمدباقر قاليباف قرار داشت. وي معتقد بود كه تونل بايد زهكشي شود وگرنه آب به درون تونل هدايت مي‌شود. اين انتقاد هم هيچگاه جدي تلقي نشد ولي با اين وجود سالهاي بعد و بارندگي‌هاي زمستاني كه بارها باعث تعطيلي تونل شدند، نشان داد كه اين انتقادها سياسي نبوده است. بعد از شكيب، حسن بيادي، نايب رييس شوراي سوم مهم‌ترين منتقد تونل توحيد در زمان افتتاح بود. وي آن روزها در عين حال كه ساخت اين تونل را كار خوبي مي‌دانست، معتقد بود كه حدود 10 درصد كار ايرادي جدي دارد. به گفته بيادي كه حالا نيز عضو شوراي شهر است، جت‌‌فن‌ها و طراحي وسط تونل يكي از مشكلات اساسي اين پروژه عظيم است.
علاوه بر اينها ايراد اصلي بيادي به آلودگي هواي داخل تونل بود. بيادي نيز ابتدا در گفت‌وگو با «اعتماد» به بهانه اينكه اين بحث‌ها مال خيلي وقت پيش است و نبايد مردم را مشوش كرد، از گفت‌وگو طفره مي‌رود ولي درنهايت مي‌گويد: به هر حال ما خيلي ايرادها به مسائل فني اين تونل داشتيم. مثل همين آلودگي هوا كه باعث شد تا دودكش‌هايي را در سقف نصب كردند و مشكل جمع شدن گاز مونوكسيد‌كربن در آن حل شد. وي در مورد نشتي آب و حادثه هفته گذشته اين تونل مي‌گويد: ريزش آب آن زمان هم مطرح بود.
نايب رييس شوراي اسلامي شهر وقت تهران و عضو فعلي شوراي شهر مي‌گويد: آن زمان شهرداري مي‌گفت كه وزارت نيرو حاضر نيست مسير لوله‌ها را تغيير دهد. تا اين مشكل حل نشود ريزش آب يا پوسته بتن طبيعي است. اما در نهايت اين كارشناسان هستند كه بايد در مورد مشكلات تونل توحيد اظهارنظر كنند.
اختلاف بر سر زمان افتتاح
تونل توحيد در همان سال‌هايي ساخته شد و به بهره‌برداري رسيد كه شهرداري تابلوهاي روزشمار اتمام پروژه‌هايش را در بالاي سر پروژه نصب مي‌كرد تا نشان دهد كه به قول خود پايبند است. گفته مي‌شود كه در زمان ساخت تونل توحيد خيلي‌ها به قاليباف تذكر داده بودند كه تونل توحيد را نبايد با عجله ساخت چرا كه مي‌تواند عواقب جبران‌ناپذيري را براي شهر و شهروندان به دنبال داشته باشد. با اين وجود شهردار مثل هميشه پايش را در يك كفش كرده بود كه بايد اين تونل در همان بازه دو ساله افتتاح شود. 30 ماه از مراسم كلنگ‌زني تونل گذشت تا اينكه قرار شد قاليباف در مراسمي در روز عيد غديرخم سال 89 تونل را افتتاح كند. همان زمان مهدي چمران، رييس شوراي اسلامي شهر وقت تهران معتقد بود كه امكان افتتاح آن در اين روز وجود ندارد. همچنين گروهي از كارشناسان معتقد بودند كه برخي ملاحظات فني در ساخت اين تونل ديده نشده و لازم است كه پيش از افتتاح و بازگشايي آن براي استفاده عموم مردم، موارد فني و ايمني لازم لحاظ شود. با تمام اين تفاسير مراسم افتتاحيه در روز مقرر برگزار شد و خودروهاي نوستالژي قديمي، نخستين ماشين‌هايي بودند كه به صورت نمادين از اين تونل عبور كردند تا اشك شوق قاليباف را درآورند.
پيمانكار كجاست؟
پرليت پيمانكار اصلي ساخت تونل توحيد است. همان شركتي كه گفته مي‌شود تونل توحيد را عايق نكرده و مسبب همه اين مشكلات است. با اين وجود زارع‌زاده كه خود را مدير روابط عمومي شركت پرليت معرفي مي‌كند وقتي كه از وي مي‌خواهيم تا زمينه را براي انجام گفت و گويي در مورد تونل توحيد با مسوولان شركت فراهم كند، به تندي مي‌گويد: من شما را نمي‌شناسم. شما هم حق نداريد در مورد اين تونل بنويسيد. اگر بنويسيد از شما شكايت خواهيم كرد.
اما با اين وجود درسال 91 سايت آفتاب در گفت‌وگويي با فرد بدون نامي كه وي را يكي از مديران پيمانكاري اين پروژه ناميده است به تشريح مشكلات اين پروژه پرداخته است. اين عضو تيم پيمانكاري تونل توحيد در مورد هزينه تمام‌شده اين تونل گفته است: براي اينكه كسي نتواند به شهرداري ايراد بگيرد، در ابتدا يك قرارداد ۲۵۰ تا ۳۰۰ ميليارد توماني براي پروژه تونل توحيد امضا شد، اما در ادامه، در چند نوبت مبالغ و مواردي را با عنوان «متمم» به قرارداد اوليه اضافه كردند.
وي با ذكر اينكه هزينه‌هاي داخل تونل توحيد يك بحث است و قراردادهاي مربوط به امور «روي تونل» بحثي ديگر و اينكه فعاليت‌هاي روي تونل را يك پيمانكار ديگر انجام داده است، گفته بود: رفع معارضات هم پروسه جداگانه‌اي بود. ضمن اينكه براي رفع مشكل ريزش آب از بدنه تونل توحيد نيز قراردادهاي جداگانه‌اي امضا كردند. تمام اين هزينه‌ها را كه جمع ببنديد، حداقل به مبلغ هزار ميليارد تومان خواهد رسيد.
وي آن زمان رسما اعلام كرده بود، شهرداري تهران هنوز ميلياردها تومان به پيمانكار پروژه تونل توحيد بدهكار است. عضو تيم پيمانكاري تونل توحيد در پاسخ به اينكه تمام كارهاي تونل توحيد به پايان رسيده است يا نه اظهار مي‌دارد: نه! هنوز كارهايي از قرارداد به خاطر سهل‌انگاري شهرداري باقي مانده است البته از نظر سازه‌اي، تونل كامل است.
با اين وجود عضو تيم پيمانكاري تونل در اين مصاحبه مدعي است كه از نظر استحكام و كيفيت از بهترين نوع بتن در تونل توحيد استفاده شده است. قطر اين بتن‌ها ۷۰ سانتيمتر است و هيچ خطري شهروندان را تهديد نمي‌كند.
گويا آن زمان هم مشكل آب و ريزش آن همچنان موضوعي دغدغه‌برانگيز بوده است. آنچنان كه عضو پيمانكاري تونل در مصاحبه خود اشاره‌اي هم به مشكل ريزش آب از بدنه تونل مي‌كند و مي‌گويد: شهرداري بايد قبل از آغاز ساخت تونل مطالعات كافي درباره قنات‌ها و تاسيسات آب و گاز انجام مي‌داد، اما متاسفانه يكدفعه و بدون مطالعات لازم شروع كردند به سوراخ كردن زمين! بعد فهميدند كه يك جا لوله گاز است، جاي ديگر تاسيسات آب است و در برخي نقاط هم با قنات مواجه شدند.
گرچه به گفته وي در آن زمان اين مسائل مشكل چنداني از نظر ايمني ايجاد نمي‌كند و فقط هزينه‌ها را تا حد بسيار زيادي افزايش داده است. عضو تيم پيمانكاري تونل توحيد همچنين در مصاحبه با سايت خبري آفتاب چند ماه بعد از افتتاح گفته بود: از نظر ما تونل توحيد، ناقص افتتاح شد و كارهاي تكميلي آن بعدها پيگيري شد و البته هنوز در حال پيگيري و انجام است.
وي در مورد حل مشكل آب ريزش تونل به قراردادي اشاره مي‌كند كه براي رفع اين مشكل با يك پيمانكار ديگر منعقد شده است: ۹۰ درصد از مشكل را حل كرده‌اند و ۱۰ درصد باقي مانده است. هنوز مشكل نشت آب از بدنه تونل به‌طور كامل حل نشده است.
به گفته وي مايع مخصوصي از خارج كشور خريداري شده است كه آن را با فشار زياد و از طريق دستگاه‌هاي مخصوص به محل نشت آب تزريق مي‌كنند. به اين صورت كه ابتدا سقف و بدنه تونل را سوراخ مي‌كنند و مواد مخصوص تزريق مي‌شود و محل نشت و نفوذ آب را كاملا مسدود مي‌كند.
همه‌چيز طبيعي است
دكتر مهدي حجت، معمار و مجري پروژه تونل رسالت كه چند ماهي نيز مجري تونل توحيد بوده با وجود اينكه معتقد است تونل ايمن و مقاوم است در مورد مشكلات آن به «اعتماد» مي‌گويد: تونل توحيد تونلي شمالي – جنوبي است كه اتفاقا دو خط مترو هم از زير آن عبور مي‌كند به همين دليل با شيب و طراحي خاصي ساخته شده است. مشكل ريزش آب يا
آبگرفتگي تونل هم دليلي برناامن بودن آن نيست. تا جايي كه من اطلاع دارم تعداد منفذهاي خروجي آب در اين تونل حتي چندين برابر تعداد استانداردهاي چنين تونل‌هايي است ولي باز هم از آنجايي كه مردم هنگام تردد در تونل در آن آشغال مي‌ريزند اين منفذها مي‌گيرد و وقتي مواردي چون تركيدگي لوله‌هاي آب يا بارش باران هم اتفاق مي‌افتد، باعث بروز سيل آب‌ها و آبگرفتگي مي‌شود. به گفته وي، حتي شوره زدن و خيس بودن ديواره‌ها نيز دليلي برناامن بودن تونل نيست گرچه بهتر است كه نباشد و بالاخره دكتر حجت در مورد اينكه چرا تونل‌هاي تهران از جمله تونل توحيد زماني كه به بهره‌برداري مي‌رسند باز هم شب‌ها بسته مي‌شوند تا در آنها فعاليت‌هاي عمراني صورت گيرد، مي‌گويد: اين يك امر طبيعي در جهان است. معمولا وقتي كار به يك حدي مي‌رسد تونل‌ها به بهره‌برداري مي‌رسند تا راندمان خوبي براي شهرداشته باشند ولي فعاليت‌هاي عمراني در آن ادامه پيدا مي‌كنند تا كار به‌طور كامل تمام شود.
اين استاد دانشگاه كه نمي‌خواهد در مورد دلايل استعفاي خود از پروژه تونل سخن بگويد، در پاسخ به اين سوال كه چرا تونل توحيد اين همه مشكل ساز شده ولي تونل رسالت در ظاهر مشكلي ندارد و تاكنون نداشته، لبخندي مي‌زند و مي‌گويد: به هر حال تونل توحيد دو ساله ساخته شد ولي رسالت 10ساله.
شورا بررسي مي‌كند
اما مديران شهري و حتي برخي اعضاي شوراي شهر تمام قد از اين پروژه و سلامت فني آن دفاع مي‌كنند به‌طوري كه احمد دنيا مالي، معاون اسبق عمراني شهرداري تهران كه تونل توحيد در زمان مديريت وي به سرانجام رسيده و حالا عضو شوراي شهر است در جلسه هفته گذشته شوراي شهر با انتقاد از آنچه آن را نظرات غير‌كارشناسي مي‌ناميد، تونل توحيد را تونلي ايمن و كامل دانست و از اعضاي شوراي شهر خواست تا بدون داشتن اطلاعات كافي دراين مورد مصاحبه نكنند. با اين وجود وي حاضر نيست در اين مورد با خبرنگار «اعتماد» گفت‌وگو كند و جزييات بيشتري را ارايه دهد. هفته گذشته محمد باقر قاليباف نيز گفته بود كه ريزش آب از سقف تونل ماجراي جدي‌اي نيست.
با اين وجود برخي اعضاي شوراي شهر انتقادهايي به اين ديدگاه‌ها دارند. ابوالفضل قناعتي، عضوكميسيون عمران شوراي شهر در گفت‌وگو با «اعتماد»، در واكنش به اين صحبت قاليباف گفت: اين مساله اصلا قابل قبول نيست. ما سخنان همكاران‌مان در شورا در مورد اين تونل را شنيده‌ايم و مطمئن باشيد كه مساله را رها نخواهيم كرد چرا كه موضوع ايمني و فني تونل توحيد با جان مردم سروكار دارد و نبايد در مورد آن اغماض كرد.
معاون عمراني شهردار: به دنبال عايق تونل هستيم
عليرضا جاويد، معاون فني عمراني شهردار تهران نيز در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن تشريح روند ساخت تونل در مورد دليل واترپروف نبودن تونل گفت: عموما تونل‌هايي كه زير آنها آب‌هاي زير زميني وجود دارد ديوارهاي‌شان عايق مي‌شود ولي اگر تونل پايين‌تر از آب‌هاي سطحي باشد، سقف آن هم عايق خواهد شد، از آنجايي كه تونل توحيد هم در رديف تونل‌هاي اول است سقف آن عايق نشده بود. البته الان به كمك يكي از دانشگاه‌هاي كشوربه دنبال بررسي امكان آب‌بندي تونل از داخل هستيم.
وي با تاكيد براينكه با تمام اين تفاسير تونل توحيد به هيچ عنوان مشكل فني خاصي ندارد و ما دايم آن را رصد مي‌كنيم درباره جلسات دادگاه و شكايت‌هايي مالي در خصوص اختلاف‌هاي حساب با پيمانكار تونل گفت:
« اين دادگاه به دليل اختلاف حساب مالي بين پيمانكار و ناظر شهرداري تشكيل شده كه همچنان در حال پيگيري و در جريان است. » حالا باوجود همه اين چالش‌ها و اختلاف‌ها چند روزي است كه دوباره تردد در تونل توحيد به حالت عادي درآمده و جلوي نشت آب و ريزش آن به داخل تونل گرفته شده است اما بايد ديد باتوجه به نزديك شدن به فصل بارش و سرما اين شرايط عادي ادامه پيدا مي‌كند.
برش
عليرضا جاويد، معاون عمراني شهردار تهران: الان به كمك يكي از دانشگاه‌هاي كشوربه دنبال بررسي امكان آب‌بندي تونل از داخل هستيم.
ابوالفضل قناعتي، عضوكميسيون عمران شوراي شهر: مساله را رها نخواهيم كرد چرا كه موضوع ايمني و فني تونل توحيد با جان مردم سروكار دارد و نبايد در مورد آن اغماض كرد.
بيادي، عضو شوراي شهر تهران:امكان ريزش آب از تونل در زمان افتتاح هم مطرح بود.
روابط عمومي شركت پرليت، پيمانكار تونل: شما حق نداريد در مورد اين تونل بنويسيد اگر بنويسيد از شما شكايت خواهيم كرد.