رسالت خبري صدا و سيما چيست؟

  محمد يوسفلويي*/    در سال‌هاي اخير انتقادات فراواني به رويكرد خبري صدا و سيما از سوي كارشناسان انجام شده است، اما با اين همه انتقاد تغييري در روند اداره صدا و سيما صورت نگرفته است.  حكومت‌ها و دولت‌ها براي بيان عقايد و نشر افكار و همچنين اهداف ديگر اقدام به تاسيس شبكه‌هاي تلويزيوني مي‌كنند؛ برخي از اين شبكه‌ها مختص پخش اخبارند و برخي ديگر كه مختص پخش اخبار نبوده و به موضوعاتي تخصصي مي‌پردازند يا برنامه‌هايي عمومي توليد مي‌كنند باز هم به نوعي از برنامه‌هاي خبري بهره مي‌برند يا در كنداكتور پخش خود بخشي را به انتشار خبر اختصاص مي‌دهند.  جمهوري اسلامي ايران نيز از اين قاعده مستثنا نيست و صدا و سيما اين نقش را به عهده گرفته كه با راه‌اندازي و مديريت شبكه‌هاي راديويي و تلويزيوني متعدد در حال ايفاي نقش خويش است. اما اين مساله كه چه اندازه در اين مسير موفق بوده است جاي سوال دارد.  صدا و سيماي ايران علاوه بر شبكه خبر كه مختص برنامه‌هاي خبري و تحليلي است، در ساير شبكه‌هاي عمومي خود نيز بخش‌هاي خبري دارد. در شبكه اول سيما كه مي‌توان گفت رسمي‌ترين شبكه و البته قديمي‌ترين آنهاست، چند بخش خبري وجود دارد، از جمله بخش بامدادي كه از ساعت ۶ صبح شروع مي‌شود، سپس بخش نيمروزي در ساعت ۱۴ كه معمولا اخبار دست اول تلويزيون است. بعد از آن مجله خبري است و سپس اخبار ساعت ۲۱ كه جدي‌ترين و عمومي‌ترين مسائل در آن مطرح مي‌شود و به علت زمان پخش مناسب مخاطبين بيشتري دارد. در شبكه‌هاي ديگر نيز اخبار 20:30 از شبكه دوم و گفت‌وگوي خبري ساعت ۲۲ از شبكه سوم را مي‌توان مهم‌ترين بخش‌هاي خبري سيما دانست. وظيفه كسب اطلاعات و اخبار و ارايه تحليل‌ها و تفسير‌ها به عهده بخشي از صدا و سيماست با عنوان واحد مركزي خبري، سياست‌هاي كل اين بخش و همچنين عملكرد بخش‌هاي خبري مذكور هركدام نقاط ضعف و قوتي دارند.  يكي از نكات مثبتي كه نبايد از ذكر آن فرو گذار كرد اين است كه روحيه‌يي در بين مديران ايجاد شده كه نياز به تغيير را به خوبي درك كرده‌اند و متوجه شده‌اند كه براي حفظ رابطه خويش با مخاطب بايد با پيشرفت‌هاي علم ارتباطات و رسانه همگام شد.  مديران براي تحقق اين هدف علاوه بر انجام تغييرات محسوس در خط‌مشي‌هاي كلي خود با نوآوري روش‌هاي مربوط به اجرا را نيز بهبود بخشيده‌اند، نخستين حركت بزرگ در اين عرصه را مي‌توان راه‌اندازي بخش خبري 20:30 عنوان كرد كه با شكستن كليشه‌ها در گزينش اخبار و مهم‌تر از آن نحوه اجرا توانست به سرعت به يكي از پربيننده‌ترين بخش‌هاي خبري سيما بدل شود و در سال‌هاي اخير با افزودن مجموعه‌هاي كوچك خبري در هر روز از هفته مثل ذره‌بين و خارج از گود – براي حواشي ورزشي هفته – يا صرفا جهت اطلاع كه با طعم تند انتقاد سراغ مسوولان و مشكلات مي‌رود اين تغييرات رشد محسوسي داشته است.  نمونه ديگر آن راه‌اندازي مجله خبري است كه با به كار‌گيري نيروهاي جوان و با شكلي كاملا ساختارشكنانه در ميان برنامه‌هاي سيما حضور دارد. روند تغييرات تنها به اينجا نمي‌انجامد بلكه در گزينش اخبار و تحليل‌ها هم مشهود است، به طور خلاصه بايد اين دگرگوني‌ها را از سوي سازمان عريض و طويل صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران به فال نيك گرفت. البته بخش اعظمي از اين تغييرات تنها مربوط به مديران نيست بلكه برنامه‌سازان و مجريان جوان پيشقراول آن هستند و مديران در پذيرش و به مرحله اجرا در آمدنش موثرند. اما در اين ميان از كاستي‌هاي بارز امر خبر رساني در سيما نيز نبايد غافل شد.  هر چند همچنان كه اشاره شد چند سال اخير تغييراتي براي بهبود در برنامه‌هاي خبري انجام شده ولي هنوز با ايده‌آل‌ها فاصله زيادي داريم؛ تعداد بخش‌هاي خبري در كنداكتور پخش كم نيست اما اين كثرت هم لزوما به معناي تنوع نيست، اين تشابه و يكنواختي بيشتر در انتخاب خبر آشكار است، به شكلي كه اگر كسي يكي از بخش‌هاي خبري را ببيند مطمئن است با نديدن ديگر بخش‌ها، خبري را از دست نخواهد داد. البته درست نيست كه از رسانه‌يي مثل تلويزيون در ايران كه از كثرت و عموميت مخاطبين برخوردار است و البته مقبوليت بالايي دارد انتظار داشته باشيم تمام وقايع حساس، پيچيده، مهم يا غير مهم را منتشر كند ولي بايد تلاش كند براي قشر‌هاي مختلف جامعه برنامه داشته باشد و به مرور سطح بينش مردم را بالا ببرد، به حدي كه مردم خود تا حدي قدرت تحليل به دست آورند. يكي از انتقاد‌ها به بخش‌هاي خبري سيما استفاده از نيروهاي بي‌تجربه براي گويندگي خبر است، هرچند استفاده از مجريان جوان و پر توان از اتفاقات مبارك اين روزهاست اما تجربه كه يك ركن اصلي در اين كار است نبايد فراموش شود، رضا حسين‌زاده يكي از پيشكسوتان اين عرصه و از گويندگان قديمي خبر در اين باره مي‌گويد: «بخش‌هاي ۱۴ و ۱۹ و ۲۱ جاي گويندگان تازه كاري نيست كه نه تخصص خاصي دارند و نه صداي منحصر به فردي و اين جريان آفتي بزرگ است كه اين روزها گريبانگير خبر شده» همان طور كه ايجاد صرفا جهت اطلاع كاري جسورانه و نقطه قوتِ بخش خبري 20:30 بود اما اخيرا شاهد ضعف آن هستيم به اين شكل كه موضوعات انتخاب شده بسيار كم‌اهميتند و گويي اين بخش رسالت انتقادي- سازندگي خود را فراموش كرده است. رسالت خبررساني وظيفه خطير و دشواري است، از رسانه ملي انتظار مي‌رود اين مهم را فراموش نكند به ويژه در دوره حساس كنوني كه مردم دنيا بيش از هر زمان ديگر تشنه درك واقعيتند و امروز صدا و سيما وظيفه اصلي خبررساني خود را فراموش كرده است.
* كارشناس رسانه