ستاره حجتي/ بعد از تكميل طراحي مجموعه باغ مزار استاد محمد رضا لطفي، نوازنده شهير تار به عنوان پروژه‌اي ملي در محله سبزه مشهد گرگان از سوي دكتر مهدي حجت، كه از سوي سازمان عمران و بهسازي وزارت راه و شهرسازي و با فرض خريد بخشي از اراضي اطراف تهيه شده بود، بخشي از اين طرح، تحت الشعاع طرحي عمراني از سوي اداره كل اوقاف و امور خيريه گلستان قرار گرفته است.
مكان استقرار سر در ورودي اين باغ مزار در طرح در قطعه زميني ديده شده كه توليت آن در اختيار اداره اوقاف و امور خيريه است. اين طرح براي قطعه زميني به مساحت حدود چهار هزار متر پيش بيني شده است. 2200 متر آن همان زميني است كه مرحوم لطفي در آن مدفون است. حدود هزار متر، چهار پلاك شخصي در اطراف آن است و حدود 700 متر مربع هم پلاك وقفي اوقاف است. خرداد ماه سال 93، بعد از سفر وزير راه و شهرسازي به گلستان، طراحي آن آغاز شد و حدود شش ماه به طول انجاميد. اين طرح از كوچه جنبي ضلع شرقي كه پلاك اوقاف هم آنجا واقع است شروع مي‌شود و تا مركز محله وتكاياي سبزه مشهد يكي از محله‌هاي تاريخي در بافت كهن گرگان ادامه پيدا مي‌كند.
اگر چه اقدام اداره كل اوقاف و امور خيريه تطابق كامل با قانون سازماني اين نهاد و
به تبع آن دستورات شرعي در امور اوقاف دارد، اما گروه‌هاي مختلفي از فعالان اجتماعي و فرهنگي كشورو همچنين شهروندان گلستاني از اين رخداد نگران شدند چرا كه در صورت به تفاهم نرسيدن دفتر عمران و بهسازي شهري (مدير اجرايي طرح باغ‌مزار استاد لطفي) و سازمان اوقاف و امور خيريه كشور، اين طرح بايد در ابعاد كوچك‌تري
اجرا شود.
با وجود غيرقانوني نبودن اقدام اوقاف و تطبيق دقيق اين طرح عمراني (احداث مركز تجاري) با ضوابط سازماني و قوانين اين دستگاه اجرايي و همچنين مطابقت كامل آن با ضوابط اخذ مجوز شهرداري، مطالبه عمومي شهروندان گلستاني و طيف‌هاي گوناگون فعال در عرصه‌هاي هنري و فرهنگي كشور، اين مناقشه را به صحن شوراي اسلامي شهر گرگان كشاند.
برآيند اين گفت‌وگو‌ها در صحن شوراي اسلامي شهر گرگان نشان داد كه تبديل به احسن ملك موقوفه نه در اختيار اداره كل اوقاف و امور خيريه، كه در اختيار نماينده
تام الاختيار ولي فقيه در سازمان اوقاف و امور خيريه كشوراست.
در تشكيل كميسيون ماده پنج تعلل شد
جاويد ايمانيان، كارشناس مسوول مرمت و ثبت آثار در اداره ميراث گرگان است. او كه از سال‌ها قبل و بعد از تخريب‌هاي بافت تاريخي گرگان در طرح آفتاب جزييات تحولات در محدوده مصوب بافت تاريخي را پيگيري مي‌كند در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: با توجه به طرحي كه مشاور قديم براي بهسازي بافت ارايه داده بود شهرداري مي‌تواند در اين محدوده مجوز ساخت تجاري شناور بدهد. يعني ايجاد مركز تجاري يك طبقه. البته با رعايت ساز‌و‌كارهاي ساخت در بافت تاريخ. اين ملك هم طبق قانون در مالكيت اوقاف قرار دارد. اما در طرح ملي باغ مزار استاد لطفي هم اين ملك ديده شد. نامه‌اي از طرف ميراث فرهنگي به شهرداري رفت كه مي‌تواند در اين محدوده مجوز تجاري يك طبقه بدهد. اما براي تغيير كاربري يعني امكان استفاده از اين ملك براي ايجاد فضاي فرهنگي بايد وارد كميسيون ماده پنج مي‌شد كه متاسفانه دچار تعلل‌هايي شد. كميسيون ماده پنج بالاترين مرجعي است كه مي‌تواند اين كار را انجام دهد. تا جايي كه من مي‌دانم دفتر عمران و بهسازي مبلغ بالايي هم به اوقاف پيشنهاد داد اما اوقاف نپذيرفت. در حال حاضر گره اين مشكل اينجاست كه پروانه ساخت اين مجتمع صادر شده است و شايد بشود از طريق مذاكره و روش‌هاي مسالمت آميز اين مشكل را حل كرد.
طرح در كميته فني رد شد و به كميسيون نرسيد
دكتر حسين كتولي، نماينده شركت مادر تخصصي عمران و بهسازي بافت شهري به عنوان متولي بهسازي بافت تاريخي در گرگان كه محله سبزه مشهد نيز شامل آن مي‌شود در توضيح چالش پيش آمده مي‌گويد: طرح عمران و بهسازي ارديبهشت سال قبل براي بررسي در كميسيون ماده پنج آماده شد. پيش از آن در كميته فني اين كميسيون با حضور همه طرفين و اعضا بررسي شد. آن زمان ميراث فرهنگي اعلام كرد كه طرح داراي ابهاماتي است اما اداره اوقاف با شدت مخالفت خود را اعلام كرد. قرار شد طرح براي همه ارگان‌هاي مورد نياز فرستاده شود و همه نظر خود را اعلام كنند. سازمان‌هايي مانند محيط زيست و جهاد كشاورزي كه عضو كميسيون ماده پنج نيز هستند موافق بودند اما به دليل مخالفت شديد اوقاف حتي پرونده طرح به كميسيون ماده پنج نرسيد. البته منظور نظر ميراث، طرح باغ‌مزار نبود بلكه طرح بازسازي محله سبزه مشهد را دچار ابهام مي‌دانست.
دكتر كتولي ادامه مي‌دهد: ما نزديك به هفت جلسه با اوقاف ومتوليانش داشتيم. اين نگاه وجود داشت كه تدفين مرحوم لطفي در اين نقطه از شهر، از بنيان اشتباه بوده و همراهي اوقاف با طرح باغ مزار به مثابه همراهي با امري اشتباه است.
پيشنهاد خريد دو و نيم برابري به اوقاف
كتولي در خصوص پيشنهاد خريد به اداره كل اوقاف مي‌گويد: ما رقمي نزديك به
دو و نيم برابر قيمت زمين به اوقاف پيشنهاد كرديم. اعلام كردند كه براي اين موضوع بايد سازمان اوقاف وامور خيريه در تهران تصميم بگيرد. بعد هم گفتند كه تهران با اين فروش مخالفت كرده است. حتي ما باز پيشنهاد داديم كه اجازه ساخت به ما بدهيد و در تملك شما باقي بماند. عرصه و اعيان هر دو مال شما، ما طبقه اول را تجاري مي‌سازيم. اما با اين پيشنهاد هم موافقت نشد.
او در خصوص امكان رجوع به كميسيون ماده پنج گفت: تمام دستگاه‌هاي مرتبط مي‌توانند از دبير كميسيون اين درخواست را داشته باشند.
ظرافت‌هاي فرهنگي را فراموش نكنيم
علي بخش رستمي، مديركل راه و شهرسازي گلستان و متولي بهسازي بافت تاريخي گرگان اين مساله را از زاويه‌اي تواما با هر دونگاه ميراث و اوقاف بررسي مي‌كند. او مي‌گويد: آخرين نشستي كه ما با دوستان اوقاف داشتيم مربوط به 5 ماه پيش است. بنابراين بسياري از جزييات در حال حاضر در ذهنم نيست. اما شما هم به مختصات محله سبزه مشهد آگاهي داريد. در ضلع جنوب غربي مزار استاد لطفي درست يك حسينيه وجود دارد. من فكر مي‌كنم نگاه فرهنگي دوستان ما در اداره كل اوقاف هم در اين موضوع دخيل است. آنها مي‌خواهند كه حرمت اين تكايا و حسينيه‌ها با وجود هر تحولي حفظ شود.
رستمي در پايان گفت‌وگويش تاكيد مي‌كند: راه و شهرسازي دبير كميسيون ماده پنج است و هر نهادي مي‌تواند مساله‌اش را به دبيرخانه اعلام كند و ما موظف به پيگيري و تشكيل جلسه خواهيم بود نه آنكه الزاما كميسيون ماده پنج بايد از طرف راه و شهرسازي تشكيل شود. من به عنوان يك شهروند و خودم با جايگاه حقيقي نه حقوقي به هنر و فرهنگ كشورم و شخصيت‌هاي شهير آن علاقه‌مند هستم. اما فراموش نكنيد مساله‌اي مانند آنچه در خصوص آن صحبت مي‌كنيم داراي ظرافت‌هاي بي‌شماري است كه بايد به همه آنها توجه كرد. من بعد از بازگشتم به استان جلسه راي بررسي دقيق‌تر اين موضوع را تشكيل خواهم داد.
روايت شهردار در صحن شوراي اسلامي گرگان از اين رخداد
شهردار منطقه يك گرگان در نشست مشترك مسوولان اوقاف، شهرداري، ميراث فرهنگي استان و همچنين گروهي از شهروندان گلستاني در شوراي اسلامي شهر گرگان گفت: طرحي در شهرداري به نام طرح خودآوند داريم كه با همه حواشي سال 90 تصويب شد. دوستان بافت تاريخي تا حدود زيادي بر اين طرح اصلاحيه وارد كردند. طرح باغ مزار استاد لطفي آن زمان در اين محدوده وجود نداشت. در جريان هستيد كه شهرداري بر مبناي طرح‌هاي مصوب اقدام مي‌كند. اينكه ملك اوقاف است حتي اگر زمين شخصي هم باشد شهرداري براي پروانه ساخت بايد مطابق ضوابط عمل كند. اينكه قرار است آنجا چه اتفاقي بيفتد يا فضايي طراحي شود، بايد سيكل اداري خودش را طي كند و در حقيقت طرح مصوب شود.
مجيد طاهري ادامه داد: طرح باغ‌مزار استاد لطفي طرحي بود كه معاونت عمران و بهسازي وزارت راه‌و‌شهرسازي، اقدام به اخذ مشاور در محله سبزه مشهد و تهيه طرح كردند. تقريبا هيچ دستگاهي در استان از اين طرح اطلاع نداشت و فقط چون خود آقاي كتولي با دستگاه‌هاي مختلف در ارتباط بود طرح را براي‌شان توضيح مي‌داد. طرف قراردادشان هم هيچ دستگاهي در استان نبود و در حقيقت طرح باغ مزار استاد لطفي در همان طرح بهسازي محله‌هاي قديمي گرگان ديده شد.
تاكيد كرديم طرح را مصوب كنيد
شهردار منطقه يك در توضيح پروسه اخذ مجوز گفت: به هر حال اوقاف در مورد زمينش مدعي پروانه بود و ما هم يك سال قبل به آن برگه ضابطه داده بوديم پيش از آنكه طرح براي باغ مزار استاد لطفي ديده شود. من در جايگاه دفاع از اوقافم، نه دفاع از نهاد يا شخص ديگري. اما ما ضوابط را يك سال قبل به اوقاف اعلام كرده بوديم و آنها هم به تهران اعلام كرده بودند.
طاهري همچنين ادامه داد: اوقاف
بر اساس برگه ضابطه‌اي كه يك سال پيش به آنها داده بوديم درخواست مجوز كرد. من به دليل ارتباطي كه با آقاي كتولي و اخوان دارم اين موضوع را منعكس كردم و از دوستان هم خواهش كردم با توجه به اينكه در جلسات شفاهي متعدد موضوع مطرح شده بود، با ما تعيين تكليف كنيد. ما نمي‌توانيم اين را نگه داريم چه متقاضي اوقاف باشد چه شخص. دكتر ايزدي از تهران مستقيم با ما مكاتبه كرد. در پاسخي هم كه ما مكتوب براي دكتر ايزدي ارسال كرديم با اصل طرح اعلام موافقت كرديم اما اين را هم ذكر كرديم كه طرح زماني براي شهرداري الزام آور است كه در كميسيون ماده پنج مصوب شود. تا طرح مصوب نشود ما نمي‌توانيم به اوقاف پروانه ندهيم. بيش ازچهار ماه طول كشيد كه ما به اوقاف پروانه بدهيم.
شهرداري چاره‌اي جز صدور مجوز نداشت
طاهري بر لزوم مصوب شدن طرح باغ‌مزار استاد لطفي تاكيد كرد و گفت: من چالش‌هايي كه در راستاي تصويب طرح بود هم اطلاع دارم. اما به هر حال اداره كل راه و شهرسازي به عنوان متولي طرح بايد آن را در كميسيون ماده پنج مصوب مي‌كرد. البته اين را هم قيد كرديم كه طرح مصوب و متولي آن هم مشخص شود. چرا كه شهرداري اين توان را نداشت كه غير از زميني كه از اول در اختيار مزار استاد داده بود، زمين ديگري را تملك كند. به هر حال اوقاف هم چارچوب‌هاي خاص خودش را دارد. ما نبايد موضوع را مالي ببينيم. مسائل شرعي براي اين اداره مهم است. به هر حال عمران و بهسازي نتوانست با اداره كل اوقاف به جمع‌بندي برسد. شخصا يك بار به آقاي كتولي گفتم كه ما نمي‌توانيم بيش از اين مجوز صادر نكنيم اين موضوع براي ما مسائل حقوقي در پي خواهد داشت. پروانه‌اي كه از ما درخواست شده هم درست مطابق ضابطه‌هاست. شايد خوب اين بود و همه دوست داشتيم كه اوقاف اين زمين را براي اين طرح مي‌داد.
او در بخش ديگري از صحبت‌هايش بيان كرد: به هر حال در آخرين نشستي كه با آقاي كتولي داشتيم ايشان هم به اين جمع‌بندي رسيده بودند و گفتند كه ما چاره‌اي نداريم طرح را بدون در نظر گرفتن اين زمين اصلاح كنيم. بعد از آن ما با ميراث هم مكاتبه كرديم، ميراث هم به ما جواب داد. به‌رغم اينكه ما هيچ اجباري نداريم در بافت تاريخي غير از 380 پلاك تاريخي از ميراث استعلام بگيريم. با اين وجود منطقه دو از ميراث استعلام گرفت. ميراث هم مكتوب ضوابطش را اعلام كرد، بنابراين شهرداري چاره‌اي نداشت
جز صدور پروانه.
همه دوست داريم طرح باغ مزار
بي‌كم و كاست اجرا شود
مجيد طاهري در پايان گفت: اما آنچه مهم است اينكه اينجا خلاف قانوني اتفاق نيفتاده است. همه ما دوست داريم كه مجموعه
باغ مزار استاد لطفي بي‌كم و كاست اتفاق بيفتد. خروجي اتفاق شايد آن چيزي نبود كه باب ميل ما و بسياري ديگر باشد. شايد بسياري از دوستان اوقاف هم دوست نداشته باشند آرامگاه استاد تحت‌الشعاع قرار بگيرد. اما من فكر مي‌كنم اگر راهكاري وجود دارد، با سياست تسامح و تساهل نگاه كنند. ما هم در شهرداري تلاش مي‌كنيم براي اين تغيير مجوز. البته امروز پاي بخش خصوصي طرف اوقاف هم وجود دارد، فقط اگر اوقاف بتواند مشكلش را حل كند.
مديركل اوقاف و امور خيريه گلستان مساله را به عنوان حق شرعي واقف و تكليف و دين نهاد متبوعش مي‌داند.
حجت‌الاسلام محمدجواد رئوف، در توضيح وظيفه اين اداره كل نسبت به ملك مذكور مي‌گويد: اگر ملك شخصي داشته باشيد براي آن هر طور كه بخواهيد تصميم مي‌گيريد. كسي هم حق اعتراضي به شما ندارد. اما در خصوص اين ملك وضعيت فرق مي‌كند. اين هنرمند فرزانه مدتي است كه اينجا به خاك سپرده شده است. اما واقف ملكش را 30 يا 40 سال قبل و به هدف خاصي وقف كرده است.
حجت‌الاسلام رئوف مي‌گويد: دو شكل وقف داريم. موقوفه انتفاعي و موقوفه منفعتي. وقف انتفاعي به اين معناست كه موقوفه را به همان شكل وقف مي‌كنند. اما در وقف منفعتي، شما مثلا ملك را اجاره مي‌دهيد تا درآمد آن صرف امري كه واقف توصيه كرده است بشود. مورد اين ملك هم شكل دوم است.
حق شرعي به گردن ما است
مديركل اوقاف گلستان ادامه مي‌دهد: درآمد حاصل از اين مركز تجاري بايد صرف امور و عزاداري براي امام حسين (ع) شود. آقايان پيشنهادي به ما دادند كه شما 600 متر زمين را به ما بدهيد، ما به شما مغازه‌اي مي‌دهيم كه جمع مساحت آنها به 150 متر هم نمي‌رسد. ما نمي‌توانيم اين كار را بكنيم چون حق شرعي آن به گردن ما است.
حجت‌الاسلام رئوف در پايان گفت‌وگويش مي‌گويد: نخستين اشكال بزرگ اين است كه چرا بايد براي ملك مردم طرح‌ريزي شود. ما به آقايان گفتيم ما نمي‌توانيم حقوق موقوفه را در نظر نگيريم. بايد مبلغي بيشتر از آنچه به عنوان درآمد در نظر گرفته‌ايم از شما خريداري كنيم. اين هم فتواي مقام معظم رهبري است و هم فتواي امام راحل (ره) كه موقوفه بايد در همان وضعيت وقف شده و هدف واقف باقي بماند مگر اينكه به عنوان مثال مسائله ملي در ميان باشد آن وقت سازمان اوقاف و امور خيريه مجاز است كه آن را تبديل به احسن كند. ما در خصوص مبلغي هم به جمع‌بندي رسيديم. اما ديگر خبري نشد. بنابراين ما هم اقدامات خودمان را شروع كرديم.
راي با نماينده ولي فقيه در سازمان است
با اين همه در نشست مشترك مسوولان اوقاف، برخي مديران شهري، مسوولان ميراث فرهنگي گلستان و همچنين انجمن‌هاي حاميان بافت‌هاي تاريخي و انجمن معماري گلستان و شهروندان گلستاني، حجت‌الاسلام رئوف درخصوص پيشنهاد نگارش نامه از سوي شهروندان به نماينده ولي فقيه در سازمان اوقاف و امور خيريه كشور، تاكيد كردكه امضاي مسوولان و تعدد امضاها مي‌تواند كمك‌كننده باشد و با وجود چند بار مطرح شدن اين موضوع از سوي استان به تهران، همچنان تشخيص نماينده ولي در سازمان متبوعش تنها راهگشاي اين موضوع است.