15 دسامبر، «پي.ام.دي» مختومه خواهد شد
حميد بعيدي‌نژاد٭
مذاكرات ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مراحل بسيار سخت و پيچيده‌اي را گذرانده است. اما در اين دو سال اخير، همزمان با آغاز مذاكرات ايران با كشورهاي پنج بعلاوه يك، مذاكرات ما با آژانس هم وارد فرآيند متفاوتي شد و در آستانه حصول تفاهم ژنو در آذر ماه سال 92، ايران و آژانس در خصوص چارچوب جديدي براي
حل و فصل مباحث باقيمانده اختلافي، توافقي را امضا كردند كه «چارچوب همكاري» نام گرفت. اما مذاكرات با آژانس همچنان با چالش‌هايي مواجه بود كه رسيدن به يك راه‌حل جامع براي حل و فصل اختلافات را بسيار مشكل مي‌كرد. اصل و جوهره مشكل نيز در رهيافت آژانس بود. آژانس عميقا اعتقاد داشت كه براي حل و فصل مباحث باقي مانده، ايران بايد اطلاعات و دسترسي‌هاي وسيعي به آژانس اعطا مي‌كرد تا اين روشنگري‌ها آژانس را قادر سازد در خصوص مباحث باقي مانده جمع‌بندي كاملي يا اصطلاحا سفيدي را به شوراي حكام ارايه كند. اما ايران به طور مكرر در دو سال گذشته صبورانه و از منظري منطقي به آژانس توضيح مي‌داد كه اين انتظار آژانس قابل برآورده شدن نيست، زيرا ادعاها و اتهاماتي كه در گزارش‌هاي آژانس عليه ايران آمده است، عمدتا در حوزه فعاليت‌هاي دفاعي و نظامي ايران قرار مي‌گيرد و ايران امكان ارايه اطلاعات و اعطاي دسترسي به سايت‌هاي نظامي را به دلايل كاملا طبيعي نمي‌تواند بدهد. صدها ساعت در مورد مصاديق اين موضوعات بين ايران و آژانس مذاكره صورت گرفت و چه خون جگرها كه خورده شد تا همگام با پيشرفت مذاكرات سياسي بين ايران و كشورهاي پنج بعلاوه يك، آژانس حاضر باشد موضع خود را تغيير دهد و به امري كمتر از ضرورت ارايه كامل اطلاعات و دسترسي‌هاي گسترده راضي شود. بي‌شك اين مقاومت همراه با منطق و تدبير بود كه نهايتا باعث اين تغيير موضع آژانس شد. به دنبال اين امر بود كه ايران و آژانس مذاكره براي تبيين و تعريف اين تفاهم اصولي جديد را تحت نظارت مستقيم شوراي امنيت ملي كشورمان آغاز كردند كه در بحبوحه دور آخر مذاكرات وين با نام «نقشه راه» به امضاي آقاي دكتر صالحي و آقاي آمانو رسيد. بر اساس اين «نقشه راه» ايران اطلاعات و دسترسي‌هاي مورد توافق مشخصي را به آژانس اعطا مي‌كرد و آژانس متعهد مي‌شد ارزيابي نهايي خود را نسبت به صلح آميز بودن فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران براي تصميم‌گيري نهايي به شوراي حكام ارايه كند. اجراي اين نقشه راه، يكي از پيچيده‌ترين و حساس‌ترين مراحل مذاكرات ايران و آژانس بود كه خوشبختانه با همكاري و هماهنگي خوب نهادهاي ذيربط از جمله بخش دفاعي كشور به نحو خوبي پيش رفت. با برگزاري جلسه جمع‌بندي بين ايران و آژانس كه روز سه‌شنبه گذشته در وين برگزار شد، آخرين مرحله نقشه راه هم به اجرا درآمد و آقاي آمانو صراحتا در جلسه شوراي حكام و همچنين مصاحبه مطبوعاتي اخير خود اعلام كرد كه ايران همه اقدامات مندرج در نقشه راه را به اجرا درآورده و تنها اقداماتي كه مي‌ماند، ارايه ارزيابي نهايي آژانس است كه روز اول دسامبر منتشرخواهد شد. بنابر اين آنچه ما را تا اين مرحله رسانده، همه به دليل تغيير رهيافت آژانس است كه آقاي آمانو اين رهيافت جديد خود را با نام «گزارشي كه نه سفيد و نه سياه خواهد بود» معرفي كرده است. سياه كه مشخص است نخواهد بود به دليل اينكه همكاري ايران با آژانس يك روند كاملا مثبتي داشته است، اما اينكه گزارش كاملا سفيد نخواهد بود، به اين دليل است كه پرونده پي‌ام‌دي يك پرونده بسيار پيچيده‌اي است كه نزديك 12 سال است در آژانس در دست بررسي است. مبناي پيگيري بحث پي‌ام‌دي توسط آژانس ضميمه گزارش سال 2011 مديركل آژانس است كه در آن صدها اتهام عليه برنامه هسته‌اي ايران مطرح است كه عملا پاسخ قاطع به تمام ان ادعاها اصلا عملي نيست. همان‌گونه كه گفته شد، بسياري از اين ادعاها و اتهامات در حوزه مسائل نظامي و دفاعي ايران قرار مي‌گيرد و رفع اين اتهامات به دسترسي‌ها و اطلاعاتي نياز دارد كه به هيچ‌وجه ايران صلاح نمي‌داند، آنها را به آژانس بدهد؛ بنابراين، اينكه آمانو مي‌گويد اين گزارش كاملا سفيد نخواهد بود، به اين معناست كه قرار نيست ايران به همه ادعاها و ابهامات مطرح، پاسخ روشن و قطعي بدهد، بلكه قرار است آژانس با توجه به اطلاعاتي كه در اثر اجراي نقشه راه از ايران به دست آورده، ارزيابي نهايي درخصوص برنامه هسته‌اي ايران ارايه كند. اگر آژانس نتواند در برخي موارد ابهامات، جواب قطعي پيدا كند، با توجه به كليت تصويري كه با دريافت اين اطلاعات به دست مي‌آورد، ارزيابي خود را ارايه خواهد كرد؛ يعني نداشتن جواب قطعي براي برخي از سوالات، آسيبي به اعتبار ارزيابي نهايي آژانس وارد نمي‌كند. مثالي كه خود آقاي آمانو آورده، نمونه گويايي است از پازل‌هاي تصويري كه متداول است. وقتي ابتدا با اين پازل‌هاي درهم ريخته تصويري مواجه هستيد، نمي‌توانيد از شكلي كه آن پازل تصويري در نهايت به شما مي‌دهد مطلع شويد، ولي وقتي اين پازل‌ها را در كنار هم قرار مي‌دهيد، حتي امكان دارد در برابر اين هزار پازلي كه روي اين تصوير قرار مي‌دهيد، جاي برخي از اين پازل‌ها را پيدا نكنيد، ولي اين باعث نمي‌شود نتوانيد تصوير كامل را ببينيد. بنا بر اين سفيد نبودن گزارش آژانس نبايد بهانه‌اي براي عدم ارايه ارزيابي نهايي توسط آژانس تلقي شود، بلكه اين عبارت به مثابه عنوان مبناي جديد آژانس در تهيه گزارش خود است كه فلسفه آن هم تامين نقطه نظر جمهوري اسلامي ايران بوده است. آنچه مهم است، اينكه آقاي آمانو در روزهاي آينده ارزيابي نهايي و پاياني خود را در خصوص موضوع پي‌ام‌دي به شوراي حكام منتشر خواهد كرد و بر اساس تفاهم ايران با كشورهاي 1+5، كه در برجام هم منعكس شده است، با تصويب قطعنامه‌اي در شوراي حكام در 15دسامبر كل موضوع پي‌ام‌دي مختومه خواهد شد؛ بنابراين، جايي براي نگراني نيست. خوشبختانه تا اينجاي كار همه‌چيز بر اساس برنامه از قبل تعيين شده پيش رفته است و همه دلايل هم وجود دارد كه به پيشبرد نهايي اجراي برجام در زمانبندي خود خوشبين باشيم؛ به اميد پيروزي ملت بزرگ ايران.
٭ مديركل سياسي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه
منبع: تابناك