كردهاي تركيه از روش‌هاي سياسي فاصله خواهند گرفت
جعفر حق‌پناه
استاد مطالعات منطقه‌اي دانشگاه
اين روزها كردهاي تركيه و دولت مركزي اين كشور، روابط‌شان بيش از هر زمان ديگري در سال‌هاي اخير به سمت تنش گرايش پيدا كرده است. در اين چارچوب، دولت تركيه انگشت اتهام را به دليل ناامني‌ها و انفجارها به سمت كردها نشانه مي‌گيرد و به همين خاطر، طي روزهاي گذشته، سران و شماري از اعضاي حزب دموكراتيك خلق كه نماينده مجلس اين كشور بوده‌اند را به بهانه ارتباط با پ. ك. ك دستگير كرد. در واكنش به اين مساله، روز گذشته گروهي از نمايندگان پارلمان تركيه در اعتراض به اين دستگيري‌ها فعاليت خود را در پارلمان متوقف كردند. با اين حال، به نظر مي‌رسد براي تحليل اتفاقات روزهاي اخير بايد نگاهي به تحولات رخ داده در زمان مبارزات انتخاباتي سال گذشته داشته باشيم. براي نخستين‌بار، ما در انتخابات سال گذشته شاهد بوديم كه كردها توانستند از سد حد نصاب 10 درصدي بگذرند و 80 كرسي از مجلس نمايندگان اين كشور را فتح كنند. اين دستاورد بزرگي بود كه به وزن و جايگاه كردها در نظام سياسي تركيه مي‌افزود. اين كرسي‌ها، به غير از نمايندگان كردي بود كه در ليست حزب عدالت و توسعه قرار داشتند. با اين وجود، به دليل بن‌بست سياسي صورت گرفته در تركيه به دليل به حد نصاب نرسيدن كرسي‌هاي مجلس از سوي حزب عدالت و توسعه و عدم تمايل احزاب ديگر براي ائتلاف با اين حزب جهت تشكيل دولت، انتخابات پارلماني براي دومين بار در آبان‌ماه سال گذشته برگزار شد. در فضاي برگزاري ميان دو انتخابات، دولت تركيه سياستي را در پيش گرفت كه به نظر مي‌آيد حزب عدالت و توسعه هم‌اكنون آن را به عنوان راهنماي عمل خود براي تنظيم مناسبات با كردها و ساير گروه‌هاي اپوزيسيون در پيش گرفته است.
در واقع، ما در فاصله برگزاري دو انتخابات در تركيه شاهد انفجارهايي در اين كشور بوديم كه موجب شد تا دولت تركيه به بهانه آن، فضا را به‌شدت امنيتي كند. دولت تركيه در توجيه آن انفجارها، پ.ك.ك را پيكان حملات خود قرار داد و آنها را متهم به اقدامات تروريستي كرد. با متهم ساختن كردها، آنها در وضعيت دشواري قرار گرفتند؛ از يكسو برخي از گروه‌هاي كردي درصدد مشاركت سياسي و حضور در پارلمان بودند و از سويي، برخي از كردها مي‌ديدند كه دولت تركيه درصدد قلع و قمع آنهاست و ميان آتش‌بس و جنگ بايد يكي را انتخاب كنند. آن گروه‌ها گفتند در چنين شرايطي آتش‌بس را نمي‌توان به صورت يكسويه رعايت كرد و اعلام كردند كه دولت تركيه درصدد صلح و رسيدن به توافق نيست و به همين خاطر دست به سلاح بردند و حملاتي را انجام دادند. پايان آتش‌بس و انجام حملات از سوي پ.ك.ك موجب شد بهانه به دولت تركيه براي سركوب داده شود. در پيش گرفتن اين سياست در آن مقطع نتيجه خود را به همراه داشت و شاهد بوديم كه حزب عدالت و توسعه توانست حدنصاب لازم را براي تشكيل دولت به دست آورد و از تعداد كرسي‌هاي همه احزاب مخالف از جمله حزب دموكراتيك خلق كاسته شود. اين مساله نشان مي‌دهد در فضاي امنيتي و سركوب، اين دولت است كه دست بالا را خواهد داشت. از سويي، با به نتيجه نرسيدن مذاكرات عضويت تركيه در اتحاديه اروپايي و افزايش تنش‌ها و اختلافات ميان طرفين در موضوعات مختلف، حزب عدالت و توسعه رويكرد ديگري را در پيش گرفته است.
در اين شرايط آنها هدف ديگري را در سر دارند و بي‌توجه به مسائل حقوق بشري، جايگاه تركيه در فضاي بين‌المللي و فشارهاي جهاني، درصدد پيشبرد خواست خود باشند و به همين خاطر، به همان روش‌ها و ابزارهاي سركوب روي آورده‌اند. به نظر مي‌رسد حزب عدالت و توسعه براي دستيابي و رسيدن به پروژه دوم خود يعني اصلاح قانون اساسي و تغيير نظام پارلماني به نظام رياستي به دور جديدي از رفتارهاي شبه‌امنيتي روي آورده است. اين پروژه البته معطوف به دستگيري‌هاي اخير نيست و آنها از چندي پيش آن را كليد زده بودند. در واقع، اين پروژه با سلب مصونيت قضايي و سياسي نمايندگان حزب دموكراتيك به بهانه احتمال همراهي و ارتباط‌شان با پ.ك.ك كليد خورد و امروز آن سلب مصونيت قضايي و سياسي بهانه لازم را به دولت تركيه داده است. در پرتو اين اقدامات، حزب عدالت و توسعه مي‌تواند به جاي همراه ساختن احزاب ديگر و به صورت مشخص‌تر، دادن امتياز به اپوزيسيون، با كاستن نمايندگان مخالف خود بدون هزينه چنداني به تعداد آراي لازم در جهت اصلاح قانون اساسي و تغيير نظام پارلماني به رياستي دست يابد. البته بايد اين نكته را هم مدنظر داشته باشيم كه هرگاه دولت تركيه در سياست درخصوص مسائل كردي، چه در داخل و چه در خارج با ناكامي روبه‌رو شده، رويكردهاي خشني را در پيش گرفته است. ما امروز شاهد آن هستيم كه دولت تركيه در سوريه و عراق نتوانسته است دستاورد چنداني داشته باشد. هم‌اينك حزب دموكراتيك سوريه كه گفته مي‌شود ارتباط بسيار نزديكي با پ. ك. ك دارد، در شمال سوريه موقعيت خوبي دارد و حمايت امريكا را دارا است. همچنين آنها در عمليات آزادسازي رقه حضور خواهند داشت و اين مساله مطلوب آنكارا نيست. در عراق نيز ترك‌ها وضعيت به‌ساماني ندارند. تنش‌ها ميان بغداد و آنكارا به بالاترين حد خود در يك دهه گذشته رسيده است. مقامات تركيه با وجود اصرار بسيار براي حضور در عمليات آزادسازي موصل، در آن عمليات نقشي ايفا نمي‌كنند. با وجود ضربات سنگين پ. ك. ك به دولت تركيه در داخل، آنكارا در زدن ضربات موثر به آنها دستاورد ملموسي را نداشته است. البته رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه هم‌اينك به اقداماتي نظير بالا بردن تنش‌ها با كردها نياز دارد زيرا اينگونه مي‌تواند به افكارعمومي اين كشور آدرس غلط بدهد و بگويد خطر امروز شما، تروريسم كردي است و همچنان در سپهر سياسي تركيه يكه‌تازي كند و ايجاد فضاي امنيتي را پوششي براي سياست‌هاي اقتدارگرايانه خود بكند. احتمالا اين روال ادامه مي‌يابد تا به صورت طبيعي ظرفيت‌هاي موجود دولت تركيه تهي شود يا ترك‌ها در اين مسير به بن بست برسند. با اين وجود، افزايش درگيري‌هاي مسلحانه ميان كردها و آنكارا امري طبيعي است. البته هم‌اينك نيز درگيري‌هاي مسلحانه ميان كردها و نيروهاي مسلح وجود دارد. با اين وجود، فرارسيدن فصل سرد در مناطق كردنشين، موجب مي‌شود تا ميزان درگير‌ي‌ها هم كاهش يابد. در انفجارهاي ديارالبكر نيز ديديم با آنكه آنكارا پ.ك.ك را متهم شماره يك اعلام كرده بود، داعش مسووليت آن را پذيرفت. با اين وجود، تداوم روش‌هاي موجود سبب خواهد شد تا كردها بيش از پيش از روش‌هاي سياسي فاصله گرفته و به همان روش‌هاي مسلحانه روي آورند.