آغاز رويه‌اي جديد
با گزارش ملي پلاسكو
محمد فاضلي
جامعه‌شناس
گزارش ملي پلاسكو درست در زمان معين‌شده توسط رييس‌جمهور، آماده و ارايه شد. اين نخستين بار بود كه هياتي غيردولتي و مستقل به حادثه‌اي رسيدگي مي‌كرد و درباره آن گزارش مي‌داد و حتي اينكه گزارش درست به‌موقع تدوين و ارايه شد اهميت دارد زيرا گزارش بسياري از بررسي‌ها بسيار ديرهنگام و گاه بسيار مبهم ارايه شده‌اند و برخي هيچگاه منتشر نشده‌اند.
من معتقدم تاريخ حوادث، زواياي پنهان آنها، نيروهاي شكل‌دهنده به حادثه و ارزيابي تاثيرات آنها به گونه‌اي انجام نمي‌گيرد كه مولد تقاضاي اجتماعي براي اصلاح باشد و بررسي‌ها هم به گونه‌اي صورت نمي‌گيرد كه آن‌چه بايد اصلاح و مطالبه شود، آشكار شود. گزارش ملي پلاسكو تلاش كرده است تا ساختارها و رويه‌هاي منجر به بروز حادثه پلاسكو را آشكار كند و اينها را در ابعاد فني، حقوقي، اجتماعي و بيمه‌اي آشكار سازد.
گزارش ملي پلاسكو عمده جوانب فني، ايمني، اقتصادي، اجتماعي، حقوقي، رسانه‌اي و ساير ابعاد مربوط به حادثه پلاسكو را بررسي كرده و كاستي‌هاي موجود در ساختار و رويه‌هاي كشور را كه منجر به بروز اين حادثه شده است براي مردم و نهادهاي مسوول آشكار مي‌كند. اين گزارش از اين منظر، نوعي تاريخ‌پژوهي حادثه و موردپژوهي سياستگذارانه است. ساختارها و رويه‌هاي منجر به حادثه در چنين گزارشي اهميتي فراتر از شناسايي مقصرها دارند.
گزارش ملي پلاسكو كاركردهاي متعددي دارد و از جمله برخي كاركردهاي متصور براي آن به شرح زير است:
1. دولت و نهادهاي مسوول در ايران متهم هستند كه هرگز علل و عوامل اصلي حوادث را مشخص نكرده‌اند و همواره مسائلي نظير برخورد قطارها، سقوط هواپيماها يا رخدادهاي فاجعه‌بار مشابه در پرده‌اي از ابهام باقي مانده‌اند. همين امر سرمايه اجتماعي و اعتماد را از ميان برده است. گزارش ملي پلاسكو مي‌تواند آغازي براي پايان بخشيدن به اينگونه تصورات و همچنين ايجاد اميد به آغاز رويه‌اي جديد در برخورد با مسائل باشد. گزارش ملي پلاسكو از اين منظر گامي به سوي ساخت سرمايه اجتماعي در ايران است. نتايج گزارش آن‌چنان كه در حكم رييس‌جمهور آمده بود و بعداً نيز بر آن تاكيد شد به مردم ارايه مي‌شود و قريب به يقين اين نخستين بار است كه گزارشي درباره حادثه‌اي در اين حجم و كيفيت به مردم ارايه مي‌شود. نقدها بر چنين گزارش‌هايي حتما وارد خواهد شد، اما هر نقدي خود آغاز گفت‌وگويي اجتماعي درباره مخاطره و ايمني و راهي به سوي بالا بردن مطالبه اجتماعي اصلاحات در بخش ايمني كشور است.
2. گزارش ملي پلاسكو مي‌تواند نشانه‌اي از كارآمد شدن دولت نيز باشد. دولت با كمك گزارش ملي پلاسكو مي‌تواند نشان دهد كه قادر است مساله‌اي را به شكلي اثربخش بررسي كرده، نتايج راهبردي مشخصي از آن اخذ كند و راهبردهاي حل مساله و پيشگيري نهادينه‌شده از مسائل مشابه در آينده را ارايه دهد. تاكيد رييس‌جمهور بر ارايه پيشنهادات از سوي هيات ويژه بررسي حادثه و تبديل كردن پيشنهادات به لوايح و پيگيري آنها، مي‌تواند سبب ارتقاي كار شود.
3. گزارش ملي پلاسكو كه با تكيه بر متخصصان جامعه مدني تهيه شده است، شاخصي از مشاركت‌جويي دولت و اعتماد به متخصصان جامعه است. مقامات مسوول كه اغلب خود بخشي از مساله‌اند تا راه‌حل، متولي نوشتن گزارش‌هايي درباره رخدادها و حوادثي بوده‌اند كه در هاله‌اي از ابهام باقي مانده‌اند. ملي بودن گزارش ملي پلاسكو در تركيب، رويه، شيوه تعامل آن با مردم، شيوه و كيفيت گزارش‌دهي آن است.
4. گزارش ملي پلاسكو مولد سرمايه اجتماعي است. انتشار عمومي گزارش اولا شاخصي از ظرفيت نظام سياسي و دولت براي شفافيت است و ثانيا به توليد اعتماد به دولت كمك مي‌كند.
5. گزارش ملي پلاسكو مي‌تواند مصداق عيني تحقق منشور حقوق شهروندي و همچنين در راستاي اجراي قانون انتشار و دسترسي آزادانه به اطلاعات تلقي شود.
6. گزارش ملي پلاسكو اصلاحات نهادي و ساختاري، بهبود در رويه‌ها، اقدامات اجرايي و برنامه‌هاي پيشنهادي براي اصلاح وضعيت ايمني در كشور را ارايه مي‌كند. مطالعات مفصل حقوقي انجام‌شده در قالب اين گزارش، نقصان‌هاي نظام حقوقي، كاستي‌ها در مقررات ملي ساختمان، ضعف‌ها در آموزش عمومي ايمني و فرهنگي ايمني، مشكلات در مديريت بحران و بسياري كاستي‌هاي ديگر را آشكار كرده است.
7. گزارش ملي پلاسكو يك گام به سوي تثبيت شفافيت است. اين گزارش همچنين آغاز دومينويي براي مطالبه گزارش‌هاي بعدي است. اين گزارش سنتي بنا مي‌نهد كه جامعه اگر اثرات مثبت آن را حتي به صورت نسبي مشاهده كند، دست از آن نخواهد كشيد و اين آغازي براي پاسخگويي است. كنشگران مسوول اگر بدانند كه در فرداي هر حادثه‌اي گزارش ملي‌اي تدوين و منتشر مي‌شود كه زواياي پنهان بسياري را كاوش خواهد كرد و عملكردهاي ايشان پيش روي چشم ملت قرار مي‌گيرد، مسوولانه‌تر و پاسخگوتر عمل خواهند كرد. گزارش ملي پلاسكو اكنون مي‌تواند مطالبه عمومي براي اصلاح ساختارها و ارتقاي ايمني را آغاز كند و رسانه‌ها در اين بخش از كاركردي‌شدن گزارش، نقش بسيار مهمي خواهند داشت رسانه‌ها مي‌توانند نسبت به عمومي كردن نتايج گزارش ملي پلاسكو، نقد نتايج و مطالبه ارتقاي كيفيت بررسي‌هاي آتي، پيگيري اصلاحات حقوقي و معرفي ابعاد پيچيده حادثه به شكل خاص و كليت مقوله ايمني به جامعه همت گمارند. گزارش ملي پلاسكو مي‌تواند آغاز روند جديدي از مواجهه با مسائل و حوادث ملي با شفافيت بيشتر باشد.