در دولت دوازدهم ظرفيت‌هاي گفت‌وگو را از دست ندهيم
عبدالرضا فرجي‌راد
ديپلمات سابق و كارشناس سياست خارجي
انتخابات رياست‌جمهوري ايران طبيعتا چه در داخل و خارج از كشور به نحوي پيش رفت كه تصورات بر اين بود كه يك كانديداي اصلي به دنبال گسترش بيشتر رابطه با دنياي خارج است و يك كانديداي ديگر طبيعتا با محدوديت‌هايي كشور را مواجه خواهد كرد. هرچند كه اين ديدگاه چندان هم درست نيست اما آنچه در رسانه‌هاي داخلي و خارجي مطرح شد در واقع اين تفكر را نشر مي‌دادند. اما واقعيت اين است كه آنچه آقاي روحاني در شعارهاي تبليغاتي خود مطرح كرد، شعار اعتدال و ارتباط با خارج از كشور بود كه در نهايت نتيجه‌گيري مي‌شد كه با اين رابطه بهتر مي‌توان علاوه بر اينكه برجام را دنبال كرد، تحريم‌هاي ديگر ايران از جمله ايسا، حقوق بشر و... را نيز از روي دوش كشور برداشت. اين شعار تقريبا با توجه به اينكه برجام رخ داده، در دنياي خارج جا افتاده است. به ويژه اينكه آقاي روحاني در چهارسال اول رياست‌جمهوري، خود را به عنوان يك رييس‌جمهور معتدل و اعتدال‌گرا مطرح كرد و در اين دوره رفت و آمدهاي خوبي با كشورهاي خارجي در سطح سران و وزراي خارجه صورت گرفت و اين را بيشتر با كشورهايي ديديم كه در گذشته به ويژه در دولت‌هاي نهم و دهم رابطه خوبي با آنها نداشتيم. يك تحول جدي در رابطه ايران و اروپا در چهار سال اول دولت آقاي روحاني رخ داد، اين تحول توانست تا حدودي به توسعه اقتصادي، رفت و آمدهاي بيشتر و گسترش گردشگري كمك شاياني كند. از همه مهم‌تر اين موضوع اميد بيشتري را براي سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي ايجاد كرد هرچند كه عملي نشدن كامل برجام در ميزان سرمايه‌گذاري تاثير خاصي داشت. اما در دوره دوم در واقع مي‌توان گفت كه اكنون جهان آمادگي بيشتري را دارد. در دوره اول در دوسال ابتدايي دولت صرف مذاكرات هسته‌اي و برجام شد تا زماني كه برجام امضا شد دنيا احساس كرد كه تا پايان دوره رياست‌جمهوري آقاي روحاني وقت زيادي نمانده، پس بهتر است كه اقدامات محدودي در رابطه با همكاري‌هاي اقتصادي و سياسي با ايران انجام دهد. دنيا منتظر بود كه نتيجه انتخابات ايران را ببيند و اگر آقاي روحاني توانست قدرت را به دست گيرد، همكاري‌هاي درازمدت بيشتري را با ايران تنظيم كند. من تصور مي‌كنم آنچه رخ داد و آنچه از پيام‌هاي تبريك دريافت مي‌كنيم اين است كه اروپا در درجه اول اين آمادگي را دارد كه فعاليت‌هاي گسترده‌تري را با ايران آغاز كند. نكته مهم ديگر اين است كه ايران چه برنامه‌هايي را دنبال مي‌كند؟ ما نبايد كارمان را به صورت روزانه تصميم‌گيري كنيم و با اروپايي‌ها پيش برويم. ما بايد در چارچوب يك استراتژي روابط خود را تنظيم كنيم. ما با اروپايي‌ها مي‌توانيم در حوزه ايجاد اشتغال‌هاي كوچك همكاري‌هاي جدي را دنبال كنيم. كشوري مانند آلمان 90درصد صادراتش به كارخانه‌ها و شركت‌هاي توليدي عظيم محدود نمي‌شود بلكه كارخانه‌ها و شركت‌هاي كوچك و متوسط هستند كه اين حجم عظيم از صادرات را برعهده دارند. آقاي روحاني بايد در بخش افزايش توليد در حوزه شركت و كارخانه‌هاي كوچك و متوسط با اروپايي‌ها همكاري كند و سرمايه‌هايي را نيز جذب كند. اينگونه سرمايه‌ها جذب راحت‌تري دارد و چندان با مساله برجام و موانعي كه هنوز وجود دارد برخوردي ندارد. اگر بتوانيم يك برنامه درست اقتصادي در رابطه با اروپا ترسيم كنيم كشور در طول چهارسال به يك شكوفايي مي‌رسد. علاوه بر اروپايي‌ها يك اعتمادي نيز با كشورهاي بزرگ دنيا ايجاد شده است كه از جمله آن مي‌توان به چين، ژاپن، اندونزي، هند و روسيه اشاره كرد كه با آنها توانستيم در طول سال‌هاي اخير همكاري‌هاي خوبي داشته باشيم. به خصوص هند كه 150ميليون دلار سرمايه‌گذاري در جنوب شرق ايران را قطعي كرده است. از همين رو مي‌توان براي كارهاي بزرگ‌تري هم برنامه‌ريزي كرد. حتي مي‌توان گفت كه اين كشورها نيز به مانند اروپايي‌ها منتظر انتخابات در ايران بودند، هرچند كه خيلي براي آنها تفاوتي نمي‌كرد زيرا مي‌دانستند اگر رقيب آقاي روحاني نيز پيروز شود ناچار است كه اگر محدوديت‌هايي از جانب غرب ايجاد شود با آنها بيشتر كار كند. اما با انتخاب آقاي روحاني يك اطمينان خاطر نيز در اين كشورها به وجود آمد. اما در بخش مهم ديگر موضوع كشورهاي پيراموني مطرح است. ايران با كشورهاي همسايه در طول سال‌هاي اخير دچار بحران شد. علت آن هم مسائلي همچون عراق، سوريه و تا حدي يمن بود كه با كشورهاي همسايه جنوبي در وضعيت نامناسبي قرار گرفتيم، كه آنها هنوز از موضع خود دست برنداشتند و به رهبري عربستان عليه ايران توطئه مي‌كنند . ما با عراق كارهاي اقتصادي خوبي انجام داديم، اما اين كارها به صورت روزمره است و يك سرمايه‌گذاري مشترك بزرگ با عراقي‌ها انجام نداديم. بايد يك استراتژي با عراق به ويژه در زمينه نفت و گاز و مسائل ديگر تدوين شود. در شرق با افغانستان وزارت خارجه در حال تهيه پكيج كاملي است كه شامل مسائل بسيار خوب و راهبردي مي‌شود. اگر اين كار انجام شود براي نخستين بار است كه توانسته‌ايم يك كار ريشه‌اي در رابطه با افغانستان انجام دهيم. وزارت خارجه به طور جدي دنبال اين موضوع هست. پاكستان براي ايران بسيار حساس است زيرا آنها به‌شدت تحت تاثير اعراب هستند. علت آن هم مشخص است چرا كه بسياري از درآمدهاي پاكستان از اين طريق تامين مي‌شود و صدها هزار تن از كارگران پاكستاني در كشورهاي عرب حاشيه خليج فارس مشغول كار هستند و درآمدهاي خود را به پاكستان بازمي‌گردانند. بسياري از صادرات حوزه خليج فارس نيز به پاكستان ارسال مي‌شود. در بخش همكاري‌هاي نظامي و اطلاعاتي كشورهاي عربي و به خصوص عربستان همكاري بسيار نزديكي با پاكستان دارند. فرمانده ناتوي عربي كه هر اسمي مي‌خواهند روي آن بگذارند نيز آقاي راحيل شريف وزيردفاع سابق پاكستان بود. ما با پاكستان كار بسيار سختي داريم، اما اين به آن معنا نيست كه ما پاكستان را رها كنيم بلكه بايد با آنها بيشتر گفت‌وگو كنيم. يكي از راه‌هايي كه مي‌توانيم با پاكستاني‌ها نزديك شويم و آنها خيلي رغبت نشان نمي‌دهند و نمي‌خواهند رابطه خود را ميان ايران و عربستان در تعادل نشان دهند، با ما كار اقتصادي گسترده انجام نمي‌دهند. پاكستان ظرفيت بسيار بالايي در همكاري‌هاي اقتصادي دارد و بايد با آنها كار كنيم و هرچه زودتر اين زمينه را به نتيجه برسانيم. در جنوب خليج فارس نيز هرچه ايران تلاش كند تا زماني كه سوريه و يمن به آرامش نرسد، بعيد است كه بتوان شاهد تغيير قابل توجهي در روابط ايران و كشورهاي حاشيه خليج فارس بود. به خصوص اينكه با حضور آقاي ترامپ در منطقه، قراردادهاي چند ميلياردي زير زبان‌شان مزه كرده است. سعودي‌ها هم با توجه به نگراني‌هايي كه از دوره برجام و دولت اوباما داشتند، طبيعتا فعاليت مي‌كنند، هرچند كه به نظر نمي‌رسد ترامپ بتواند به دليل مسائل داخلي همه طرح‌هاي مربوط به ايران را پيش ببرد. بنابراين ايران بايد يك استراتژي مشخص را دنبال كند و ما نبايد ظرفيت‌هاي گفت‌وگو را از دست دهيم، همان‌گونه كه گفت‌وگو‌هاي خود را با كويت و عمان آغاز كرديم با قطر و عربستان و سايركشورهاي عربي آغاز كنيم، ضمن اينكه ما با امريكا هم با توجه به اينكه در رابطه با برجام مذاكرات را آغاز كرديم، اين روند را نبايد قطع كنيم، اين مذاكرات آنگونه كه مقامات عالي صلاح مي‌دانند بايد پيش برود چرا كه هرچه ما دوري گزينيم در واقع دشمنان ما در منطقه با دروغ‌پردازي و ايجاد وحشت نظرات خود را به كرسي مي‌نشانند، از همين رو بايد از ظرفيت گفت‌وگو در خصوص برجام، گفت‌وگو‌هايي در راستاي تامين منافع ملي داشته باشيم.