حميدرضا خالدي
«علي بيت‌اللهي» رييس بخش زلزله‌شناسي مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي چند روز قبل در اظهاراتي جنجالي هشدار داده بود كه فرونشست زمين در مناطق جنوبي تهران، زندگي 2 ميليون نفر از شهروندان تهراني را تهديد مي‌كند. وي در اين خبر مدعي شده كه با ادامه فرونشست زمين خطر ساكنان مناطقي چون فرودگاه مهرآباد، پالايشگاه تهران، بخشي از خطوط راه‌آهن، 44 جايگاه پمپ بنزين و 15 جايگاه گازسوز و بسياري ديگر از مراكز حساس در اين محلات را تهديد مي‌كند. اين خبر همانطور كه انتظار مي‌رفت با انعكاس وسيعي كه از طريق فضاي مجازي داشت، باعث ايجاد هراسي دوباره در بين شهروندان پايتخت‌نشين، كه تازه دو زلزله پياپي را پشت سرگذاشته بودند، شد. اما با اين وجود دكتر «امير شمشكي»، مديركل دفتر بررسي مخاطرات زمين‌شناسي، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات‌معدني كشور، در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن رد اين ادعا معتقد است كه گرچه فرونشست زمين در تهران بالاتر از متوسط فرونشست در جهان است ولي با اين حال، وضعيت به گونه‌اي كه از سوي بيت‌اللهي ترسيم شده نيز نيست. گفت‌وگويي كه به ابعاد مختلف فرونشست در زمين و تبعات آن براي پايتخت مي‌پردازد.
آقاي دكتر، يكي دو روز قبل خبري از طريق رسانه‌ها منتشر شد كه حكايت از فرونشست جدي زمين در مناطق جنوبي تهران و به دنبال آن تهديد جان 2 ميليون نفر از شهروندان تهراني داشت. واقعا وضعيت فرونشست زمين در تهران تا اين حد خطرناك است ؟!
من هم اين اخبار را در فضاي مجازي ديده‌ام. اخباري كه باعث ايجاد وحشت در بين مردم شده است. ولي واقعيت اين است كه اصلا وضعيت اينچنين كه ترسيم شده نيست. درست است كه فرونشست زمين در بخش‌هاي جنوبي تهران، تهديدي جدي براي پايتخت محسوب مي‌شود اما اصلا اينگونه نيست كه بخواهيم بگوييم فلان پمپ بنزين يا فلان سازه يا فلان فرودگاه در معرض خطر هستند.
مي‌شود بيشتر توضيح دهيد. خب اگر مناطق جنوبي تهران فرونشست جدي داشته باشند، اين فرونشست، تمامي سازه‌ها و مراكز و خطوط لوله و... كه در آن محدوده قرار گرفته را نيز تهديد مي‌كند.
ببينيد، درست است كه برخي از مناطق تهران بطور طبيعي در حال فرونشست هستند اما اين به آن معنا نيست كه تمامي سازه‌ها يا مراكزي كه در آن قرار دارند، در معرض خطر باشند. چرا، اين حالت تنها در صورتي مي‌تواند خطرناك باشد كه يك سازه درست در مرز خط يك فرونشست باشد يا مثلا مترو، كه ممكن است از يك قسمت زمين به بخش‌هايي وارد شود كه زمين در آنها فرونشست داشته است و اختلاف سطح باعث آسيب به سازه و خطوط مترو شود. ولي اينكه گفته شود فلان تعداد پمپ بنزين يا فلان مخزن سوخت به صورت نقطه‌اي، در معرض تهديد قرار داشته باشند، اظهارنظرهايي كاملا غيركارشناسانه است و نمي‌دانم دوستان برچه اساسي و با چه هدفي چنين سخناني را بيان مي‌كنند؟
اصولا الان وضعيت فرونشست زمين در تهران چگونه است ؟
مقدار اين فرونشست در مناطق مختلف، متفاوت است ولي بطور متوسط بخشي از زمين‌هاي تهران در جنوب آن، سالانه چيزي حدود 16 تا 17 سانتي‌متر فرونشست دارند.
و اين مناطق بيشترشامل كدام بخش‌هاي تهران است؟
بيشتر در مناطق جنوب غربي تهران. در محوطه‌اي شامل محدوده‌اي به وسعت 900 كيلومتر بين تهران و شهريار. نكته نگران‌كننده در اين ميان آن است كه اين مقدار بيشتر شده است. يعني از 700 كيلومتر به 900 كيلومتر افزايش پيدا كرده است.
و اين فرونشست‌ها كمتر از متوسط فرونشست‌هاي جهاني است يا بيشتر از آن؟
واقعيت اين است كه ما نيز مانند كشورهاي كم‌آب در معرض توسعه مانند مكزيك، از لحاظ حجم و وسعت، جزو ركوردداران فرونشست زمين در جهان هستيم بطوريكه در برخي از نقاط، اين فرونشست به چيزي حدود 21 تا 24 سانتي‌متر مي‌رسد. بخشي از دلايل آنهم به خشكسالي و برداشت بي‌رويه از آب‌هاي زيرزمين برمي‌گردد.
زلزله هم تاثيري روي افزايش فرونشست زمين دارد؟
نه. چون اصولا آبرفت‌هاي تهران در عمقي 300 – 200 متري زمين قراردارند درحالي كه زلزله‌هاي تهران، بنابرگزارش‌هاي اعلام شده عمدتا در اعماقي 7 تا 10 كيلومتري رخ داده‌اند. بنابراين فكر نمي‌كنم زلزله بتواند تاثيري روي فرونشست زمين داشته باشد.
خشكسالي چطور؟ خشكسالي مي‌تواند بطور ذاتي باعث افزايش فرونشست زمين شود؟
خود خشكسالي خير. ولي اگر قرار باشد اين خشكسالي با برداشت آب‌هاي زيرزميني توام باشد، مي‌تواند در فرونشست زمين موثرباشد.
بالاخره مسوول رصد فرونشست زمين شما هستيد يا وزارت مسكن و بخش‌هاي مرتبط با آن؟
طبيعتا مسوول رصد تغييرات زمين ما هستيم. براي همين هم هست كه از اظهارنظرهاي عجيب ساير مسوولان تعجب مي‌كنم.
خب خود شما كه مسوول اين امر هستيد، تغييرات فرونشست زمين را رصد مي‌كنيد تا ببينيد آيا خطري سازه‌ها يا خطوط گاز و نفت و آب و... را تهديد مي‌كند يا خير؟
بله. الان اين كار به صورت مستمر در تهران انجام مي‌شود. به خصوص در مورد مناطقي كه فرونشست در آنها رخ مي‌دهد. البته ما بايد كل كشور را رصد كنيم ولي اين كار، بودجه و امكانات بسيار وسيعي را مي‌خواهد كه از عهده ما خارج است. براي همين بيشتر، مناطقي را رصد مي‌كنيم كه فرونشست در آنها زيادتر بوده است. البته تهران استثناست و به دليل حساسيتي كه دارد و موقعيت خاصش، دايم تغييرات زمين در آن را رصد مي‌كنيم تا اگر در مواردي به اين نتيجه رسيديم كه فرونشست درحال آسيب زدن به تاسيسات يا سازه‌هاي مختلف است، آن را به سازمان‌هاي ذيربط انعكاس دهيم. براي همين در عين حال كه معتقديم فرونشست زمين در تهران پديده خطرناكي است، معتقديم كه وضعيت به گونه‌اي كه ساير مسوولان مدعي آن هستند نيست و نبايد با انتشار اين اخبار غيركارشناسي باعث تشويش اذهان عمومي شد.
و در نهايت اينكه براي كاهش اين فرونشست چه بايد كرد؟
كنترل بهره‌برداري‌هاي بي‌رويه از آب‌هاي زير زميني و استفاده بهينه از آب‌هاي سطحي، به‌خصوص در بخش كشاورزي شايد موثرترين راهكار براي كاهش فرونشست در تهران باشد كه عزمي راسخ و البته يك همكاري بين بخشي را مي‌طلبد.