تقابل غيرمستقيم تهران- تل‌آويو

تقابل ميان ايران و رژيم صهيونيستي در سوريه سرانجام كليد خورد و ترس‌هاي بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم اسراييل از حضور ايران در خاك سوريه به واقعيت بدل شد. آنچه در 72 ساعت گذشته ميان ايران و رژيم اسراييل در سوريه گذشت تنها تهران، دمشق و تل‌آويو را به خود مشغول نكرد بلكه زنگ خطر در فضاهاي رسانه‌اي و محافل اهالي سياست در مسكو، واشنگتن، آنكارا، رياض و حتي پايتخت‌هاي كشورهاي اروپايي را به صدا درآورد. تل‌آويو با استناد به حركت يك پهپاد منتسب به ايران در حريم هوايي خود، مجوز تجاوز به سوريه را صادر كرد و البته رسوايي امنيتي اين تجاوز براي تل‌آويو به مراتب هزينه سازتر از چيزي بود كه بنيامين نتانياهو، تصور مي‌كرد.

پهپاد، بهانه‌اي براي حمله
حادثه صبح شنبه برابر با 21 بهمن اتفاق افتاد. اسراييلي‌ها اجزاي اين دومينو را اين‌طور كنار هم چيدند: ابتدا پهپادي ايراني وارد حريم هوايي فلسطين اشغالي مي‌شود. در مرحله بعد پهپاد توسط يك بالگرد اسراييلي ساقط مي‌شود. اسراييل به تلافي به پايگاه هوايي T4 در شرق حمص واقع در خاك سوريه حمله مي‌كند. درست زماني كه اسراييلي‌ها فكر مي‌كنند همه‌چيز طبق نقشه پيش رفته است پدافند هوايي سوريه جنگنده اف-16 اسراييلي را ساقط مي‌كند. اين سقوط و شوك ناشي از آن تل‌آويو را به فكر انتقامي ديگر مي‌اندازد و بنابر آنچه مقام‌هاي نظامي اين رژيم مي‌گويند بعد از سرنگوني اين جنگنده، اسراييل به 12 هدف در خاك سوريه حمله كرده كه هشت هدف سوري و چهار هدف ايراني بوده است.
روايت از زبان مقام‌هاي اتاق عمليات مشترك متحدان در سوريه به گونه ديگري است. در بيانيه‌اي كه اين اتاق عمليات منتشر كرده ادعاهاي تل‌آويو درباره اينكه پهپاد وارد حريم هوايي رژيم صهيونيستي شده، كذب محض خوانده و اعلام شد كه هواپيماهاي اسراييلي مقر هواپيماهاي بدون سرنشيني را در شرق حمص هدف قرار دادند كه از آنها براي جمع‌آوري اطلاعات گروه‌هاي تروريستي و داعش استفاده مي‌شد.

تماس با متحد ايران در سوريه
ساعتي پس از هدف قرار گرفتن پهپاد منتسب به ايران و جنگنده اسراييلي، موجي از تماس‌هاي تلفني ميان تل‌آويو- مسكو، تل‌آويو- واشنگتن، تهران- مسكو، دمشق- تهران و... آغاز شد. بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل از قريب به يك سال و نيم پيش هشدار به روسيه درباره حضور نظامي ايران در سوريه را آغاز كرده و در شش ماه گذشته دو بار با سفر به سوچي و مسكو با كليددار كرملين در اين باره گفت‌وگوي حضوري داشته است. هرچند كه روس‌ها محتواي رايزني‌هاي پوتين- نتانياهو درباره حضور ايران در سوريه را مخفي نگاه داشته‌اند اما بي‌بي مي‌گويد كه در تمام ديدارهاي خود به رييس‌جمهور روسيه كه رابطه حسنه‌اي با تهران دارد، تاكيد كرده كه تل‌آويو حضور نظامي دايمي ايران در سوريه را نمي‌پذيرد و در اين مسير براي حفظ امنيت خود و مقابله با تهديدهاي حضور ايران در بيخ گوشش هرحقي براي خود قائل است. پاسخ پوتين به مهمان اسراييلي تا آنجا كه به رسانه‌ها درز پيدا كرده توصيه به احترام گذاشتن به تماميت ارضي سوريه بوده است. توصيه‌اي كه در گفت‌وگوي تلفني روز شنبه دو مقام نيز تكرار شد. هرچند كه سوري‌ها مي‌گويند پهپاد برخلاف ادعاي اسراييل وارد حريم سرزمين‌هاي اشغالي نشده و تاكنون هيچ منبع غيراسراييلي نيز چنين چيزي را تاييد نكرده اما بي‌بي در تماس با پوتين با ادعاي اينكه يك پهپاد از اراضي سوريه به داخل اسراييل، فرستاده شده بود، گفت: «مدت‌هاست درباره خطر گسترش حضور ايران در سوريه هشدار مي‌دهم. ايران تلاش مي‌كند تا از اراضي سوريه براي حمله به اسراييل و دستيابي به هدفي كه به آن اذعان كرده، يعني نابودي اسراييل، استفاده كند.» پاسخ رييس‌جمهور روسيه به وي نيز براساس بيانيه‌اي كه كرملين منتشر كرده اين بود كه همه طرف‌ها بايد از اقداماتي كه منجر به درگيري‌هاي جديد در منطقه مي‌شود اجتناب كنند. برخي از رسانه‌هاي اسراييلي سكوت كرملين درباره پهپاد و ادعاي تل‌آويو درباره آن را به باد انتقاد گرفتند و ادعا كردند كه بنيامين نتانياهو به اشتباه بر حمايت‌هاي كرملين از تل‌آويو در برابر تهران حساب باز كرده چرا كه منافع روسيه و ايران در سوريه سال‌هاست كه به هم گره خورده است.

 شكست نظامي اسراييل
فرياد توخالي پيروزي بنيامين نتانياهو براي پوشش بر شكست ناشي از سقوط جنگنده اسراييلي توسط سيستم دفاع موشكي اس-200 سوريه درحالي كه رسانه‌هاي بين‌المللي از نگراني براي تعميق جنگ در سوريه 7 سال پس از آغاز آن مي‌نويسند و رسانه‌هاي اسراييلي از شكست نظامي تل‌آويو در خاك سوريه، بنيامين نتانياهو ادعا مي‌كند كه حملات هوايي اسراييل به سوريه، ضربه محكمي به نيروهاي ايران و سوريه بوده است. وي در سخناني در اين باره گفت: به همه ثابت كرديم به هركسي كه به دنبال ضربه زدن به ما باشد، آسيب مي‌رسانيم. اين سياست ما هميشگي است.
اين ادعاي نتانياهو در حالي صورت گرفته است كه رسانه‌هاي اسراييلي مانند روزنامه هاآرتص در تحليل حمله موفق پدافند هوايي ارتش سوريه به جنگنده متجاوز اسراييلي، نوشته‌اند هر قدر هم كه اسراييل سوريه را هدف قرار دهد اين تصوير لاشه جنگنده خواهد بود كه در صدر اخبار است. هرچند كه خلبان‌هاي اين جنگنده‌ها جان سالم به در برده‌اند اما اين نخستين‌بار از 1982 است كه اسراييل يك جنگنده خود را به اين شكل و با هدف قرار گرفتن از دست مي‌دهد. يك تحليل‌‌گر اسراييلي در گفت‌وگو با هاآرتص تاكيد كرده كه از آنجا كه در سال‌هاي اخير جنگنده‌هاي اسراييلي در جريان پروازهاي متعدد خود در سوريه و لبنان همواره شكست‌ناپذير بوده‌‌اند، انتشار تصاوير يك جنگنده ساقط‌شده اسراييلي به عنوان يك پيروزي تاريخي براي سوريه عليه نيروهاي صهيونيست به تصوير كشيده خواهد شد. هرچند كه نتانياهو تلاش مي‌كند در ملأعام حمله به سوريه را هشدار به تهران و دمشق بخواند اما در پشت پرده از اينكه اين حملات در پايتخت‌هاي ايران و سوريه به هشدار تعبير شوند، نيز واهمه دارد. برخي از منابع عمدتا اسراييلي مانند يديعوت آحارونوت مي‌گويند كه تل‌آويو با ارسال پيامي به مسكو، از روسيه خواسته كه به ايران بگويد اسراييل به دنبال درگيري و تنش نيست. اسراييل پيام مشابهي هم به واشنگتن ارسال كرده و خواهان آن شده كه امريكا ميان اين رژيم و لبنان ميانجيگري كند.

جنگ، نه خيلي نزديك نه چندان دور
تنش غيرمستقيم ميان ايران و اسراييل به جنگ منتهي خواهد شد؟ پرسشي كه با اتفاق روز شنبه از حالت پيش‌بيني يا نگراني خارج شده و بسياري را به تحليل شرايط ميداني براي رد يا اثبات آن واداشته است. تنها دو روز پيش از اين حمله گروه بين‌المللي بحران در گزارشي جامع هشدار داده بود كه ايران و اسراييل در آستانه جنگي مستقيم در سوريه قرار گرفته‌اند. اسراييل در شش‌ماه اخير حملاتي را به اهداف منتسب به ايران در نقطه‌هاي مختلف سوريه انجام داده اما تاكنون به صراحت مسووليت اين حملات را برعهده نگرفته بود اما اين‌بار تل‌آويو انجام اين حملات توسط خود را تاييد كرد تا به ظن خود نشان دهد كه انتقام ساقط شدن جنگنده خود را از ايراني‌ها و سوري‌ها گرفته است. اگر تا روز جمعه تنش ميان ايران و اسراييل در سوريه در سايه قرار داشت اما اتفاق روز شنبه اين خطر را از سايه بيرون كشيده و اين پرسش را در سطح بين‌المللي به راه انداخته كه آيا سناريوي جنگي كه سوريه، لبنان و شمال اسراييل را در بربگيرد، در حال تحقق است؟ هرچند كه تهران و تل‌آويو هر دو چه در بيانيه بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت خارجه و چه در سخنان مقام‌هاي سياسي و نظامي رژيم اسراييل، ادبيات تندي را به كار گرفتند اما به نظر مي‌رسد كه خويشتنداري در تشديد تنش در تمام طرف‌هاي درگير به چشم مي‌خورد. تحليلگران نظامي اسراييلي در گفت‌وگو با رسانه‌هاي متفاوت تاكيد دارند كه اتفاق‌هاي روز شنبه نمي‌تواند مقدمه‌اي براي جنگ باشد اما مي‌تواند آغاز دوره‌اي براي افزايش تنش ميان بازيگران متفاوت در سوريه باشد كه به خودي خود نگران‌كننده است. در گزارش گروه بين‌المللي بحران تاكيد شده كه اين تنها مسكو است كه مي‌تواند نقش كاستن از تنش ميان تهران و تل‌آويو در سوريه را ايفا كند و اگر كرملين به سرعت وارد چنين فازي نشود، قواعد بازي در سوريه به حمله و ضدحمله بازيگران متفاوت تغيير خواهد كرد. اين گروه سه نقطه تمركز را مشخص كرده كه بايد مورد توجه قرار گيرند: حضور نيروهاي ايران و حاميان غيرسوري آنها در نزديكي بلندي‌هاي جولان، ساخت و ساز پايگاه‌هاي نظامي در سوريه كه گفته مي‌شود كار ايران است و تمركز بر اينكه هر نوع تنشي ميان تهران و تل‌آويو به خاك سوريه محدود خواهد شد. در بخش‌هاي عمده اين گزارش پيشنهاد شده كه روسيه نقش ميانجي يا واسطه را ميان اسراييل با ايران، حزب‌الله لبنان و سوريه بازي كند. بنابراين گزارش تفصيلي اصرار اسراييل براي آنكه ايران و گروه‌هاي حامي اين كشور را از جنوب سوريه بيرون براند، يكي از سخت‌ترين مسائل قابل تحقق است چرا كه مورد پذيرش ايراني‌ها قرار نخواهد گرفت اما حداقل مي‌تواند منجر به اين شود كه روسيه از ايران بخواهد دست به ساخت و سازهاي نظامي در اين منطقه نزند.

نارضايتي از حمايت اندك واشنگتن
اسراييل انتظار حمايت تمام‌عيار از خود توسط دونالد ترامپ را دارد و به نظر مي‌رسد كه كميت و كيفيت بيانيه كاخ سفيد درباره اتفاق‌هاي روز شنبه، بسياري از اسراييلي‌ها را راضي نكرده و حتي زبان نقد آنها را گشوده است. وزارت دفاع امريكا چند ساعت پس از ساقط شدن جنگنده اسراييلي با آتش پدافند ارتش سوريه، از حق صهيونيست‌ها براي دفاع از خود حمايت كرد. البته در بخش ابتدايي اين بيانيه واشنگتن تاكيد كرده كه در عمليات ارتش رژيم صهيونيستي در سوريه، نقشي نداشته و در ادامه آمده است: از حق طبيعي اسراييل براي دفاع از خود در برابر تهديداتي كه متوجه تماميت ارضي و مردمش است، دفاع مي‌كنيم.
روزنامه اسراييلي هاآرتص در گزارشي در اين باره نوشته است كه امريكا ترجيح داد در بيانيه خود تاكيد كند كه در عمليات اسراييلي‌ها در خاك سوريه نقشي نداشته و تامين امنيت اسراييل را به خودش واگذار كند. نويسنده اين مطلب در ادامه نوشته است: حتي پيش از اتفاق‌هاي دراماتيك در مرز سوريه و اسراييل نيز شك و شبهه‌هايي درباره ميزان تمايل امريكا به درگير شدن با منافع اسراييل در اتفاق‌هاي مرزهاي شمالي وجود داشت. سفر ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده به منطقه مي‌تواند فرصتي براي تغيير سياست واشنگتن به گونه‌اي باشد كه منافع هر دو طرف را تامين كند. نويسنده اين مطلب در ادامه تاكيد كرده كه واشنگتن اهميت ناچيزي به ممانعت از احداث پايگاه‌هاي نظامي ايران در سوريه داده است و توافقي كه ميان ولاديمير پوتين و دونالد ترامپ براي حل و فصل اين موضوع انجام شده بود نيز هيچ ضمانت اجرايي ندارد. اسراييلي‌ها ادعا مي‌كنند كه در 5 سال گذشته، قريب به 100 بار اهدافي را نشانه رفته‌اند كه محل تاسيسات نظامي ايراني‌ها در سوريه بوده است و در شش ماه اخير نيز اين قبيل عمليات‌هاي اسراييل در سوريه نمود خبري بيشتري پيدا كرده است. سياست دولت ترامپ نيز مانند دولت باراك اوباما اين است كه دست اسراييل را براي چنين عمليات‌هايي باز بگذارد اما همزمان دخالتي در اين قبيل ماجراجويي‌هاي تل‌آويو در سوريه نداشته باشد اما اتفاق روز شنبه اين انتظار را در اسراييلي‌ها ايجاد كرده كه نقش فعال‌تري را در اين زمينه بازي كنند. يكي از كارهايي كه ترامپ مي‌تواند انجام دهد اين است كه تل‌آويو را در مقاصد سفر منطقه‌اي ركس تيلرسون وزير خارجه خود كه اكنون در منطقه است، بگذارد. تيلرسون مي‌تواند با توقف در اسراييل اين پيام را بدهد كه واشنگتن در تامين امنيت تل‌آويو كنار اين رژيم ايستاده است. تا اين لحظه خبري از حضور تيلرسون در اسراييل پس از اتفاق روز شنبه نيست و آنطور كه كاخ سفيد اعلام كرده عمان، آنكارا، قاهره، كويت و بيروت ميزبان‌هاي وي در اين تور منطقه‌اي خواهند بود؛ اتفاقي كه مي‌تواند اسراييلي‌ها را نسبت به حمايت ترامپ از خود در برابر ايران مردد كند.

حمايت رهبر سابق القاعده از حمله اسراييل به سوريه
صالح الحموي، از رهبران سابق القاعده در سوريه كه به ندرت در محافل عمومي اظهارنظر مي‌كند از حمله اسراييل به سوريه و هدف قرار دادن نيروهاي ايراني و سوري استقبال كرد. وي در حساب توييتري خود نوشت: از هرگونه حمله هوايي يا بمباران دريايي دولت سوريه و حاميانش توسط اسراييل استقبال مي‌كنيم. از آنها مي‌خواهيم كه بر حجم اين حملات بيفزايند. به اسراييل مي‌گوييم كه سكوت شما در برابر رفتار ايران در سوريه به ضرر شما تمام خواهد شد. واكنش شما اجتناب‌ناپذير است و بايد سريعا به حضور ايران در سوريه پايان داد. الحموي از موسسان جبهه النصره در سوريه در سال 2012 بود اما در جولاي سال 2015 از آنها جدا شد و اكنون با احرار‌الشام در ارتباط تنگاتنگ است.