لزوم كاهش تنش در سوريه

بحران 8 ساله سوريه اكنون سومين و خطرناك‌ترين دوره خود را طي مي‌كند. ويژگي غالب دوره اول، تقابل صلح‌آميز يا مسلحانه مخالفان سوري با دولت بود. اين دوره به سرعت با رشد گروه‌هاي تروريستي در جريان آشوب‌ها و با كمك خارجي خاتمه يافت و جنگ عليه اين گروه‌ها با خصلتي عمدتا نيابتي به وجه غالب بحران در دوره دوم تبديل شد. ويژگي دوره كنوني كه عمدتا با تصرف رقه شروع شده، تجاوز مستقيم امريكا، اسراييل و تركيه به قلمرو سوريه است. اكنون در حالي كه اين كشورها راسا دست به عمليات نظامي در سوريه و در تقابل با دولت مشروع اين كشور مي‌زنند، دولت‌هاي ايران و روسيه نيز به دعوت دمشق در اين كشور فعالند. سقوط دو هواپيما و يك هليكوپتر متعلق به سه دولت در سوريه طي هفته گذشته گوياي شدت برخوردها است. امريكا رسما در 17 ژانويه از زبان وزير خارجه‌اش از ادامه حضور نظامي در سوريه و ايجاد يك نيروي 30 هزار نفري عمدتا كرد سخن گفت. تيلرسون هدف اين حضور را تكميل سركوب داعش، «كاهش حضور ايران» و تاثيرگذاري بر آينده سوريه و اطمينان از نقش نداشتن بشار اسد در آن اعلام كرد. امريكا اميدوار است از اين طريق روسيه و ديگر طرف‌ها را براي شكل‌گيري طرح صلح مطلوب خود تحت فشار قرار دهد. اما اين سياست به خاطر عوارضي كه دارد، از جمله ريشه دواندن يك موجوديت نيمه مستقل كرد در سوريه موجب نزديك شدن روسيه، سوريه، تركيه و ايران به هم شده است. از طرفي، با شكست يا تضعيف تروريست‌ها در سوريه، كشورهاي عربي حامي آنها ابزارهاي پيشين براي مداخله در سوريه را از دست داده و اكنون به عنوان طرف فعالي در تحولات سوريه محسوب نمي‌شوند. در حالي كه مداخله نظامي تمام عيار تركيه در سوريه با هدف مقابله با شكل‌گيري يك موجوديت منسجم و به‌هم پيوسته كرد در شمال سوريه و ايجاد يك منطقه حائل طي سه هفته گذشته پيشرفتي نداشته است، دو تحول مهم كه امريكا و اسراييل عاملان آن بودند، ديگر تحولات سوريه را تحت‌الشعاع قرار داده است. عمليات هوايي و توپخانه امريكا در 7 فوريه كه در نزديكي شهر خشام در منطقه دير‌الزور در شرق فرات عليه يك واحد نظامي نزديك به دمشق انجام شد، جدي‌ترين برخورد بين امريكا و يك واحد متحد دولت سوريه بوده است. در حالي كه امريكا از هويت اين واحد ابراز بي‌اطلاعي مي‌كند، كردهاي سوريه مدعي وابستگي اين واحد به نيروهاي دفاع ملي سوريه شده‌اند. علاوه بر پيشبرد اهداف عام، ظاهرا تلاش امريكا براي جلوگيري از كنترل دمشق بر مناطق نفتي نيز در اين برخورد بي‌تاثير نبوده است. منطقه خشام كه در سپتامبر گذشته به تصرف كردهاي مورد حمايت امريكا در آمد نه‌تنها در جوار مناطق نفت و گاز قرار دارد، بلكه بر سر راه عبور به سوي منطقه تحت كنترل داعش در مرز عراق و سوريه نيز واقع است. اينكه چه نيرويي بر اين مناطق و مرز مسلط شود، نيز حائز اهميت است. اين عمليات عوارض سياسي و ديپلماتيكي نيز براي دولت ترامپ داشته است. ابراز نگراني كنگره از گسترش ماموريت امريكا در سوريه و درگيري در جنگ داخلي بدون مجوز كنگره، موجب شد تا وزير دفاع امريكا آن را عملياتي محدود و در دفاع از خود توصيف كند. تجاوز گسترده اسراييل به قلمروي سوريه كه اين‌بار بي‌پاسخ نماند و با سقوط يك جنگنده اسراييلي خاتمه يافت، خطرناك‌ترين اقدام از اين نوع و به قولي نخستين برخورد نظامي مستقيم بين ايران و اسراييل بوده است. ايران قويا ارسال پهپاد به داخل اسراييل را كه بهانه شروع تجاوز بود، تكذيب كرده و برخي از كارشناسان غربي نيز با توجه به گزارش سوري‌ها مبني بر حضور پهپادي در منطقه براي رصد داعش، از احتمال نقص فني سخن گفته‌اند. اين برخورد گوياي مخاطرات بسيار بالا در منطقه و خطر خارج شدن آنها از كنترل است. جنوب غربي سوريه در جوار مرزهاي جولان اشغالي نيز از نقاطي است كه خطر برخورد بين ايران، حزب‌الله و اسراييل در آن وجود دارد. با توجه به حضور اسراييل و امريكا در شرق و غرب سوريه و دشواري تداركات براي نيروهاي مستشاري ايراني به خاطر بعد مسافت، كنترل اين مخاطرات ضرورت تام دارد. بالا گرفتن اين تنش‌ها و وارد شدن مستقيم و گسترده امريكا و اسراييل در معادلات سوريه مي‌تواند دستاوردهاي جنگ 8 ساله در سوريه را به مخاطره اندازد. در حالي كه آخرين دور مذاكرات ژنو بين دولت سوريه و مخالفان در دسامبر گذشته بدون نتيجه خاتمه يافت، احياي فعاليت «گروه بين‌المللي پشتيباني از سوريه» كه در گذشته شماري از كشورهاي ذي‌ربط را گرد هم آورده، مي‌تواند راهي مفيد باشد. ديپلمات  سابق