بحران كمبود آب در جهان موجب شده تا پژوهشگران به فكر استفاده از فناوري‌هاي جديد براي تامين آب باشند. فناوري‌هاي متعددي هم تاكنون از سوي پژوهشگران آزموده شده است. روش‌هاي تامين آب از طريق فناوري‌هاي جديد هر يك مزايا و معايب خودشان را دارند. يكي از اين فناوري‌ها كه نزد افكار عمومي در ايران شناخته شده است و اين روزها مسوولان بر استفاده از آن تاكيد مي‌كنند؛ روش‌هاي شيرين‌سازي آب درياهاست. اين روش البته با مخاطرات زيست‌محيطي و مساله مصرف بالاي انرژي هم همراه است كه محققان حوزه انرژي و محيط‌زيست را با ترديدهايي مواجه كرده است. به جز اين اما روش‌هاي ديگري هم هستند كه در ايران كمتر درباره آنها سخن به ميان آمده است. يكي از اين روش‌ها «توليد آب از هوا» نام دارد. توليد آب از هوا اكنون يكي از شيوه‌هايي است كه در برخي كشورهاي دنيا براي تامين آب در مقياس‌هاي كوچك مورد استفاده قرار گرفته است. در ايران هم براي اولين‌بار در روستاي «نغاشه» جزيره قشم يك دستگاه با توليد 60 ليتر در روز به صورت پايلوت نصب و راه‌اندازي شده است. شايد اين آغاز راهي باشد براي استفاده بيشتر از فناوري توليد آب از رطوبت هوا در برخي از مناطق ايران. اما استفاده از اين فناوري در ايران با چه موانعي روبه‌روست؟ براي پاسخ به اين سوال و همين طور اطلاع از جزييات اجراي چنين طرح‌هايي با «سياوش ابراهيمي» كه نزديك سه سال است در زمينه اين فناوري در ايران مطالعه و كار كرده است به گفت‌وگو نشسته‌ايم. ابراهيمي كه در جريان نصب دستگاه توليد آب از هوا در روستاي «نغاشه» از نزديك نقش داشته در اين گفت‌وگو تاكيد كرد در صورتي كه دولت اين فناوري را جدي بگيرد مي‌توان از آن به عنوان جايگزين روش‌هاي هزينه‌بر تامين آب استفاده كرد.
آقاي ابراهيمي ايده طرح قشم به روش توليد آب از هوا از كجا شكل گرفت و چگونه به نتيجه رسيد؟
آب يك كالاي استراتژيك است و از همين رو بايد براي مقابله با بحران تامين آب از روش‌هاي متعددي در كشور استفاده شود. من و جمعي ديگر از پژوهشگران سه سال است كه در زمينه انرژي‌هاي نو كار مي‌كنيم. در واقع سال اول فقط كار تحقيقاتي مي‌كرديم و در سال دوم به سمت اجرايي كردن آن حركت كرديم. همان‌طور كه مي‌دانيد بحث تامين آب در ايران برعهده وزارت نيرو است. با وزارت نيرو نامه‌نگاري كرديم و اين فرآيند حدودا يك سال طول كشيد تا اينكه شركت مهندسي آب و فاضلاب كشور درخواست‌شان را ارسال كردند تا يكي از دستگاه‌ها را تست كنند. در ابتدا قرار بود پروژه در مقياس بزرگ‌تري اجرا شود كه 250 ليتر در روز توليد كند. از زمان تقاضا تا زمان نصب مدتي طول كشيد و سرانجام دستگاه كوچك‌تري كه 60 ليتر در روز توليد مي‌كند در دي ماه 96 نصب شد. اين دستگاه از سيستم خورشيدي استفاده مي‌كند.
اگر بخواهيد بر اساس تجربه طرح پايلوت قشم توضيح دهيد، بزرگ‌ترين مانع اجراي اين طرح‌ها چيست؟
به‌طور كلي ورود فناوري‌هاي جديد و اعتماد به آن در كشور ما زمان‌بر است. ساز‌و‌كارهاي اداري دست‌وپاگير است. مسوولان بيشتر علاقه‌مندند اين فناوري‌ها اول در بسياري از كشورها به‌طور گسترده استفاده شوند و بعد ما برويم سراغ‌شان. اين فناوري در مقايسه با روش پرهزينه‌اي مانند شيرين كردن آب مي‌تواند بسيار راهگشا و موثر باشد. البته همين فناوري هم بايد به صورت دقيق معرفي شود و نبايد درباره‌اش مبالغه‌آميز حرف زد.
استفاده از اين فناوري براي استفاده در كدام مناطق ايران مناسب است؟
اين فناوري در جنوب كشور و استان‌هايي مانند خوزستان، سيستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و... به راحتي مي‌تواند با بيش از 70 درصد بازدهي كار كند. البته در ساير استان‌ها هم مي‌توان از انواع ديگر دستگاه‌ها بهره برد.
ميزان توليد آب در اين روش چقدر است؟
دستگاه‌ها را مي‌توان با حجم‌هاي خيلي بالا ساخت. مثلا مي‌توان به اندازه يك ساختمان چهار طبقه از اين دستگاه ساخت ولي مشكل اصلي مصرف انرژي و حمل و نقل اين دستگاه‌هاست. معمولا در جهان دستگاه‌هاي استاندارد كه ساخته مي‌شود دستگاه‌هاي 10 هزار ليتري است كه مي‌توان آنها را جابه‌جا كرد. اين دستگاه‌ها دو مدل دارند. يك نمونه براي مناطق گرم و خشك استفاده مي‌شود و يك سري هم براي مناطقي استفاده مي‌شوند كه دماي هوا بالاتر است. معمولا هم استانداردشان دماي 30درجه و رطوبت 80 درصد است. رطوبت هر چه پايين‌تر بيايد ميزان توليد اين دستگاه‌ها هم كاهش مي‌يابد. البته براي مناطق خشك هم پيش‌بيني مي‌شود. يك نمونه از دستگاه‌ها مستقيما از پنل خورشيدي استفاده مي‌كنند. اما نوع ديگر اين دستگاه‌ها امكان استفاده از انرژي خورشيدي را دارند. هر چه حجم توليدي دستگاه‌ها بالاتر مي‌رود بايد از تعداد زيادي پنل خورشيدي در يك دشت وسيع استفاده كنيم كه منطقي نيست.
خب بررسي‌هاي شما نشان مي‌دهد آيا مي‌توان از روش ديگري استفاده كرد؟
بله ما در بررسي‌هاي‌مان ايجاد «مزارع توليد آب» را پيشنهاد كرده‌ايم. «مزارع توليد آب» از قرار گرفتن چند دستگاه كنار هم شكل مي‌گيرند. مثلا در جايي كه به 40 هزار ليتر آب در روز نياز داشته باشيم مي‌توانيم از كنار هم قرار دادن چهار دستگاه 10 هزار ليتري در كنار يكديگر يك مزرعه آب ايجاد كنيم. براي تامين انرژي اين روش هم مي‌توان از انرژي باد استفاده كرد. توربين‌هاي بادي جديدي در دنيا ساخته شده كه عملكرد مناسبي دارند و مي‌توان از آنها استفاده كرد.
البته استفاده از همين توربين‌هاي بادي نيازمند مطالعه است. چون طبيعتا در تمام مناطق كشوري مانند ايران امكان استفاده ندارند؟
بله دقيقا. البته همه اين كارهاي هم در سطح تحقيقاتي و هم در سطح عملياتي در تعدادي از كشورها انجام شده است.
گفته مي‌شود آب توليدي اين دستگاه‌ها قابليت شرب ندارد چون فاقد املاح است؟
نه اين طور نيست. البته قسمتي از حرف شما درست است اما آب در نهايت با شرايط استاندارد توليد مي‌شود. وقتي هوا مكش مي‌شود داخل اين دستگاه‌ها اين هوا از چند فيلتر عبور مي‌كند و آلودگي‌ها و ذرات ريز هوا را مي‌گيرد و بعد كه به آب تبديل مي‌شود؛ اين آب مقطر است. اما اين آخر كار نيست. بعد از اين مرحله آب وارد مرحله تبديل آب به آب آشاميدني مي‌شود. آب نهايي مطابق استانداردهاي سازمان جهاني بهداشت است و كاملا آشاميدني است.
هزينه اجراي يك دستگاه 10 هزار ليتري چقدر است. آيا اين فناوري صرفه اقتصادي دارد؟
قبل از اينكه به هزينه‌هاي اين دستگاه‌ها اشاره كنم لازم است نكته‌اي را يادآوري كنم. اينكه در ايران از زماني كه براي آب قيمت تعيين شده اين قيمت بسيار پايين‌تر از ارزش واقعي آب تعيين شده است. چون كشور نفت‌خيز بوده‌ايم از درآمدهاي نفتي به حوزه آب يارانه داده‌ايم. وگرنه اگر هزينه واقعي آب محاسبه شود قيمت آب خيلي گران‌تر از اين حرف‌هاست.
ما به دنبال بومي‌سازي اين دستگاه‌ها هستيم. البته بومي‌سازي دستگاه‌ها به شكلي نيست كه بتوان با مهندسي معكوس انجام داد. به نظر بنده نبايد به صورت ناآگاهانه اين دستگاه‌ها را توليد كنيم. بايد پشتوانه علمي داشته باشيم. الان كه به صورت وارداتي بايد وارد شوند قيمت جهاني شان وارد ايران مي‌شود و تبديل به ريال مي‌شود همه مي‌گويند گران است.
مطالعه ما براي تامين آب يك روستا از توابع تنگستان بوشهر كه 20 خانوار جمعيت دارد را مي‌توانم مثال بياورم. ما براي اين روستا نفري 160 ليتر آب در روز در نظر گرفتيم. اجراي پروژه حدود يك ميليارد و 700 ميليون تومان هزينه دارد. يعني با اين هزينه براي يك دوره بيش از 10 سال مي‌توان آب روستا را تامين كرد.
البته هزينه نگهداري را هم بايد بيفزاييم؟
بله. نگهداري دستگاه‌ها چندان پر هزينه نيست. مثلا همان روستا براي 10 سال حدود 700 تا 800 ميليون تومان هزينه دارد. براي اينكه بتوانيم بهتر از اين فناوري استفاده كنيم بايد طرح در دو سه تا از روستاهاي جنوب كشور ما اجرا شود. و با استفاده از خروجي داده‌هاي اطلاعاتي اين دستگاه‌ها تجزيه و تحليل شود و بعد از آن اين دستگاه‌ها را بومي‌سازي كنيم. بومي‌سازي مطابق همان استانداردهايي كه عرض كردم.
منظورتان از اين استانداردها چيست؟
اولا بايد بعد از اجراي دو سه طرح قابل توجه و خوب مسوولان و مردم هم نتايجش را با مثلا يك طرح پرهزينه و زمان‌بر مقايسه كنند آن وقت در ابتدا اين باور شكل مي‌گيرد كه مي‌توانيم از اين فناوري استفاده كنيم و بعد شركت‌هاي خصوصي ترغيب شوند و به ميدان بيايند.
يعني همان مدل كه دولت الان برق را از بخش خصوصي مي‌خرد؟
دقيقا. چيزي كه ما براي آينده پيش‌بيني مي‌كنيم همين است.
با معاونت علمي رياست‌جمهوري در اين باره مكاتبه نكرده‌ايد؟
مكاتبه كرده‌ايم ولي بي‌نتيجه بوده است. نامه‌هايش هست به من مي‌گفتند چون اختراع شما نيست نمي‌توانيم حمايت كنيم. ما هر چه گفتيم كه بايد روي اين فناوري كار كنيم و درباره ابعادش صحبت كنيم اما جدي گرفته نشديم. گفتيم اجازه دهيد ما يك جلسه كوتاه داشته باشيم. آخر‌سر هم قبول نكردند. اميدواريم بقيه بخش‌هاي تصميم‌گير در اين‌باره با سرعت بيشتري به فناوري‌هاي جديد روي خوش نشان دهند. آن وقت مي‌توان در كشورمان هزينه‌هاي اين طرح‌ها را كاهش داد.
اين فناوري در جنوب كشور و استان‌هايي مانند خوزستان، سيستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و... به راحتي مي‌تواند با بيش از 70 درصد بازدهي كار كند. البته در ساير استان‌ها هم مي‌توان از انواع ديگر دستگاه‌ها بهره برد
رطوبت هر چه پايين‌تر بيايد ميزان توليد اين دستگاه‌ها هم كاهش مي‌يابد. البته براي مناطق خشك هم پيش‌بيني مي‌شوديك نمونه از دستگاه‌ها مستقيما از پنل خورشيدي استفاده مي‌كنند