قيمت واقعي برق چقدر است و دولت چقدر يارانه مي‌دهد؟
هزارتوي يارانه برق
نرگس رسولي
وزارت نيرو به عنوان يكي از وزارتخانه‌هاي دولتي بدهكارترين وزارتخانه به پيمانكاران خود است؛ موضوعي كه بعد از ماجراي تثبيت قيمت‌ها گريبان اين وزارتخانه را گرفت و موجب شد تا وزارت نيرو هر ساله زير بار فشارهاي مالي كه به آن وارد مي‌شود نه توان اجراي پروژه‌هاي خود را داشته باشد و نه بتواند آن طور كه بايد و شايد براي توسعه فعاليت‌هايش روي پاي خود بايستد. طرح تثبيت قيمت‌ها زماني تيغ تيزش را به بدنه وزارت نيرو وارد كرد كه با اجراي طرح هدفمندي يارانه‌ها، تغييراتي كه مي‌توانست به بهبود شرايط صنعت برق كمك كند نيز به فراموشي سپرده شد. روالي كه موجب شده تا يارانه‌اي كه دولت در بخش‌هاي مختلف انرژي مي‌پردازد بيشتر از كمك به سنگ پيش پاي توسعه طرح‌هاي نجات‌دهنده تبديل شود.
بنا به گفته كارشناسان و فعالان اين حوزه «حجم يارانه عظيمي كه به برق مصرفي داده مي‌شود، موجب شده است كه دخل و خرج وزارت نيرو با هم نخواند، اقتصاد برق با مشكل مواجه شود، وزارت نيرو نتواند بهاي برق نيروگاه‌ها را بپردازد، تمايل به سرمايه‌گذاري در نيروگاه‌ها چه از جانب سرمايه‌گذاران چه از جانب بانك‌ها براي ارايه تسهيلات كم شود و در نتيجه در سال 97 با خاموشي روبه‌رو شويم.»
خاموشي‌هايي كه به احتمال قوي در سال آينده نيز با تداوم روال فعلي همچنان عضو ثابت بخش نيرويي دولت است؛ موضوعي كه مورد تاكيد محمدحسن غفوري، عضو انجمن انرژي‌هاي تجديدپذير اتاق بازرگاني ايران نيز هست. وي با اشاره به اينكه ايران جزو كشورهايي است كه برق را ارزان مي‌فروشد، مي‌گويد: اگر اقتصاد برق با مشكل مواجه شود، همه خانواده وزارت نيرو ضرر مي‌كنند. براي اصلاح يارانه انرژي در كشور در بلندمدت به يك طرح جامع و همه‌جانبه نيازمنديم، طرحي كه در آن، ارزش واقعي انرژي براي مشتركين محسوس شود، طرح‌هاي بهينه‌سازي معنا پيدا كنند ولي بار اقتصادي طرح، بر دوش طبقات پايين و متوسط نباشد و به مرور يارانه‌هاي انرژي از اين شكلي كه عرضه مي‌شوند، اصلاح شود. غفوري با انتقاد از طرح‌هايي همچون رايگان كردن انرژي مدارس، آن را يك اشتباه بزرگ در دوران آموزشي خواند و با اشاره به اينكه رايگان كردن انرژي و برق مدارس؛ دوستي خاله خرسه با مدارس و دانش‌آموزان است، تاكيد كرد: ما مي‌دانيم كه مدارس، محل آموزش و پرورش نسل آينده جامعه است، صحيح نيست كه مصرف‌گرايي بدون توجه به بهاي واقعي كالاي ارايه شده از جمله برق ترويج شود.
نيازهاي صنعت
محمدامين زنگنه، عضو كارگروه ترويج انجمن انرژي‌هاي تجديدپذير(اتاق بازرگاني ايران) و فعال بخش خصوصي در خصوص قيمت تمام شده برق در ايران در مقايسه با ساير كشورها مي‌گويد: براي مثال در تايلند، برق به قيمت 3 سنت از نيروگاه‌ها خريداري مي‌شود و به قيمت 7 الي 13سنت به مردم فروخته مي‌شود. در كشور ما در بدو ورود تجهيزات، به تجهيزات نيروگاه‌هاي خورشيدي 20درصد عوارض گمركي تعلق مي‌گيرد و براي نيروگاه‌هاي حرارتي نيز تعرفه 15درصدي تعلق مي‌گيرد در صورتي كه در تايلند تعرفه‌اي براي ورود اين تجهيزات در نظر گرفته نمي‌شود؛ بنابراين توليد برق در ايران ابتدا بين 15تا 20درصد، بسته به نوع تكنولوژي، هزينه اوليه بالاتري خواهد شد كه موجب مي‌شود نتوان انتظار داشت قيمت برق در ايران هم 3 سنت خريداري شود. وي افزود: نكته بعدي اين است كه در ايران بانك‌ها تسهيلات با سود 15درصدي به سرمايه‌گذاري اختصاص مي‌دهند، بانك‌هاي ايران به طرح‌هايي كه كمتر از 15 تا 20درصد سودآوري داشته باشند، تسهيلات نمي‌دهند. در صورتي كه در تايلند اولا اين مقدار سود بانكي عرف نيست ثانيا ريسك سرمايه‌گذاري در آن بالا نيست در نتيجه سرمايه با هزينه مالي كمتري تامين مي‌شود.
به گفته زنگنه اگر مي‌خواهيم قيمت تمام شده برق كاهش يابد بايد ارز دولتي به اين بخش تخصيص يابد، تعرفه‌هاي گمركي برداشته شود، نظام بانكي وام‌هاي طولاني‌مدت با نرخ بهره پايين بدهد همچنين امكان بيمه اعتباري طرح‌هاي توليد برق فراهم شود.
حذف يارانه‌ها
نگين بهشت كار، عضو كارگروه ترويج انجمن انرژي‌هاي تجديدپذير(اتاق بازرگاني ايران) با اعتقاد بر اينكه بايد يارانه‌هاي هنگفت دولتي را حذف كنيم تا اين صنعت روي پاي خود ايستاده و شاهد خاموشي‌ها نباشيم، مي‌گويد: براي اينكه بتوانيم نقشه راه مناسبي براي حذف يارانه به سوخت‌هاي فسيلي در توليد برق فراهم كنيم، اولين پيش‌نياز رسيدن به اجماع در اين زمينه است. به نظر مي‌آيد هنوز در بدنه كارشناسي كشور اجماعي در اين زمينه وجود ندارد كه قيمت تمام شده برق دقيقا چقدر است. در محاسبه و تعيين قيمت كنوني برق، تنها هزينه سرمايه‌گذاري اوليه و هزينه بهره‌برداري نيروگاه‌ها بدون احتساب قيمت واقعي سوخت و هزينه آلايندگي زيست‌محيطي در نظر گرفته شده است؛ در صورتي كه اين دو مورد نيز در نظر گرفته شود از حاصل جمع اين موارد مي‌توان دريافت كه قيمت برق، قيمتي بسيار بالا‌تر از آن چيزي است كه در حال حاضر در نظر گرفته شده است.
تجربه گازي
ايرج مهرآزما، مشاور مركز پژوهش‌هاي مجلس در ادامه گفت: ما در سال آينده نياز به 8 هزار مگاوات ظرفيت نيروگاهي داريم و با بحران خاموشي روبه‌رو خواهيم بود؛ يكي از راه‌حل‌ها افزايش قيمت برق در ساعات پيك مصرف است. بنابراين هر كسي از مرز پيك مصرف عبور كند، مبلغ بالاتري را خواهد پرداخت و كنتور سه زمانه براي كساني كه مصرف پيك آنها بالاست در نظر گرفته مي‌شود. البته اين راهكار تنها براي كوتاه‌مدت در نظر گرفته شده است.
مصرف معادل توليد
محمدابراهيم رييسي، كارشناس بخش اقتصاد انرژي در ميزگردي كه به منظور بررسي يارانه‌هاي سوخت در بخش برق كشور برگزار شد، گفت: ميزان صرفه‌جويي سوخت در هر كيلووات ساعت با تبديل به بشكه نفت مي‌تواند معيار مناسبي براي هزينه فرصت گاز در كشور باشد. هر ايراني سالانه معادل 14تا 16 بشكه نفت انرژي مصرف مي‌كند. حال اگر اين سرانه را در جمعيت 82 ميليوني كشور ضرب كنيم، متوجه مي‌شويم كه تقريبا معادل توليد روزانه نفت انرژي مصرف مي‌كنيم. سوخت مصرفي براي هر مگاوات ساعت برق در كشور معادل با 65/1بشكه نفت است كه با فرض قيمت هر بشكه نفت برابر 69 دلار ارزش توليد يك مگاوات ساعت برق بر اساس بشكه نفت مصرفي برابر با 114دلار است. با تقسيم اين مقدار بر ميزان گاز صرفه‌جويي شده معادل، براي توليد يك مگاوات ساعت برق معادل برابر با 271متر مكعب؛ هزينه فرصت هر مترمكعب گاز معادل 42سنت به دست مي‌آيد. اين استاد دانشگاه تاكيد كرد كه اعتقاد ما حذف يارانه نيست و نگاه ما توزيع عادلانه آن است.
اصلاح تعرفه
جواد نوفرستي، محقق و كارشناس در حوزه اقتصاد انرژي و رييس انجمن جامعه ايمن كشور با اشاره به اينكه بي‌عدالتي محض در توزيع يارانه پنهان برق انجام مي‌شود، گفت: در حال حاضر يكي از ضرورت‌هاي صنعت برق اصلاح تعرفه برق مازاد بر الگوي مصرف مشتركين براي مشتركين پرمصرف است . به گونه‌اي كه ايده‌آل‌ترين شكل توزيع يارانه‌ها در قالب كارت اعتباري يارانه انرژي است كه قادر است به كامل‌ترين شكل ممكن تمام افراد را از يك سطح برابر يارانه بهره‌مند گرداند و يكي از موارد قابل توجه در اجراي اين طرح منافع دوسويه دولت و مردم است. وي به سهم نيروگاه‌ها در آلودگي هوا اشاره كرد و گفت: بخشي از آلودگي هوا سهم نيروگاه‌هاست. آلودگي هوا با دو نيروگاه اطراف كلانشهر اصفهان معادل آلودگي حاصل از 800.000 خودرو است. در خوشبينانه‌ترين حالت، اگر هزينه اقتصادي يك كيلووات ساعت را محاسبه كنيم و هزينه توليد، توزيع، انتقال سرمايه‌گذاري و نگهداري شبكه و طبق قانون هزينه‌هاي زيست‌محيطي را در آن لحاظ كنيم و حتي با فرصت‌هاي اقتصادي قابل جايگزين همچون نرخ صادرات و واردات و نرخ خريد تضميني برق تجديدپذير، كمترين ميزاني كه همه كارشناسان نيز بر آن توافق نظر دارند مبلغ 400 تومان به عنوان حداقل هزينه، ارزش فرصت اقتصادي هر كيلووات ساعت خواهد بود در حالي كه در برخي محاسبات، اعدادي تا بيش از 2 برابر اين عدد هم مطرح است و اين امر موجب شده كه در مصرف امروز برق ما بي‌عدالتي در بهره‌مندي از يارانه پنهان بيداد كند. مفروض داشتن هزينه اقتصادي 800 تومان، اگر نه براي كل اما حداقل براي مصارف بالاي الگوي مصرف 80 درصد مشتركين بخش خانگي، فرضي منطقي است. نوفرستي ادامه داد: اگر ارزش هر كيلووات ساعت برق را 400 تومان در نظر بگيريم، خانواري كه از 100كيلووات ساعت در ماه مصرف مي‌كند از يارانه پنهان معادل 351000 ريال در ماه بهره مي‌گيرد.