ريزريز، شُرشُر، دم‌اسبي و شلاقي باريد تا در نيمه پاييز امسال براي‌مان فرصتي بسازد؛ فرصتي تا كتاب‌هاي شعرمان را دوباره ورق بزنيم و برگ‌هاي خيس‌خورده زرد و قهوه‌اي كف خيابان را در استوري‌هاي اينستاگرام‌مان ثبت كنيم و با سروده‌اي از شمس لنگرودي به رخ بكشانيم كه «حكايتِ باراني بي‌قرار است، اين‌گونه كه من دوستت مي‌دارم.» فقط يك روز نباريد و همين شد كه حال‌مان بهتر و بهتر شد تا باز هم از باران و عشق بجوييم و زنده شدن اميد را در ميان سروده‌هاي شفيعي‌كدكني دنبال كنيم «باران، سرود ديگري سركن/ شعر تو با اين واژگان شسته، غمگين است».
مديترانه و سياه و سرخ از يك سو، آرام و اطلس و هند از سوي ديگر دست به دست هم دادند تا چرخه آب در ايران قدري بچرخد و روزهاي پاييز با اين باران معنا شود. باران فقط حس و حال‌مان را تغيير نمي‌دهد؛ باران مولفه مهم چرخه آب محسوب مي‌شود، همان چرخه‌اي كه آب‌هاي شيرين سطح زمين را شكل مي‌دهد. همان چيزي كه ما در تابستان گذشته در بسياري شهرهاي‌مان نداشتيمش. همان آب شربي كه شور شدنش خرمشهري‌ها و آباداني‌ها را كلافه كرد و زندگي اهالي ورزنه را مدت‌هاست مختل كرده است. براي ما كه بيش از يك دهه است خشكسالي نفس‌مان را بريده، هامون‌مان را خشك كرده، زاينده‌رود را از جريان انداخته و ريزگردها را ميهمان‌مان كرده چند روز پي‌در‌پي بارش پاييزي در ميان برگريزان جوانه‌هاي اميد را بر سر شاخ و برگ ذهن‌مان نمايان كرده است. اما مردمان ما خوب مي‌دانند كه با يك گل بهار نمي‌شود ولي طراوت را غنيمت مي‌شمارند و راغب‌شان مي‌كند سري به هشت‌كتاب سهراب سپري بزنند و دوباره اين شعر را بخوانند؛
«فكر را، خاطره را، زير باران بايد برد
با همه مردم شهر، زير باران بايد رفت
دوست را، زير باران بايد ديد
عشق را، زير باران بايد جست».
يك اتفاق كلاسيك پاييزي
سال 1397 با سال‌هاي قبل متفاوت بوده است. هم بهارش و حالا هم پاييزش. دست‌كم با 15- 10 سال گذشته متفاوت بوده است. هواشناسان مي‌گويند بارش‌هاي پاييزي نرمال بوده است، حتي بيشتر از نرمال. دكتر «پروين غفاريان» كه سرپرست پژوهشكده علوم جوي است، مي‌گويد: بارندگي را بر اساس سال آبي و ميانگين بارش در آن محاسبه مي‌كنند و صرفا نمي‌توان با يك دوره بارش يا با يك بارش آن را رهايي بخش از خشكسالي توصيف كرد.
اما آنچه دست به دست هم داده تا اين روزها بيشتر ايرانيان حال و هواي باراني داشته باشند را در ميان حرف‌هاي اين متخصص هواشناسي مي‌توان جست و بايد شكر خداوند را به جا آورد كه در همان روزهايي كه كاليفرنيا در امريكا گرفتار خشم طبيعت با حريقي گسترده و پرتلفات است ما وضعي متفاوت از جلوه خالق هستي را تجربه مي‌كنيم.
غفاريان در توصيف چگونگي شكل‌گيري اين سامانه بارش مي‌افزايد: آنچه اين روزها در بيشتر نقاط كشور شاهدش هستيم يك سامانه و سيستم كلاسيك محسوب مي‌شود. سيستم‌هاي كلاسيك رطوبت خود را از درياي مديترانه و درياي سرخ و سياه دريافت مي‌كنند و معمولا رطوبت خوبي دارند. به عواملي كه از اين منابع رطوبت مي‌گيرند عوامل دورپيوندي مي‌گويند. چنين سيستم‌هايي معمولا در جنوب و جنوب‌غربي كشورمان نظير خوزستان و بوشهر باران‌هاي خوبي را رقم مي‌زنند و گاه حتي منجر به سيل مي‌شوند.
اما فقط همين مولفه‌ها نيست كه اينك موجب باراني شده كه چند روز است شاهدش هستيم. سرپرست پژوهشكده علوم جوي در توصيف شكل‌گيري چنين بارش‌هايي كه ما در اصطلاح خودمان از آن به «پربركت» ياد مي‌كنيم، مي‌گويد: بارش‌هاي ايران از درياها بسيار تاثير مي‌پذيرند. نقش درياها در بارش‌هاي ايران خيلي از كنترل‌كننده‌هاي اقليمي پررنگ‌تر است. براي همين بايد نقش فعاليت اقيانوس‌هاي آرام، اطلس و هند را هم در وقوع بارش‌هاي اخير محاسبه كنيم. وقتي نوسانات دورپيوندي شكل مي‌گيرند روي بارش‌هاي ايران تاثير مي‌گذارند.
غفاريان تاكيد مي‌كند كه «جو» غيرقابل پيش‌بيني و پيچيده است و حتي در فاصله 12 ساعت هم پيش‌بيني‌ها را تحت تاثير قرار مي‌دهد. او توضيح مي‌دهد: هفته آينده نيز منتظر سامانه‌اي ديگر هستيم كه موجب بارش‌هاي خوبي مي‌شود و در ارتفاعات هم برف به همراه خواهد داشت. اما بايد توجه داشته باشيد من خيلي مدل‌هاي اقليمي بارش را قبول ندارم چون جو خيلي پيچيده است و ما اصولا فقط مي‌توانيم 14 روز پيش‌بيني داشته باشيم بنابراين نمي‌توانم بگويم زمستان امسال براين اساس پربارش است يا خير؟
اين تحصيلكرده كارشناسي فيزيك‌كاربردي كه هواشناسي را تا دكتري ادامه داده است درباره نقش اين بارش‌هاي خوب بر روند خشكسالي تاكيد مي‌كند: اينكه با يك بارش بخواهيم درباره روند 10 ساله خشكسالي قضاوت كنيم كار درستي نيست و در عين حال كه براي تحليل وضعيت بارش بايد سال آبي را بررسي كنيم و هنوز زود است درباره تاثير بارش‌ها بر روند خشكسالي ايران قضاوتي بكنيم.
اين نكته را ساير كارشناسان هم تاكيد كرده‌اند. براي مثال در خوزستان كه شاهد بارش بسيار خوبي در دو هفته اخير بوده‌ايم كارشناسان معتقدند بارش‌هاي اخير اثر خشكسالي يك دهه اخير را جبران نكرده و نمي‌كند.
علي كرمي، رييس اداره هواشناسي صفي‌آباد دزفول با اشاره به بارندگي‌هاي امسال به ايرنا گفته است: اين بارندگي‌ها خشكسالي را برطرف نمي‌كنند و اين خشكسالي همچنان ادامه دارد.
تهران حالش بهتر شد
برگ چنارهاي تهران فقط مي‌دانند اين باران چه باراني است و آنهايي كه پاييز‌هاي گذشته را در حسرت قدم زدن زيرباراني و نفس كشيدن آن هوا گذرانده بودند. اما سازمان هواشناسي براي اثبات اين تفاوت آماري از ميزان بارش داده است. بيست و يكمين روز آبان را ايستگاه مهرآباد تهران اين‌گونه توصيف كرده است: «طي 24 ساعت گذشته منتهي به 21 آبان بارش عالي 20 ميليمتري كه حدود 10 درصد بارش يك ساله خود را دريافت كرد.»
البته وضعيت در ديگر استان‌ها هم همين قدر خوشحال‌كننده بود. روز دوشنبه استان‌هاي تهران، همدان و بندر انزلي در استان گيلان جزو استان‌هاي پربارش كشور بودند.
زنجان هم حالش خوب بود تا آنجا كه يوسف رضاپور، مديرعامل شركت آب منطقه‌اي زنجان درباره آن به ايرنا گفته است: ميزان بارندگي‌هاي زنجان از ابتداي امسال تا 18 آبان نسبت به ميزان بارندگي‌هاي مدت مشابه سال گذشته 88 درصد افزايش يافته است.
فرشاد تاج‌بخش، كارشناس مسوول هواشناسي كهگيلويه و بويراحمد نيز در وصف باران اخبر به مهر گفته است: ميزان بارش نزولات جوي از ابتداي سال زراعي جاري تاكنون در اين استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته بيش از 100 درصد افزايش يافته است.
اصفهان يكي از مناطق كشور است كه با كمبود آب دست و پنجه نرم مي‌كند. در پي بارش‌هاي اخير فاطمه زهرا سيدان، كارشناس پيش‌بيني اداره كل هواشناسي اصفهان در گفت‌وگويي با ايرنا درباره وضعيت اين منطقه بعد از بارش‌ها توضيح داده است: بارش‌هاي پراكنده در مناطق غربي از بعدازظهر امروز آغاز خواهد شد.
قطره‌هايي كه دل خيلي‌ها را هم خون كرد
البته بارش‌ها براي همه همراه با گل كردن طبع لطيف و شعرخواندن و زنده شدن روحيه عاشقي همراه نبوده است. خوزستاني‌ها كه ريزگردها نفس‌شان را بريده بود حالا در عين حال كه هوايي دل‌انگيز و آن باران‌هاي معروف خوزستان را دارد از آبگرفتگي كلافه شده‌اند.
اهواز در كنار رودخانه كارون سال‌هاست كه از نداشتن سيستم تصفيه فاضلاب در رنج است. به ويژه اين معضل وقتي رخ مي‌نمايد كه بدانيم كل فاضلاب جمع‌آوري شده به داخل رودخانه كارون به عنوان مهم‌ترين عامل حيات منطقه مي‌ريزد. اما درست وقتي باراني ببارد مي‌توان فهميد اهواز اصلا سيستمي براي جمع‌آوري و هدايت روان‌آب‌هاي شهري ندارد. خيابان‌ها را چنان آب مي‌گيرد كه مردم اگر روحيه طنزشان گُل كند قايقي هم در آب مي‌اندازند و با گرفتن فيلم عمق يك معضل را نمايان مي‌كنند. درست مثل همين چند روز اخير در اهواز. روزها كارگران شهرداري مشغول پراكندن آب از سطح خيابان‌هاي اصلي هستند و مردم در خيابان‌هاي فرعي نمي‌دانند چگونه بايد عبور و مرور كنند. از حال سواران كه بگذريم حال عابران در روزهاي باراني در اهواز اصلا با آنچه ما تهراني‌ها در اينستاگرام‌مان به عنوان استوري منتشر مي‌كنيم، شباهت ندارد.
در همين رابطه «بهنام سعيدي» سخنگوي سازمان مديريت بحران كشور در گفت‌وگويي با فارس هشدار داده است: احتمال آبگرفتگي معابر و سيلابي شدن مسير رودخانه‌ها در استان‌هاي كهگيلويه و بويراحمد، خوزستان، چهارمحال و بختياري، شمال غرب و غرب استان فارس، جنوب غرب لرستان، شمال بوشهر و جنوب اصفهان وجوددارد.
همچنين مسعود حقيقت، مديركل پايش سازمان هواشناسي نيز به ايرنا گفته است: پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد در هفته جاري بيشتر نقاط كشور شاهد بارش باران خواهند بود؛ بنابراين هفته خوش بارشي در پيش داريم. حقيقت همچنين توضيح داده است: سامانه بارشي جديدي از جنوب غرب وارد كشور مي‌شود و تا آخر هفته نيمه غربي و مركزي كشور را در بر مي‌گيرد.
حال‌مان خوب است و حواس‌مان جمع!
حالا كه طبيعت آن روي لطيفش را براي‌مان رو كرده خوب است خودمان را به آن بسپاريم. در عين حال كه مراقب كاهش دما و كارتن‌خواب‌هاي شهرمان هستيم از فرصت پيش‌روي‌مان بهره ببريم؛ «مثل همين باران بي‌سوال
كه هي مي‌بارد
كه هي اتفاقا آرام و شمرده شمرده
مي‌بارد
چقدر اين دوست‌داشتن‌هاي بي‌دليل
خوب است».
اين روايت «سيدعلي صالحي» بود. حالا اگر دوست داشتيد به غير از صداي باران موسيقي هم به هنگام قدم زدن يا حركت كردن در آن بشنويد
البته يادمان خواهد بود كه فريب «باران جني» را نخوريم! ايرانيان كه خوب بيابان را از ديرباز مي‌شناسند، مي‌دانند باران جني چيست. همان وضعيتي كه در منطقه بياباني وقتي باراني مي‌بارد رخ مي‌دهد. همان باراني كه پيش از رسيدن به زمين، آن قدر كه زمين داغ و گرم است دوباره تبخير مي‌شود و اصلا نمي‌تواند زمين را خيس كند. اگر زيرش بايستيد سرتان خيس مي‌شود ولي پاهاي‌تان نه. پس ماجراي ما و محدوديت منابع آب ادامه دارد.
غفاريان: بارش‌هاي ايران از درياها بسيار تاثير مي‌پذيرند. نقش درياها در بارش‌هاي ايران خيلي از كنترل‌كننده‌هاي اقليمي پررنگ‌تر است. براي همين بايد نقش فعاليت اقيانوس‌هاي آرام، اطلس و هند را هم در وقوع بارش‌هاي اخير محاسبه كنيم. وقتي نوسانات دورپيوندي شكل مي‌گيرند روي بارش‌هاي ايران تاثير مي‌گذارند.