نگاهي به عشق، كار و منزلت در عصر مدرن
در حياطِ «مدرسه زندگي»
علي وراميني
اهل كتاب، چه خواننده‌هاي حرفه‌اي و چه تفريحي‌خوانان، با نامِ «آلن دوباتن» آشنا هستند؛ نويسنده‌اي سوييسي‌الاصل كه در ميانه راه، عطاي دكتراي فلسفه دانشگاه «هاروارد» را به لقايش بخشيد و راه فلسفه را از زندگي روزمره و جاري در لحظات عوام جست؛ راهي كه امروزه دوباتن نماد آن شده است تقريبا از همان آغاز فلسفه دغدغه بعضي از اهالي آن بوده است. حتي به يك اعتبار مي‌توان فلسفه را به دو شاخه كلي تقسيم كرد؛ يكي راه مسائل كلي، بنيادي، انتزاعي و پيچيده كه در روزگار ما هم در دانشگاه‌ها دنبال مي‌شود و دوم فلسفه به مثابه شيوه‌اي از زيستن كه مبتني بر خردورزي است. طبيعي است كه مانند هر چيز ديگري اين نگرش هم موافقان و مخالفاني داشته باشد. كساني شديدا معتقدند كه بايد فلسفه را از آسمانِ انتزاع به كف خيابان‌هاي واقعي آورد. اين دسته بر اين باورند كه اگر فلسفه نتواند زندگي ما را خوب‌تر، خوش‌تر و معنادارتر بكند اساسا به چه دردي مي‌خورد؟ اما عده‌اي هم معتقدند فلسفه در اين مجرا مانند همه‌چيزهاي ديگر، كالاواره، فست‌فودي و به ابتذال كشيده مي‌شود. اين دسته از فيلسوفان بر اين باورند كه اين راه در نهايت منجر به آگاهي كاذب مي‌شود و مخاطبان اين دست از مباحث در حالي كه در سطح مانده‌اند گمان مي‌كنند كه نسبت به موضوع آگاهي پيدا كرده‌اند. در اينجا در مقام دفاع از هيچ‌كدام اين دو رويكرد نيستم، اما به‌نظر مي‌رسد حداقل براي جامعه ما كه سرانه شرم‌آوري در مطالعه دارد، خوانشِ كسي مانند دوباتن سودمند و حتي ضروري باشد. دوباتن به شيوه خود در مسائل زندگي روزمره ورود پيدا كرده و با روش فلسفي و زباني آسان آنها را مطرح مي‌كند. يكي از كتاب‌هايي كه از دوباتن به فارسي ترجمه شده است، كتابِ عشق، كار و منزلت در عصر مدرن، با ترجمه «شقايق نظرزاده» است. اين كتاب مجموعه‌اي از سخنراني‌هاي اوست كه با سخنراني در بابِ عشق (ناظر به كتابِ جستارهايي درباره عشق) شروع مي‌شود.
ديوانگي خاص تو چيست؟!
دوباتن در اينجا دست به نقدِ عشق رومانتيزيسم ميزند و معايب اين رويكرد در عشق را بيان مي‌كند. او معتقد است كه آنچه اكثر ما امروزه از عشق دريافت مي‌كنيم، حاصل سيطره رومانتيزيسم است و اين نگرش معايب خاص خود را دارد كه رواج‌دهنده‌گان آن هرگز در رابطه با آن سخن نگفته‌اند. از جمله عيوبي كه دوباتن براي عشق رمانتيك برميشمارد اين است كه در آن عشق را غريزه مي‌دانند و از اين صحبت نمي‌كنند كه اين غريزه خود از كجا مي‌آيد. دوباتن در ادامه بيان مي‌كند كه در عشق رمانتيك؛ خلاف امر واقع، معشوق يك فرد ماورايي محسوب مي‌شود كه فاقد هرگونه نقصي است، به مسائل روزمره‌اي كه بين همه به وجود مي‌آيد توجه نشده، طرفين انتظار دارند بدون‌گفت‌وگو يكديگر را درك و پيش‌بيني كنند. دوباتن البته با همه اينها به امكانِ عشق نااميد نيست، اما عشق را آموختني مي‌داند و نه غريزي او پيشنهاد مي‌كند اولين سوال در اولين قرار اين باشد كه؛ «ديوانگي خاص تو چيست؟»
اسنابيزمِ قرن 21
يكي ديگر از فصل‌هاي مهم كتاب به مساله‌اي همه‌گير و ناشي از دنياي مدرن مي‌پردازد كه همگان با آن درگير هستيم، اما از صحبت در رابطه با آن خودداري مي‌كنيم. امروزه ما در اولين ارتباط‌مان با شخصي جديد اولين سوالي كه از او خواهيم پرسيد اين است كه شغلت چيست؟ دوباتن اين را ناشي از يك «اسنابيزم» جديد مي‌داند. اسنابيزم به كساني اطلاق مي‌شده كه در انگلستان شيفته سلطنت، دوك‌ها و اين نوع سبك از زندگي بودند. براي آنها اعتبار انسان‌ها در نسبت‌شان با چنين مواردي سنجيده مي‌شده است. در دنياي جديد هم با اين پديده مواجه هستيم و اعتبار انسان‌ها به شغل و موفقيت‌هاي مادي‌شان سنجيده مي‌شود. دوباتن بيان مي‌كند كه اين پديده موجب اضطرابي مزمن ميان ما مي‌شود. اينكه همكلاسي دانشگاه ما امروز توانست ماشين فلان بخرد، اينكه دوستم توانست به همان موقعيت شغلي دست يابد و هزاران مثال ديگر كه همه با آن آشنا هستيم. دوباتن در ادامه بيان مي‌كند كه موفقيت‌هاي شغلي و مادي نه در ذات بلكه به‌خاطرِ منزلتي كه مي‌آورند، مورد توجه هستند. او عواملي را كه باعث به وجود آمدن اين اضطراب‌ها مي‌شود برميشمارد و مهم‌ترين آن را تلقي مسوول بودن مطلق انسان در زندگي و توجه به سخنان ديگران مي‌داند. دوباتن ضمن برشمردن ديگر عوامل در پديد آمدن اين اضطراب راهكارهاي بسيار جالبي در رابطه با چگونگي مواجهه با آن بيان مي‌كند.
در دو فصل بعدي كتاب با نظريات دوباتن در رابطه با رسانه و آموزش در عصر ديجيتال آشنا مي‌شويد. دوباتن رويكردِ مثبتي به فراگير شدن رسانه ندارد. او معتقد است كه در عصر ما اگر كسي بپرسد مشغول چه كاري هستيد به او جواب بدهيم كه اخبار تماشا مي‌كنم كار ما را بسيار جدي مي‌گيرد اما اگر پاسخ دهيم كه به كودكي‌ام فكر مي‌كنم، قطعا مي‌گويد برو كار ديگري انجام بده! فصل‌هاي پاياني اين كتاب به هنر اختصاص دارد. دوباتن براي هنر در حل مشكلات امروز بشر جايگاه ويژه‌اي قائل است.
در مجموع در رابطه با اين كتاب مي‌توان گفت شما به‌راحتي و با گذاشتن چندساعت وقت مي‌توانيد سيري در انديشه‌هاي دوباتن داشته باشيد و با استمداد از رويكردِ او به‌دنياي جديد، در بسياري از چيزها كه براي همه عادي و پيش‌فرض است يك بازبيني اساسي داشته باشيد؛ گويي براي ساعتي در حياطِ «مدرسه زندگي»، مدرسه‌اي كه دوباتن در انگلستان تاسيس كرده است، نشسته‌ايد و به سخنراني او گوش مي‌كنيد.
كتاب «عشق، كار و منزلت» با ترجمه شقايق نظرزاده در 167 صفحه به بهاي 16 هزار تومان توسط نشر فرمهر منتشر شد.