گروه اجتماعي
نشست پژوهشي «چالش‌هاي حقوق زنان در فقه» پنجشنبه 22 آذرماه با حضور شماري از استادان حوزه و دانشگاه و فعالان حوزه زنان و علماي اهل سنت در سالن همايش‌هاي تالار شهر شوراي مشهد برگزار شد. اين نشست يكي از سلسله نشست‌هاي فقه‌پژوهي موسسه فقه‌الثقلين وابسته به دفتر آيت‌الله‌العظمي صانعي است كه با هدف زمينه‌سازي براي گفت‌وگو درباره مسائل و چالش‌هاي اجتماعي و نسبت آنها با فقه برگزار مي‌شود.
«زهرا شجاعي» يكي از سخنرانان اين نشست در سخناني با موضوع «تحولات زمان و ضرورت بازپژوهي حقوق زنان» گفت: بهترين قانون اگر بدون پشتوانه باشد و جامعه نسبت به آن پذيرش نداشته باشد راه به جايي نمي‌برد. فرآيند قوانين در كشور ما بايد از مسيري بگذرد كه پذيرش آن بالا برود. زهرا شجاعي افزود: فقه بايد جلوتر از زمان باشد تا بتواند پاسخ نيازهاي زمان را بدهد. امام بر نقش سازنده زن در جوامع اسلامي تاكيد دارند. تاثير شرايط در استنباط احكام بسيار تاثيرگذار است. همين امام كه در سال 41 در برابر لايحه انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي آن واكنش را دارند مي‌گويد زنان انسان‌سازند و مي‌خواهد كه از آنها در روند تعالي جمهوري اسلامي حضور داشته باشند.
وي نگاه مردسالارانه را منحصر به جهان اسلام ندانست و گفت: نگاه مردسالارانه يك نگاه جهاني بوده است. ببينيد افلاطون و ارسطو درباره زنان چه مي‌گويند؟ مگر امريكا حق راي را از زنان سلب نكرده بود؟ هنوز در امريكا و برخي از كشورهاي اروپايي از تولد فرزند پسر بيشتر شاد مي‌شوند. اين پژوهشگر حوزه زنان با اشاره به سرعت تغيير در دنياي امروز گفت: دنياي جديدي شده و اين يك الزاماتي دارد. حقوقدان بايد خود را ملزم بداند كه ضمن حفظ اخلاق، قوانين جديدي را پايه‌ريزي كند. من براي رفتن به دانشگاه با اجازه كتبي آيت‌الله مهدوي كني به دانشگاه رفتم. يعني رفتن به دانشگاه و شاغل بودن زن ضد ارزش بود.
وي با طرح اين پرسش كه «آيا دوراني كه تحصيل زن ضد ارزش بود با شرايطي كه بيشتر از 50 درصد دانشجويان را زنان تشكيل مي‌دهند، يكسان است» گفت: بحث توجه به شخصيت زن ضروري است. از طرفي اگر براي ما عدالت به عنوان يك مبنا قرار بگيرد، در وضع و توسعه و تبيين قوانين بهره زيادي مي‌بريم. بايد از ظرفيت‌هاي فقه براي موتور محرك تحولات اجتماعي استفاده كرد. جاودانه و پويا شدن فقه بايد در اينجا نقش ايفا كند. اين به معناي آوردن اسلام جديد نيست بلكه به معناي پاسخ فقه به نيازهاي روز جامعه است. اين پژوهشگر حوزه زنان گفت: قوانين بايد با شرايط سازگار باشند. اگر نباشند جامعه آن را تعليق مي‌كند مانند رجم كردن كه امروز تعليق شده است. اما آيا نمي‌توان گفت امروز اخلاق اجتماعي نمي‌پذيرد كه مرد فقط حق طلاق داشته باشد؟ «عاشروهن بالمعروف» امروز با صد سال قبل متفاوت است. «عاشروهن» تكليف اخلاقي نيست. حقوقي است كه نبايد با عسر و حرج همراه باشد و با توجه به تحولات دنياي جديد و تغيير سبك زندگي بايد تفسير شود.
حجت‌الاسلام والمسلمين علي شفيعي در سخناني با موضوع «نگاهي انتقادي به رويكرد فقه سنتي در حقوق زنان» گفت: مقوله «حقوق زنان» محصول چالش‌هاي جهان جديد و فضاي معاصر و آگاهي و حق‌طلبي زنان است كه اين آگاهي‌ها و حق‌طلبي‌ها بر نهاد دين و دستگاه فقاهت تحميل شده است.
حجت‌الاسلام شفيعي تصريح كرد: زنان به عنوان نيمي از جامعه انساني در جهان گذشته از شخصيت انساني و جايگاه اجتماعي و حقوقي بسيار كمرنگ برخوردار بوده‌اند كه جهان چندي است تلاشي ستودني را براي احياي شخصيت حقوقي و اجتماعي آنان آغاز كرده و نسيم آن در جامعه پيراموني ما نيز وزيدن گرفته است. وي افزود: اين توجه ويژه به مقوله حقوق زنان منجر به بازخواني رهاورد فقهي فقيهان پيشين توسط پاره‌اي از فقيهان معاصر و پيشنهاد توسعه اين بازخواني‌ها در ديگر حوزه‌هاي مرتبط با فقه، توسط پژوهشگران حوزه فقه شده است و اين موضوع فرصتي مبارك براي سرعت بخشيدن به نهادينه كردن حقوق حداكثري زنان در جامعه است. حجت‌الاسلام شفيعي گفت: اين بازخواني‌ها اگر مي‌خواهد تمام فقه را پوشش دهد و آن را مديريت كند بايد در قلمروهاي بنيادي‌تري همانند؛ مباني، منابع، روش‌ها و غيره رخ دهد تا هم تحولات فقهي مرتبط با حقوق زنان سرعت گيرد و هم عمق و ژرفاي آنها بيشتر و عيني‌تر شود. وي تصريح كرد: از آنجا كه خاستگاه اين توجه ويژه و به تبع آن تحول مورد نياز در مورد حقوق زنان برآمده از درون نهاد فقاهت و برخاسته از دغدغه‌هاي ديني نبوده است، لذا بسيار آرام و با شيبي بسيار ملايم آغاز شده كه اين حركت كند مي‌تواند جامعه را دچار بحران كند؛ كما اينكه به نظر مي‌رسد در پاره‌اي حوزه‌ها مانند حوزه نهاد خانواده اين گونه شده است. حجت‌الاسلام شفيعي گفت بايد تلاش‌هاي ستودني نوانديشان ديني و فقيهان همراه ايشان را در جهان اسلام قدر نهاد؛ چرا كه اين تلاش‌ها مي‌توانند به حل چالش‌هايي منجر شوند كه در جوامع ديني در حوزه حقوق زنان در حال فراگيري است و در دراز مدت مي‌توانند اين جوامع را دچار بحران كنند. اين پژوهشگر ديني افزود: در حوزه حقوق زنان در يك تقسيم مي‌توان تلاش‌هاي صورت گرفته را ذيل سه سرفصل قرار داد و از سه نظريه «سنتي»، «مصلحت انديشانه» و «نوانديشانه» سخن گفت. هر يك از اين رويكردهاي سه‌گانه مي‌توانند داراي مباني و اصول موضوعه، روش‌ها و متدهاي ويژه و اهداف و پيامدهاي خاصي باشد.
جهت‌گيري آيات قرآن، بهبود وضع زنان است
«صديقه شكوري‌راد» هم در اين نشست با ارايه مقاله «آيا قرآن خشونت عليه زن را برمي‌تابد؟» گفت: آيات قرآني درباره رفتار با زنان به طور اعم و رفتار شوهر با زن به طور خاص نشان مي‌دهد كه جهت‌گيري قرآن به سمت برابري، عدالت و بهبود وضع زنان بوده است و ما موظفيم اين حركت را ادامه دهيم. اين پژوهشگر حوزه زنان افزود: ابتدا بايد خشونت را معنا كنيم. امروزه هر نوع اقدام عمدي و آگاهانه كه با علايق، اميال، باورها، اعتبار و حيثيت فرد يا گروهي مغاير باشد و سبب ترس يا رنج يا اضطراب شود، خشونت ناميده مي‌شود. در واقع خشونت فقط فيزيكي نيست بلكه هر نوع تهديد، اجبار، سلب اختيار و آزادي، چه به صورت پنهان و چه آشكار، خشونت محسوب مي‌شود.
دو عضو شوراي شهر مشهد هم از ديگر حاضران در اين نشست بودند كه در سخنان كوتاهي در چارچوب موضوع نشست ديدگاه‌هاي شان را طرح كردند. «بتول گندمي» عضو شوراي شهر مشهد در جايگاه هيات رييسه اين نشست در سخنان كوتاهي گفت: داريم درباره نيمي از جامعه بشري و درباره يك بشر سخن مي‌گوييم و در بحث‌ها بايد به اين نكته توجه كرد. نگاه معرفتي كه پشت آرا و نظرات تبعيض‌آميز وجود دارد، نبايد ناديده گرفته شود. او افزود: ما در بررسي‌ها به سيره معصومين در رفتار با زنان نگاه نمي‌كنيم. نوانديشان ديني بايد در اين مسير با شجاعت پيش بروند و البته توجه به سير نظر آنها هم قابل لحاظ است. در جامعه ما همچنان نگاه سنتي بين فقها رواج دارد حتي در بين روشنفكران ديني ما.
«شهناز رمارم» يكي ديگر از اعضاي شوراي شهر مشهد و از اعضاي هيات رييسه اين نشست، گفت: ورود دختران به دانشگاه بيشتر از پسران است ولي همچنان مي‌خواهيم نگاه سنتي را حفظ كنيم. امروز زنان ما مطالبه دارند. وقتي دانشجوي من مي‌پرسد چرا ديه جراح متخصص زنان نصف يك مرد معتاد است، نمي‌توانم به آن پاسخ دهم. اگر بحث فقه بحث علم است، مبناي علم شك است و آيا نمي‌توان در مباحث گذشته شك كرد و مبناي جديدي را پيش گرفت؟ او افزود: ما در مسائل روز جهان در بسياري از موارد پيشرو بوده‌ايم. در بانك اسپرم، سلول‌هاي بنيادي و غيره پيشرو هستيم؛ اما چرا در اين موارد كه دغدغه زنان است نبايد نگاه ويژه داشته باشيم؟ حتي نوع گناهان تغيير كرده است. قبلا گفته مي‌شد آرايش، گناه مختص زنان است اما امروز مردان بيشتر از زنان آرايش مي‌كنند. پس چرا نبايد اين مسائل بازبيني شود؟ اين عضو شوراي شهر مشهد تصريح كرد: اگر نتوانيم به مطالبه زنان پاسخ منطقي دهيم در موج‌هاي اجتماعي غرق مي‌شويم. چنان كه امروز پاسخ مناسبي براي ازدواج سفيد نداريم.
زهرا شجاعي: بهترين قانون اگر بدون پشتوانه باشد و جامعه نسبت به آن پذيرش نداشته باشد راه به جايي نمي‌برد. فرآيند قوانين در كشور ما بايد از مسيري بگذرد كه پذيرش
آن بالا برود
صديقه شكوري راد:آيات قرآني درباره رفتار با زنان به طور اعم و رفتار شوهر با زن به طور خاص نشان مي‌دهد كه جهت‌گيري قرآن به سمت برابري، عدالت و بهبود وضع زنان بوده است و ما موظفيم اين حركت را ادامه دهيم
حجت‌الاسلام شفيعي: زنان به عنوان نيمي از جامعه انساني در جهان گذشته از شخصيت انساني و جايگاه اجتماعي و حقوقي بسيار كمرنگ برخوردار بوده‌اند كه جهان چندي است تلاشي ستودني را براي احياي شخصيت حقوقي و اجتماعي آنان آغاز كرده و نسيم آن در جامعه پيراموني ما نيز وزيدن گرفته است