سارا معصومي
جيمز متيس، وزير دفاع امريكا كه به زودي از اين وزارتخانه خداحافظي مي‌كند روز گذشته با وجود ميل باطني، دستور خروج نيروهاي امريكايي را از سوريه امضا كرد؛ دستوري كه قريب به يك هفته پيش دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا پس از تماس تلفني با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه اتخاذ كرد و با وجود تمام انتقادها و سروصداهايي كه به راه انداخت به قوت خود باقي است.
خروجي به سود ابتكار آستانه؟
زماني كه رييس‌جمهور امريكا اعلام كرد سربازان امريكايي از سوريه به خانه بازمي‌گردند، تاثير اين تصميم بر تقويت موضع ايران و روسيه در سوريه به يكي از اصلي‌ترين سوژه‌ها براي تحليل تبديل شد.
برخي اين خروج را به منزله پيروزي ايران خواندند و برخي از تبعات آن بر احياي دوباره گروه‌هاي تروريستي چون داعش سخن گفتند. در حالي كه گفته مي‌شود ترامپ در جريان گفت‌وگوي تلفني با رييس‌جمهور تركيه تصميم خارج كردن نيروهاي امريكايي از سوريه را گرفته است اما هنوز مشخص نيست كه اين تصميم ناگهاني دونالد ترامپ چه تاثيري بر استراتژي ترك‌ها در قبال سوريه خواهد گذاشت.
تركيه، روسيه و ايران سه بازيگر فعال منطقه‌اي حاضر در سوريه هستند كه با ابتكار مشترك آستانه به اصلي‌ترين طرف‌هاي موثر در اين پرونده هم تبديل شده‌اند. هر سه كشور در واكنش به خروج نيروهاي امريكايي از سوريه طمانينه بسياري از خود نشان دادند و در موضع‌گيري‌هاي رسمي هيچ‌كدام نشانه‌اي از ذوق‌زدگي ديده نشد و به نظر مي‌رسد كه هر سه منتظر اجرايي شدن اين تصميم مانده‌اند. وزارت خارجه ايران كه از ابتداي بحران در سوريه رضايت دولت مركزي در دمشق را شرط لازم و كافي براي قانوني دانستن حضور كشورهاي ديگر در سوريه دانسته بود در واكنش به تصميم جديد ترامپ تاكيد كرد كه اين حضور از ابتدا غيرقانوني بود و به امنيت منطقه آسيب زد.
در روزهايي كه رژيم اسراييل خواهان خارج كردن نيروهاي ايراني از سوريه بود 2 هزار سرباز امريكايي بار و بنه خود را بسته و خاك سوريه را ترك مي‌كنند. گفته مي‌شود كه برخي از اين نيروها در نزديكي مرز عراق مستقر خواهند شد تا به اصطلاح فعاليت‌هاي ايران در منطقه را تحت نظر داشته باشند.
هرچند كه برخي تحليلگران خروج امريكا را نشانه‌اي براي قدرت گرفتن بيشتر مثلث آستانه (ايران، تركيه و روسيه) مي‌دانند اما بايد توجه داشت كه براساس اخبار منتشر شده ترامپ در جريان مشورت تلفني با اردوغان اين تصميم را گرفته و بنابراين مي‌توان اين تصميم را به تقويت رابطه استراتژيك آنكارا- واشنگتن ارتباط داد. هرچند كه اردوغان با احتياط از اين تصميم ترامپ استقبال كرده اما ناگفته پيداست كه آن را ضربه‌اي مهلك به كردهاي ي.پ.گ مي‌داند كه در طبقه‌بندي سياسي آنكارا با پ.ك.ك موازي و هم‌راستا هستند.
اخيرا الجزيره در تحليلي در اين باره نوشته بود كه به نظر مي‌رسد امريكا تقويت اتحاد استراتژيك با تركيه را به ادامه حمايت از متحدان كرد در سوريه ترجيح داده است؛ به زبان ساده‌تر مي‌توان گفت كه به نظر مي‌رسد ترامپ و اردوغان در اين تماس تلفني توانسته‌اند بسياري از اختلاف‌هايي كه در چندماه اخير ميان دو متحد در ناتو شكل گرفته‌بود را به حاشيه برانند. پس از اين تصميم ترامپ، اردوغان در اظهاراتي اعلام كرد كه رابطه واشنگتن- آنكارا توسعه پيدا كرده است.
نقش ايران پررنگ‌تر از قبل شد
در حال حاضر مساله مهمي كه بسياري از نظامي‌هاي باسابقه امريكا را نگران كرده، اين است كه خلأ ناشي از خروج سربازان امريكايي از سوريه را چه كساني پرخواهند كرد؟ بروكينگز در مطلبي تفصيلي در اين باره نوشت: «جدا از مساله نگراني از سوء‌استفاده داعش از خروج سربازان امريكايي از سوريه بايد گفت كه خلأيي در نتيجه اين خروج ايجاد خواهد شد كه طبيعتا توسط مخالفان سياست‌هاي امريكا در سوريه پرخواهد شد. ايران همچنان نيروهاي نظامي در سوريه دارد و پيش‌بيني مي‌شود كه جاي امريكا را نيروهاي ايراني به اضافه نيروهاي غيرايراني اما متحد آنها در سوريه بگيرند. مي‌توان گفت كه در نتيجه تصميم اخير ترامپ، ايران از ظرفيت بالايي براي ايفاي نقش پررنگ‌تر در عرصه سياسي سوريه برخوردار شده است. ايران از اين پس مي‌تواند در حوزه‌هاي سياسي، امنيتي، اقتصادي و حتي بازسازي سوريه با فراغ بال بيشتري در سايه نبود امريكا به كار با دولت سوريه ادامه دهد.»
نويسنده اين مطلب براي بروكينگز در ادامه با تكرار ادعاهاي مطرح شده درباره نقشه ايران براي تبديل كردن سوريه به پلي براي ارتباط ميان تهران با بيروت و منطقه مديترانه مي‌نويسد: «اكنون ايران هيچ مانعي در تحقق اين استراتژي در سوريه ندارد. به زبان ساده مي‌توان گفت كه خروج امريكا از سوريه توازن قدرت در منطقه را به سمت ايران سنگين‌تر كرد. تصميم ترامپ در حالي به هديه‌اي براي ايران تبديل شد كه تصور اوليه اين بود كه سياست حداكثري فشار سياسي و اقتصادي بر ايران از سوي امريكا و تلاش اسراييل براي مهار نفوذ ايران در سوريه قرار است از جايگاه استراتژيك تهران در معادلات نظامي و سياسي در سوريه بكاهد.»
اسراييل در مقابله با ايران تنها ماند
الجزيره روز گذشته در نوشتاري تفصيلي به تحليل اين مساله پرداخت كه چه كشورهايي جاي امريكا در سوريه را پرخواهند كرد. نويسنده اين مطلب از روسيه به عنوان نخستين كشوري كه تلاش خواهد كرد مناطق تحت كنترل امريكا را به سيطره خود درآورد ياد كرده و نوشت: ايران هم تلاش مي‌كند بخش‌هايي را كه تاكنون در اختيار امريكا بوده در كنترل خود درآورد؛ البته انگيزه ايران با روس‌ها در اين زمينه كاملا متفاوت است. نويسنده اين مطلب نيز ادعا كرده كه ايران به دنبال شكل‌دادن به هلال شيعي از غرب افغانستان تا درياي مديترانه است! الجزيره در ادامه نوشته كه خروج نيروهاي امريكايي از عراق در سال 2011 كه به فرمان باراك اوباما، رييس‌جمهور وقت صورت گرفت ايران را به تحقق اين مساله يك گام نزديك‌تر كرد. با وجود اين ظهور داعش و سيطره اين گروه بر سرزمين‌هاي وسيعي در غرب عراق و همچنين شرق سوريه كار ايران را سخت كرد. ايران از حضور امريكا در منطقه براي مبارزه با داعش استقبال كرد چرا كه مي‌دانست دير يا زود امريكايي‌ها به ماموريت مبارزه با داعش پايان خواهند داد و ميدان براي ايران باز خواهد شد. دونالد ترامپ با اعلام تصميم خارج كردن نيروهاي امريكايي از سوريه دقيقا طبق پيش‌بيني ايراني‌ها گام برداشت.
الجزيره در ادامه مي‌نويسد كه اسراييل نيز از خروج نيروهاي امريكايي از شمال شرقي سوريه متضرر خواهد شد. ماه سپتامبر بود كه يك هواپيماي جاسوسي روسي توسط ارتش سوريه و به اين دليل كه اسراييلي‌ها از آن به عنوان ابرازي براي استتار خود استفاده كرده بودند، در سوريه ساقط شد. اين حادثه منجر به بروز اختلاف‌هايي ميان روسيه و اسراييل شد و البته مسكو از سطح همكاري‌هاي خود با تل‌آويو در سوريه كاست. در چنين شرايطي اسراييل براي مهار نفوذ ايران در سوريه تنها مي‌توانست به امريكا اكتفا كند. با تصميم ترامپ براي خارج كردن نيروهاي امريكايي از سوريه اكنون اسراييل ديگر از همان ميزان نفوذ قبلي هم در اين كشور برخوردار نيست.
دلارهاي سعودي هم مانع ترامپ نشد
الجزيره در ادامه سياست جديد ترامپ در قبال سوريه را ضربه‌اي به عربستان سعودي و رقابت رياض با تهران در منطقه هم دانسته و مي‌نويسد: عربستان سعودي در يك سال اخير تلاش كرد ترامپ را متقاعد به حضور نظامي ثابت در شمال سوريه كند تا از اين طريق توازن قدرت در سوريه ميان ايران و تركيه با امريكا را حفظ كند. سعودي‌ها حتي براي جلب رضايت رييس‌جمهور امريكا دست به جيب هم شدند و 100 ميليون دلار به امريكا پرداخت كردند تا شايد ترامپ همچنان نيروهاي اين كشور در سوريه را نگاه دارد. رياض حتي در يك مرحله پيشنهاد اعزام نيرو به منطقه تحت اختيار سربازان امريكايي در سوريه را هم داد. خروج امريكا از سوريه به دستور سكاندار كاخ سفيد سعودي‌ها را هم نااميد كرده است.
ترامپ سياست ضدايراني خود را زير سوال برد!
سايت امريكايي يواسايتودي نيز در تحليلي درباره تبعات تصميم ترامپ مي‌نويسد كه اين اقدام به معناي پيروزي ايران است. اين سايت با اشاره به اظهارات جان بولتون، مشاور امنيت ملي امريكا در ماه سپتامبر مي‌نويسد: بولتون گفته بود تا ايران در سوريه است امريكا هم خواهد بود. اكنون با خالي شدن شرق سوريه از حضور نيروهاي امريكايي، ايراني‌ها از تهران تا مديترانه را از طريق عراق و سوريه تحت سلطه خود دارند. دونالد ترامپ در سخناني كه در ماه مه هنگام خروج از توافق هسته‌اي با ايران بر زبان راند ادعا كرد كه دولت وي هركاري براي محدود كردن دست بازي تهران در معادله‌هاي منطقه‌اي انجام خواهد داد. ترامپ در ماه آوريل هم تاكيد كرده بود كه اجازه نمي‌دهد ايران تا سواحل مديترانه بيايد. با وجود همه اين موضع‌گيري‌ها در گذشته اكنون تصميم ترامپ فضاي فوق‌العاده و بي‌سابقه‌اي را براي ايران در منطقه باز كرده است.
به نظر مي‌رسد كه دونالد ترامپ در جريان تماس با رييس‌جمهور تركيه ذهن خود را از ابعاد غيرسوري اين تصميم‌گيري خالي كرده و متوجه عدم توازن اين تصميم‌گيري با سياستي كه در قبال ايران اتخاذ كرده، نبوده است. خروج امريكا از سوريه ضربه‌اي به سياست فشار حداكثري است كه ترامپ با خروج از برجام و بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي به دنبال تحقق آن بود. يواسايتودي در اين باره مي‌نويسد: منطقه شرقي سوريه كه در اختيار امريكايي‌ها بود منبع گاز و نفت سوريه به حساب مي‌آمد. ايران در سال‌هاي گذشته با سوبسيد نيازهاي سوريه به انرژي را تامين كرده بود و اكنون تهران و مسكو با در اختيار دولت قرار گرفتن اين منطقه مي‌توانند هزينه‌هايي كه در گذشته كرده بودند را نقد كنند.
در شرايطي كه نيروهاي امريكايي طبق خواسته رييس‌جمهور و دستور روز گذشته وزير دفاع در ميدان عمل از سوريه خارج شوند، بايد اين مساله را شكافي در جبهه تلاش‌هاي دوسال گذشته واشنگتن براي در كنج گرفتار كردن ايران دانست. ترامپ در دو سال گذشته به تصميم‌گيري‌هايش درباره ايران سرعت عمل بسياري بخشيده‌بود. از برجام خارج شد، تحريم‌هاي هسته‌اي را بازگرداند و تلاش كرد با اهرم تنبيه كشورها به دليل نقض تحريم‌هاي ايران، دامنه عمل تهران در منطقه را هم محدود كند. در دو سال گذشته چهره‌هايي چون مك‌مستر، نيكي هيلي، مايك پمپئو و جان بولتون همگي يك خط واحد تشديد فشار بر ايران را دنبال كردند. جدا از مساله هسته‌اي به نظر مي‌رسيد كه دولت ترامپ سياست دلخواه تل‌آويو و رياض يعني محدود كردن نقش ايران در پرونده‌هاي مهم منطقه‌اي از سوريه تا يمن و عراق را دنبال مي‌كرد. در چنين شرايطي ناگهان ترامپ اعلام كرد كه نيروهاي امريكايي را از سوريه و افغانستان خارج مي‌كند و برخي از تحليلگران مي‌گويند كه وي در چند ماه آتي دستور كاسته‌شدن از تعداد نيروهاي امريكايي حاضر در عراق را هم خواهد داد.
ترامپ از شروط پمپئو براي ايران خبر ندارد!
سايت آتلانتيك در تحليل رفتار ترامپ در قبال ايران مي‌نويسد: آخرين نسخه‌اي كه مايك پمپئو براي ايران سفارش داده بود شامل 12 درخواست از تهران بود. دستوري كه رييس‌جمهور امريكا براي خروج نيروهاي امريكايي از سوريه و احتمالا افغانستان داد نشان مي‌دهد كه روح وي هم از محتواي آن 12 شرط خبردار نيست. شايد هم بتوان گفت كه ترامپ اصولا در ذهن خود برنامه‌اي براي ايران دارد كه هيچگاه به مشاورانش يا وزير خارجه‌اش نگفته است! مايك پمپئو در سخنراني‌اي كه پيرامون 12 شرط مطرح براي ايران داشت ليستي از نبايدها را پشت سرهم رديف كرد: ايران نبايد از گروه‌هايي چون حزب‌الله لبنان، حماس فلسطين و حوثي‌ها در يمن حمايت كند، نيروهاي مورد حمايت ايران نبايد در سوريه، يمن و عراق حضور داشته باشند. اكنون ترامپ با اعلام تصميم خروج سربازان امريكايي از سوريه و افغانستان به ايراني‌ها مي‌گويد كه ديگر مانعي به نام ما براي شما در منطقه وجود ندارد!
ايران تحريم را تحمل مي‌كند، حضور امريكا را نه
آتلانتيك در ادامه مي‌نويسد: اگر مقام‌هاي ايران را ميان دو گزينه تحمل تحريم‌هاي امريكا يا تحمل حضور اين كشور در افغانستان، عراق و سوريه قرار دهيد قطعا تحمل تحريم‌هاي امريكا را انتخاب مي‌كنند. در چنين شرايطي مي‌توان گفت كه خروج امريكا از سوريه بيشترين ضربه را به سياست اعمالي كاخ سفيد در قبال ايران زده است. ترامپ با خروج از سوريه ترس امريكا را به تصوير كشيد. از سوي ديگر اين خروج جايگاه متحدان امريكا در منطقه را هم سست كرد. طبيعتا كردهايي كه امريكا در چندثانيه دست از حمايت از آنها برداشت براي تامين منافع به سمت روسيه و ايران متمايل خواهند شد. از سوي ديگر خروج امريكا از سوريه كه طبيعتا به نفع ايران است سايه گزينه نظامي را كه اطرافيان ترامپ مي‌گفتند هنوز روي ميز است از رابطه هرچند پرتنش تهران- واشنگتن دور مي‌كند.
برخي از رسانه‌هاي امريكايي مانند آتلانتيك نيز به اظهارات رهبر ايران اشاره كردند و نوشتند كه پيش‌بيني رهبر ايران مبني بر اينكه امريكا از اين منطقه خارج خواهد شد، درست از كار درآمد.
سوزان رايس: ترامپ به ايران هديه كريسمس داد
«سوزان رايس» مشاور امنيت ملي كاخ سفيد در دوره دوم رياست‌جمهوري «باراك اوباما» در يادداشتي با عنوان «تهديد در كاخ سفيد»، از تصميم رييس‌جمهور امريكا براي خروج نظاميان اين كشور از سوريه به‌شدت انتقاد كرد. براساس ترجمه خبرگزاري فارس از اين يادداشت، اين مقام ارشد دولت سابق امريكا مي‌گويد كه تصميم‌هاي اخير ترامپ براي سوريه و افغانستان بدون توجه به نظرات مشاوران ارشد رييس‌جمهور و بدون اطلاع كنگره امريكا و همچنين متحدان واشنگتن اتخاذ شده است. رايس در اين يادداشت تاكيد كرده كه تصميم‌هاي ترامپ درباره سوريه و افغانستان، شبيه به دادن «هديه كريسمس» به دشمنان امريكا شامل روسيه، ايران، حزب‌الله (لبنان) و طالبان است. وي در اين يادداشت تصريح كرد: «دوري و فرار كردن از سوريه فقط به نفع ستيزه‌جويان (داعش و گروه‌هاي تروريستي)، تركيه، بشار اسد رييس‌جمهور سوريه، روسيه و ايران است. ما داريم شركاي كرد خود را رها و آنها را در برابر تهاجم تركيه آسيب‌پذير مي‌كنيم در حالي كه آنها كار سخت تضعيف داعش را انجام دادند. ما داريم اسراييل را در مقابله با دشمني ايران و حزب‌الله تنها مي‌گذاريم.»
رند پاول: امريكا بايد با ايران و روسيه مذاكره كند
رند پاول سناتور جمهوريخواه ايالت كنتاكي امريكا در گفت‌وگو با يك برنامه تلويزيوني در شبكه سي‌بي‌اس‌نيوز، در واكنش به تصميم ترامپ براي خارج كردن نيروهاي امريكايي از سوريه و افغانستان تاكيد كرد كه روسيه، ايران و بشار اسد (رييس‌جمهور سوريه) بازيگران سوريه هستند و بدون مذاكره با آنها، نمي‌توان براي سوريه راه‌حلي به دست آورد. براساس ترجمه خبرگزاري ايسنا از اين خبر، رند پاول با ادعاي اينكه امريكا داعش را شكست داده، افزود: اكنون اين صحبت در كنگره و كاخ سفيد مطرح است كه بايد منتظر باشيم تا روسيه و ايران از سوريه خارج شوند؛ اين اتفاق كه ايران و روسيه از سوريه خارج شوند هرگز نخواهد افتاد. از ابتدا هم هدف اين نبود بلكه اين هدفي تازه تعريف شده است. ماموريت ما از بين بردن داعش بود و ما اين كار را با موفقيت انجام داديم، جنگي را با موفقيت به انجام رسانده‌ايم و به خانه باز‌مي‌گرديم. روسيه بازيگر بزرگي است. اگر با روس‌ها درباره سوريه مذاكره نكنيم، به راه‌حل نمي‌رسيم. ايران نيز بازيگر است. در واقع بايد با اين كشور نيز درباره سوريه صحبت كنيم. اسد هم يك بازيگر است. ما نمي‌توانيم بگوييم اسد بايد برود. وي پيروز جنگ شده است.