بعضي از موضوعات و چالش‌هاي شهري آن‌قدر تكرار شده كه ديگر صحبت كردن از آنها هم جذابيت خود را از دست داده است. شايد به اين دليل كه مردم ديگر خسته شده‌اند از اين همه شعار و ارايه راه‌حل و انتقاد درمورد چالش‌هايي كه هيچ كاري نمي‌شود درموردشان انجام داد! آلودگي هوا يكي از همين چالش‌هاست؛ موضوعي بين‌بخشي كه با وجود تمامي مصوبات و انتقادها و طرح‌ها هنوز كه هنوز است يكي از اصلي‌ترين مشكلات زيست‌محيطي شهر تهران است، چراكه هنوز تهران جزو آلوده‌ترين شهرهاي جهان است و هر ساله مستقيم و غيرمستقيم صدها نفر از شهروندان آن، جان‌شان را به خاطر همين آلودگي از دست مي‌دهند. در همين زمينه سازماني وجود دارد
به نام شركت كنترل كيفيت آلودگي هواي تهران كه وظيفه آن پژوهش و ارايه راهكار براي كاهش آلودگي هواست. شركتي كه تا همين چند وقت قبل دكتر «سيدوحيد حسيني»، سكاندار هدايت آن بود. وي هم‌اينك نيز در كسوت دبير كارگروه ملي كاهش آلودگي هوا، در راس موضوع آلودگي هواست، به همين دليل شايد يكي از اصلح‌ترين افراد براي تشريح وضعيت كنوني آلودگي هوا باشد. گفت‌وگويي با وي داشتيم كه در آن به ابعاد مختلف موضوع آلودگي هوا پرداخته‌ايم.
آقاي دكتر! سال‌هاست كه موضوع تاثير طرح‌هاي زوج و فرد و طرح ترافيك يكي از مسائل مورد مناقشه بين مديران و كارشناسان شهري است. اما به نظر مي‌رسد در هر صورت، اين طرح‌ها، به خصوص طرح زوج و فرد تاكنون تاثير چنداني روي كاهش آلودگي هوا نداشته است. براي همين هم گروهي بر اين باورند كه اين طرح‌ها بايد متوقف شوند. از سويي شما سال‌ها سكاندار مركز كنترل آلودگي هوا به عنوان مرجع اندازه‌گيري و پژوهش در مورد آلودگي هوا بوده‌ايد و درست به همين دليل، حتما در اين زمينه نيز تجربياتي داريد. با اين توصيف فكر مي‌كنيد طرح‌هايي مثل زوج و فرد تاكنون توانسته‌اند در كاهش آلودگي هوا موثر باشند؟
ببينيد، به هرحال طرح‌هاي سياست‌گذاري شده، طرح‌هايي هستند كه عملا برمبناي كاهش آلودگي هوا ارايه مي‌شوند. مثلا مي‌گويند تنها خودروهايي مي‌توانند در طرح تردد داشته باشند كه يكسري ويژگي‌هايي را داشته باشند. آن وقت مي‌گويند هر خودرويي كه اين شاخص‌ها را داشته باشد، مثلا در مورد عوارض‌شان مشمول تخفيف مي‌شوند. شايد ساده‌ترين فاكتور در اين زمينه نيز، معاينه فني باشد. البته يكي از ويژگي‌هاي طرح‌هاي ياد شده اين است كه در درازمدت نتايج آنها مشخص مي‌شود و نمي‌توان در كوتاه‌مدت درخصوص اثرگذاري آنها صحبت كرد. پس اصولا هر طرحي كه برمبناي آلودگي هوا و كاهش آن تدوين شده باشد قطعا مي‌تواند در كم شدن آن تاثيرگذار باشد. اما نكته اينجاست كه زوج و فرد برمبناي آلودگي نيست بلكه يك مقررات موقت بوده كه كم‌كم به شكل دايمي درآمده است. بنابراين نمي‌تواند در كاهش آلودگي هوا نقشي داشته باشد.
پس چرا با وجودي كه طرح زوج و فرد را ناكارآمد مي‌دانيد، خودتان زماني كه در كسوت مديرعامل شركت كنترل كيفيت هوا بوديد، تلاشي براي متوقف شدن آن نكرديد؟
من بارها در اين زمينه صحبت كردم و به مسوولان مربوطه نيز در اين زمينه هشدار دادم. حتي يادم هست كه حدود 3 سال قبل نزد وزير كشور رفتم و گفتم كه طرح زوج و فرد كارآمد نيست و بايد متوقف شود و به جاي آن طرح LEZ كه طرحي كارشناسي و علمي و جواب پس داده است، اجرا شود، چون هم مبناي زيست‌محيطي دارد و هم انعطاف‌پذير است. يعني هر سال مي‌توان گزينه‌ها را سخت‌گيرانه‌تر كرد. اما وي اين استدلال‌ها را نپذيرفت!
خب چرا؟ استدلالش چه بود؟
پاسخ درستي نمي‌دادند. فقط مي‌گفتند اين طرح توسط كارشناسان طراحي شده و بهتر است ادامه پيدا كند.
البته LEZ هم كه درست اجرا نمي‌شود!
اين ديگر دليلش ناكارآمدي مسوولان اجرايي اين طرح است وگرنه خود طرح، طرح خوبي است. شايد بد نباشد كه بدانيد هم‌اكنون همين طرح LEZ در 250 تا 300 منطقه اروپا نيز با سخت‌گيري تمام اجرا مي‌شود و نتايج بسيار خوبي هم از آن گرفته‌اند مثل لندن. در لندن سياست‌گذاري به شكلي است كه اين طرح در كل شهر اجرا مي‌شود، آن هم فقط چك كردن معاينه فني نيست بلكه مثلا خودروهاي ديزلي براي ورود به لندن، بايد حتما فيلتر داشته باشند وگرنه روزانه 200 پوند جريمه مي‌شوند. جالب‌تر اينجاست كه جريمه 200 پوندي در حالي تعيين شده كه جريمه عبور از چراغ قرمز 60 پوند است! يعني مي‌خواهم بگويم آنجا تا اين حد در اجراي طرح LEZ سختگيرند. ما هم بايد درمورد اجراي اين طرح سختگير باشيم. مثلا بايد معاينه فني و بحث آلودگي هوا در كل تهران چك شود، آن هم در تمام 24 ساعت شبانه‌روز. اصلا چرا بايد فقط طي يك ساعت‌هاي خاصي ماشين‌هاي آلوده‌كننده هوا، حق تردد نداشته باشند و بعد از آن به راحتي بتوانند در سطح شهر رفت و آمد كنند؟
پس شما هم قبول داريد كه طرحي كه با نام LEZ اجرا شده تاكنون تاثير چنداني روي كاهش آلودگي هوا نداشته است؟
بله. ما آن موقعي كه در شركت كنترل آلودگي هوا مسووليت داشتيم، به عنوان يك نهاد مطالعاتي و سياسي همه اين موارد را بررسي كرده و بارها اين موارد را تذكر داده بوديم. واقعيت اين است كه طرح LEZ، تبديل به «شير بي‌يال و دم و اشكمي» شده كه هيچ چيزش سرجايش نيست! در عوض به نظر مي‌رسد ما تاكنون درمورد اجراي اين طرح، خيلي جدي نبوده‌ايم. مثلا درمورد موتوسيكلت‌هاي برقي؛ وزارت صنايع وظايف روشن و مشخصي دارد و موظف است به طرق مختلف زمينه را براي حضور اين نوع موتورها در بازار و سطح شهر، فراهم كند. ولي واقعا شما چقدر موتوسيكلت برقي در بازار مي‌بينيد؟ اصلا چقدر از اينها توسط وزارت صنايع تامين شده است؟! چه تدابيري براي استفاده افراد كم‌بضاعت از موتوسيكلت‌هاي ياد شده، صورت گرفته است؟! در واقع من هيچ اثر و ردي از وزارت صنايع در اين زمينه نمي‌بينم! همين‌طور درمورد فيلترهاي اتوبوس‌ها. چقدر ما فرياد زديم كه اتوبوس‌ها بايد فيلتر داشته باشند... اما آخرش چه شد؟
اتفاقا سوال بعدي من در همين زمينه است. اينكه گويا شوراي شهر بودجه خريد فيلتر اتوبوس‌ها را حذف كرده است. اين مي‌تواند به اين معنا باشد كه فيلتر اتوبوس‌ها چندان تاثيري در كاهش آلودگي هوا ندارند، درحالي كه شما معتقديد كه اين فيلترها تاثير بسزايي در اين زمينه دارند. بالاخره چه كسي درست مي‌گويد؟
ما عملا حرف‌مان را ثابت كرديم. يعني فيلترهاي اتوبوس را نصب كرديم و ديديم كه خروجي دود اگزوز آنها به صفر رسيد. حتي خود من براي اينكه ادعاي‌مان را ثابت كنم، با اينكه كمي ناراحتي تنفسي دارم، خم مي‌شدم و جلوي لوله اگزوز اتوبوس‌هاي فيلتردار مي‌نشستم و نفس مي‌كشيدم و مي‌گفتم: ببينيد، اصلا دودي وجود ندارد! الان
4 سال است كه طرح فيلتردار شدن اتوبوس‌ها هم به دولت ارايه شده و هم به شهرداري ولي آخرش همين شد كه شما هم اشاره كرديد. استدلال‌هاي‌شان هم واقعا خنده‌دار است...!
چطور؟
مثلا مي‌گويند، راننده‌ها تمايلي به نصب فيلتر ندارند و آنها را باز مي‌كنند! آخر اين چه استدلالي است كه آقايان مي‌كنند! مگر راننده‌ها به همين راحتي مي‌توانند كاتاليست‌ها را باز كنند؟ پس معناي «حاكميت» و «نظارت» چه مي‌شود؟ حاكميت كه نبايد نفت و بنزين و... بفروشد بلكه بايد اينها را به بخش‌هاي ديگر محول كند و خودش «نظارت» كند.
اصلا به نظر مي‌رسد موضوع آلودگي هوا بيشتر از آنكه موضوعي علمي و كارشناسي باشد، به موضوعي سياسي بدل شده است!
لبخندي مي‌زند و به شوخي مي‌گويد: يك زماني به خاطر اختلاف دولت و شهرداري، موضوع آلودگي هوا عملا مسكوت مانده بود. الان هم كه دولت و شهرداري با هم همسو شده‌اند، مي‌گويند پول نداريم! انگار قرار نيست مشكل آلودگي پايتخت به اين زودي‌ها حل شود.
پس شما مي‌خواهيد بگوييد، برخلاف تمام شعارهايي كه داده مي‌شود، هنوز كار خاصي در حوزه آلودگي هوا انجام نشده است؟
نمي‌خواهم اين‌قدر مطلق و يك‌سويه به مساله نگاه كنم، چون به هر حال تلاش‌هاي اين
چند ساله دستاوردهايي هم داشته است. مثلا كيفيت گازوييل كه يكي از منابع آلاينده هواي تهران هم هست، با پيگيري‌هاي به عمل آمده، بهبود پيدا كرد به‌طوري كه در سال گذشته و امسال ديگر گوگرد ناشي از گازوييل نداريم.
از سويي معاون جديد حمل و نقل و ترافيك شهرداري از زماني كه منصوب شده، شديدا پيگير متوقف كردن و برخورد با اتوبوس‌ها و كاميون‌ها و.... دودزاست. جميع اين اتفافات باعث شده كه ما نسبت به سال گذشته، از ابتداي سال تا امروز
44 روز ناسالم خطرناك براي قشر حساس داشته باشيم، در حالي كه سال گذشته و در همين بازه زماني اين مقدار، 64 روز بوده است، ضمن آنكه در سال گذشته و در همين مدت 4 روز كاملا آلوده و خطرناك داشته‌ايم ولي امسال هنوز در هيچ روزي چنين شرايطي را نداشته‌ايم.
و كيفيت بنزين‌ها چطور؟
بررسي‌ها حكايت از بهبود كيفيت بنزين‌هاي توزيع شده دارد و درحد استاندارد است.
بارها در اين زمينه صحبت كردم و به مسوولان مربوطه نيز در اين زمينه هشدار دادم. حتي يادم هست كه حدود 3 سال قبل نزد وزير كشور رفتم و گفتم كه طرح زوج و فرد كارآمد نيست و بايد متوقف شود و به جاي آن طرح LEZ كه طرحي كارشناسي و علمي و جواب پس داده است، اجرا شود، چون هم مبناي زيست‌محيطي دارد و هم انعطاف‌پذير است.