گروه اجتماعي|حدود دو ماه قبل معاون حمل و نقل و ترافيك شهرداري تهران در ملاقاتي كه با يكي از اقتصاددان‌هاي مطرح جهان داشت، از وي خواست تا به بررسي تجارب ساير كشورها در خصوص طرح زوج و فرد يا محدوديت‌هاي تردد مبتني بر شماره پلاك و روزهاي هفته بپردازد و گزارشي در اين زمينه به وي ارايه دهد تا در كلانشهر تهران و در طرح‌هاي ترافيكي اجرا شده در آن، مورد بهره‌برداري قرار گيرد. اين بررسي توسط مارتين هگر انجام شده است.
گزارشي كه مارتين هگر، دكتراي اقتصاد از بانك جهاني براي معاون شهردار تهران ارسال كرد، رسما حكايت از آن داشت كه تجارب اجراي طرح زوج و فرد به شيوه‌اي كه در تهران انجام مي‌شود، عملا در جهان شكست خورده و ناكارآمد بوده است.
معاونت حمل و نقل و ترافيك شهرداري خلاصه‌اي از گزارش دكتر مارتين هگر را منتشر كرده كه به تشريح وضعيت اجراي اين طرح در شهرهاي بزرگ جهان مي‌پردازد. پاريس، مكزيكوسيتي، بوگاتو، استكهلم و لندن شهرهايي هستند كه در گزارش ياد شده به آنها اشاره شده است. بر اساس اين گزارش، در مكزيكوسيتي ممنوعيت تردد خودرو‌هاي شخصي بين ساعات 5 صبح تا 10 شب در همه روزهاي هفته بر اساس رقم آخر شماره پلاك در سال 1989 تا 1993 انجام شده است . به عنوان مثال ممنوعيت تردد پلاك‌هاي با رقم آخر 5 و 6 در روزهاي دوشنبه، 7 و 8 در روزهاي سه‌شنبه كه البته در تعدادي از شهرهاي در حال توسعه ديگر از قبيل: سانتياگو، شيلي- بوگوتا، كلمبيا- سائوپائولو، برزيل، پكن و تيانژين چين و در برخي شهرهاي توسعه يافته مثل پاريس در سال 2015 هم اجرا شد.
بعد از اجراي اين طرح، تحقيقات صورت گرفته در مورد تاثير اجراي آن حكايت از آن داشت كه در ابتدا، طرح با كاهش 11درصد ميزان مونواكسيدكربن مواجه شد كه در حقيقت نشان از موفقيت طرح داشت، اما رفته‌رفته افراد اقدام به خريد خودرو‌هاي ارزان‌قيمت دست دوم كردند كه نتيجه اجراي طرح در بلندمدت افزايش 13درصد مونواكسيدكربن بود. البته مزيت اين طرح اجراي كم‌هزينه و نيازمند سرمايه‌گذاري محدود توسط بخش دولتي قبل از اجرا و اعمال قانون نسبتا آسان بود. جريمه در نظر گرفته شده در مكزيكوسيتي براي تخلف ورود به محدوده ممنوعيت تردد، معادل 200 دلار در نظر گرفته شده بود.
بررسي‌هاي انجام شده پس از اجراي طرح حاكي از عدم بهبود آلودگي هوا هم از لحاظ ميانگين سطح آلودگي و هم ساعات اوج آلودگي روزانه بود. همچنين ميزان آلودگي در روزهاي آخر هفته و ساعات بعد از اتمام طرح نسبتا افزايش يافت و نه تنها بهبودي از نظر كاهش مصرف سوخت و افزايش استفاده از حمل و نقل عمومي در ساير روزهاي هفته حاصل نشد، بلكه آمار‌هاي دريافت شده از مراكز ثبت و فروش اتومبيل حاكي از اين بود كه اجراي اين طرح منجر به افزايش تعداد خودرو‌هاي در گردش و افزايش خريد خودرو‌هاي فرسوده و آلاينده‌تر شد.
همچنين نه تنها كاهشي در ميزان مصرف سوخت مشاهده نشد، بلكه ميزان آلودگي در روزهاي آخر هفته و بعد از اتمام طرح افزايش نسبي داشت. همچنين ارزيابي همه مدل‌‌هاي حمل و نقل عمومي نشان داد كه با وجود پيش‌بيني‌هاي مديريت شهري مبني بر افزايش ميزان پيمايش اتوبوس، مترو و تاكسي‌هاي عمومي، متاسفانه ميزان استفاده از حمل و نقل عمومي نيز افزايش نيافت. به‌طور كلي ضرورت ارزيابي پيش از اجراي طرح‌ها مورد تاكيد قرار گرفت.
اعمال طرح محدوديت تردد در پاريس در سال 2015 به صورت ممنوعيت تردد خودرو‌هاي با پلاك فرد در روز دوشنبه بود كه بر اساس آناليز اطلاعات به دست آمده، حاكي از آن است كه آلودگي هوا در درازمدت افزايش يافت. اين در حالي است كه نتيجه اجراي طرح LEZ تاثير مثبتي بر كاهش آلودگي هوا و بهبود سلامت در پاريس داشت. آمار‌ها نشان مي‌دهد كه با توجه به اعمال فشار بر رانندگان براي ارتقاي خودروها، اجراي طرح LEZ نتايج مثبتي بر كاهش آلودگي هوا بر اثر ترافيك دارد.
در بوگاتو نيز اين طرح به گونه ديگري اجرا شد. در اين شهر اعمال طرح Picoy.Placa و اعمال ممنوعيت تردد در ساعات اوج ترافيك دو روز در هفته انجام شد كه نتايج حاكي از آن است كه تمركز ذرات معلق در هوا افزايش يافت، چون تردد رانندگان در ساعات غيراوج افزايش يافت.
پكن يكي ديگر از شهرهايي است كه هگر، در اين گزارش به آن اشاره كرده است. تاريخچه طرح زوج و فرد در پكن مشابه طرح پاريس بر اساس ممنوعيت تردد روزهاي زوج و فرد به بازي‌هاي المپيك سال 2008 برمي‌گردد. اجراي اين طرح همزمان با بارش باران‌هاي شديد و تعطيلي كارخانه‌ها و صنايع بود كه اين عوامل در آن مقطع تاثير بسزايي در ايجاد آلودگي هواي پكن داشتند. بررسي‌ها نيز حكايت از آن داشت كه اجراي طرح كاهش 20درصد ذرات معلق آلاينده در طول بازي‌هاي المپيك بود. براي همين پس از اتمام زمان المپيك، مقامات پكن تصميم بر تمديد زمان اجراي طرح به صورت بلندمدت گرفتند. اما در نهايت در آن مقطع اجراي اين طرح علاوه بر اينكه تاثير محدودي بر كاهش آلودگي هوا داشت، نهايتا منجر به تشويق افراد براي خريد خودرو دوم شد.
طرح LEZ در سال 1996 در استكهلم هم اجرا شده است. بر اساس اين طرح به‌طور خلاصه، تنها خودرو‌هايي كه ميزان آلايندگي آنها از استاندارد اروپا كمتر بود، مجوز ورود به محدوده LEZ را داشتند كه نتايج به دست آمده حاكي از كاهش قابل توجه آلودگي هوا بود.
در لندن اما طرح محدوديت تردد بر اساس عوارض و پولي بوده كه از مردم گرفته مي‌شده است. به طوري كه هزينه تراكم معادل 5 پوند براي تردد در محدوده داخلي شهر لندن در سال 2003 در نظر گرفته شده بود. نتايج بررسي‌ها نشان داد كه ميزان آلاينده‌هاي خطرناك از قبيل NO و NO2 و PM10 به ميزان 12درصد كاهش يافت كه اين هزينه اكنون به 10 پوند افزايش يافته است. در سال 2008، طرح LEZ نيز براي خودرو‌هاي باري، اتوبوس و ميني‌بوس در لندن بزرگ اجرا شد. ميزان PM2.5 معادل 20درصد كاهش يافت، ولي تغيير قابل توجهي در كاهش ميزان PM10 و NO2 به دست نيامد. منتقدان بر اين باورند كه در صورتي اين طرح موفق خواهد بود كه خودرو‌هاي شخصي هم شامل پرداخت هزينه تراكم در اين طرح شوند.
و بالاخره برلين آخرين شهري است كه در اين گزارش به آن اشاره شده است. بر اين اساس، در برلين در سال 2008 براي خودرو‌هاي ديزلي و بنزيني داراي مبدل كاتاليست اجرا شد. تمركز آلاينده‌ها به ميزان 22-14 درصد كاهش يافت. تمركز PM10 در نزديك معابر اصلي 3درصد كاهش يافت و تعداد روزهاي آلوده به ميزان 24 روز در سال كاهش يافت.