عكس ديدار همافران ارتش با آيت‌الله علم‌الهدي، سلام نظامي بود
يا واكنش مرسوم به پخش سرود جمهوري اسلامي؟
مشابه‌سازي دردسرساز
40 سال پس از يك ديدار تاريخي، «شبيه‌سازي» آن حواشي آفريد. صبح روز ۱۸ بهمن ۹۷ جمعي از فرماندهان نيروي هوايي ارتش «شمال شرق كشور» همزمان با روز نيروي هوايي، با حجت‌الاسلام سيد احمد علم الهدي نماينده ولي فقيه در خراسان رضوي و امام‌جمعه مشهد ديدار كردند. عكس منتشر شده از اين ديدار نوعي شبيه‌سازي بيعت همافران ارتش با امام خميني(ره) در 19 بهمن سال 57 بود كه سلام نظامي به يك امام جمعه را نشان مي‌‌داد؛ امام جمعه‌اي كه البته همواره در مناسبات قدرت «شمال شرقي ايران» تاثير بسزايي داشته است. اين فريم عكس كه تعدادي از فرماندهان نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران را پشت به دوربين و رو به علم‌الهدي نشان مي‌دهد، واكنش‌هاي زيادي از سوي فعالان سياسي و مجازي به همراه داشت اما نه بيت امام‌جمعه مشهد، نه ارتش جمهوري اسلامي و نه هيچ نهاد حاكميتي ديگري در مورد اين فريم بيانيه و اطلاعيه‌اي صادر نكردند.
كنشگران سياسي چه گفتند؟
هم اصلاح‌طلبان و هم اصولگرايان در مورد اين عكس اظهارنظر كردند. آنچه در اين اظهارنظرها يكسان مي‌نمود، نكوهش اين شبيه‌سازي فارغ از نگاه سياسي اين افراد بود؛ با اين حال بخشي از جريان اصولگرا و نزديك به جبهه پايداري در رسانه‌هاي‌شان تاكيد داشتند كه تصوير منتشرشده بيانگر سلام نظامي به نماينده ولي فقيه در خراسان رضوي نيست و تنها نشان مي‌دهد كه در آن زمان سرود جمهوري اسلامي ايران در حال پخش بوده كه امري طبيعي است و در اغلب ديدارها اتفاق مي‌افتد. آنها با اين شيوه به انتقادها پاسخ دادند.
عباس عبدي، تحليلگر و فعال سياسي پس از انتشار اين عكس نوشت: «بعيد است كه ۴۰ سال پيش حتي يك نفر از كساني كه در انقلاب بود احتمال اين حد از كاريكاتوري شدن انقلاب و نمادهايش به ذهن او خطور مي‌كرد. براي درك تغيير فضا كافي است احساسي كه از ديدن آن تصوير در ۱۹ بهمن ۵۷ پيدا مي‌شد را با حس ناشي از ديدن تصوير جديد مقايسه كنيد.» مصطفي تاجزاده از ديگر فعالان سياسي بود كه نسبت به اين عكس واكنش نشان داد. تاجزاده نوشت: «ديدار همافران نيروي هوايي با علم‌الهدي به سبك ۱۹ بهمن ۵۷ وهن بنيانگذار نظام است و هم از اعتبار ارتش در افكار عمومي مي‌كاهد. آن واقعه استثنايي را نيز به ابتذال مي‌كشاند، به ويژه اگر اين اقدام به‌صراحت تقبيح نشود.» فيض‌الله عرب‌سرخي ديگر فعال اصلاح‌طلب هم در واكنش به اين ديدار نوشت: «اين سوال وجود داردكه آيا اين تقليد لوث كردن پيمان ارتش با رهبر انقلاب نيست و اساسا اين سنت‌شكني براي كسي احترام ايجاد مي‌كند؟»
محمد جواد حق‌شناس، عضو شوراي شهر تهران و حزب اعتماد ملي نيز در توييتر خود نسبت به اين واقعه واكنش نشان داد و نوشت: «براساس كدام مجوز و با چه معياري همافران در شهر مشهد به ديدار امام جمعه رفته و در سالروز بيعت همافران با بنيانگذار انقلاب چنين نمايشي را به صحنه برده‌اند؟ جايگاه امامان جمعه در سلسله مراتب نظامي كجاست؟ به كجا مي‌رويم؟» اما فارغ از فعالان اصلاح‌طلب، اصولگرايان نيز ساكت ننشستند. محمد مهاجري، فعال سياسي و رسانه‌اي اصولگرا نيز در حساب توييتري خود نوشت: «وقتي تصوير حجت‌الاسلام «احمد» علم‌الهدي با همافرها در مشهد و به تقليد از ديدار همافران با امام خميني در سال 1357 منتشر شد، به ناگاه ياد اين مصرع از مولانا افتادم: هر «احمد» و محمود، رسول مدني نيست!» حجت‌الاسلام محمدرضا زائري روحاني مشهور و فعال رسانه‌اي نيز از ديگر چهره‌هاي اصولگرا بود كه از سلام نظامي فرماندهان نيروي هوايي به علم‌الهدي، امام جمعه مشهد انتقاد كرد و در كانال تلگرامي خود نوشت: «تكرار يك حركت نمادين و توزيع بي‌حساب و كتاب يك «نماد» بهترين راه براي ضايع كردن كامل و بي‌معني ساختن آن است. رمزها و نشانه‌ها وقتي مفهوم واقعي خودشان را دارند كه انحصار و محدوديت داشته باشند. برج ايفل تا وقتي كه فقط يكي هست و در پاريس هست اين معني را دارد ولي اگر در هر كشور يا هر شهري مثلا يك برج فلزي مثل آن را داشته باشيم ديگر برج ايفل مفهوم فعلي خود را نخواهد داشت. سلام افسران نيروي هوايي به امام در مدرسه علوي نماد پيمان بستن ارتش با انقلاب بود و انحصارش در تجديد عهد سالانه با فرمانده كل قوا نشانه استمرار آن عهد است. ولي وقتي امام جمعه يك شهر هم بايستد تا به او سلام نظامي بدهند
در واقع آن نماد صلابت و نشانه اقتدار را ضايع كرده است. به‌طور طبيعي آقاي علم الهدي خودشان متوجه اين نكته نبوده‌اند ولي آيا در اين كشور كسي نيست- از مسوولان كشور و فرماندهان ارتش- كه مفهوم و معني حساس اين تصوير را درك كند و قدري نگران تبعاتش باشد؟» رهبر انقلاب هر ساله در سالگرد بيعت تاريخي همافران ارتش با بنيانگذار انقلاب اسلامي (نوزدهم بهمن) با جمعي از فرماندهان و كاركنان نيروي هوايي و پدافند هوايي ارتش ديدار مي‌كنند كه اين ديدار امسال نيز جمعه گذشته برگزار شد. با اين حال هيچ مقام رسمي هنوز نسبت به اين سلام نظامي يك روز پيش از سالگرد بيعت همافران با امام خميني(ره) كه در مشهد شبيه‌سازي شده، اظهارنظري نداشته است. علي عليزاده، تحليلگر ساكن انگليس كه تاكنون با صداوسيما نيز مصاحبه داشته است ابتدا توييتي در مورد اين اقدام نوشت و سپس آن را حذف كرد و مجددا نوشت: «توييتي نوشته بودم در نقد امام جمعه مشهد و عكس ديدارش با نظاميان. پاك كردم. با وجود حساسيتم قرباني فيك‌نيوز شده بودم. به آيت‌الله علم‌الهدي نقد دارم، اما برايم مسجل شده بخش مهمي از حملات به او جنگ رواني است. همچنان معتقدم كسي در سطح او «موظف» است با داشتن مشاور رسانه‌اي مانع هزينه‌سازي شود.»
40 سال پيش از واقعه
«همافر» دسته‌اي در نيروي هوايي شاهنشاهي بود كه به عنوان كادر فني پيشرفته از سال 1347 تا 1357 جذب شدند. آنها افراد ديپلمه‌اي بودند كه پس از جذب شدن از سوي ارتش به ايالات متحده امريكا اعزام مي‌شدند تا برخي دوره‌هاي تخصصي را در آن كشور بگذرانند و با اينكه حقوق و مزاياي مكفي داشتند اما بنا بر مقررات نبايد به درجه افسري نائل مي‌شدند. تبعيض موجود در مقررات استخدامي آنها باعث اعتراض اين گروه بود اما نيروي هوايي حاضر به تغيير اين شرايط نمي‌شد چرا كه هم با قبول درخواست آنها كادر فني با مشكل روبه‌رو بود و از سويي هم شرايط و ظرفيت براي جذب افسر در نيروي هوايي شاهنشاهي فراهم نبود. همين نارضايتي‌ها باعث شد كه «همافران» گارد ارتش شاهنشاهي هم به صف انقلابيون بپيوندند كه اتفاقا حضور آنها در ميان خيل عظيم مردم قابل چشم‌پوشي نيست.
در روزهاي 17 و 18 بهمن اطلاعيه‌هايي در خانه‌هاي سازماني كاركنان نيروي هوايي انداخته شد كه آنها را براي حضور در راهپيمايي 19 بهمن دعوت مي‌كرد. در اين اطلاعيه نوشته شده‌بود «نوزده بهمن، خيابان ايران، ساعت 6 صبح» با اين حال اداره ضد اطلاعات ارتش نيز ساكت ننشست و در اطلاعيه‌اي ديگر از كاركنان خود خواست در راهپيمايي 19 بهمن شركت نكنند و در عوض 20 بهمن ماه در حمايت از رژيم شاهنشاهي به ميدان بهارستان بيايند.
با اين حال همافران نيروي هوايي ارتش روز 19 بهمن در حمايت از انقلاب و اغلب با لباس نظامي در خيابان حاضر شدند و پس از آن با امام خميني(ره) بيعت كردند. همافران، پس از ديدار با آيت‌الله طالقاني، تصميم گرفتند تا صبح روز ١٩ بهمن در مدرسه علوي تهران لباس‌هاي خود را عوض و لباس نظامي به تن كنند و در حضور امام(ره) به صف شوند تا به امام(ره) اداي احترام و اعلام بيعت كنند اما چون در مدرسه رفاه فضاي كافي وجود نداشت عده‌اي، نماينده شدند و در محضر امام (ره) حضور يافتند. در اين ديدار همافران از امام خميني اجازه خواستند تا نظاميان رژه را همانند سان‌هاي رسمي آغاز كنند و سپس اعلاميه كاركنان نيروي هوايي را قرائت كردند. براساس اين اعلاميه آنها متعهد شدند كه از كودتا جلوگيري و از تجهيزاتي كه با پول ملت ايران خريداري شده مراقبت و همچنين «مزدوران سازمان سيا» كه در لباس مستشاران امريكايي در ايران باقي ماندند را معدوم كنند. روزنامه كيهان ظهر روز 19 بهمن 1357 تصوير جمعي از همافران نيروي هوايي ارتش در مدرسه رفاه، اقامتگاه اوليه امام با لباس رزمي و از پشت سر منتشر كرد و نوشت: «پرسنل نيروي هوايي با امام خميني بيعت كردند.» اين تصوير از سوي بختيار، آخرين نخست‌وزير پهلوي مونتاژ خوانده و عكاس آن يعني «سياوش پرتوي» نيز دستگير شد.
اين واقعه آنقدر در روند انقلاب و تاريخ ارتش تاثيرگذار بوده كه پس از سال 68 اين تجديد بيعت تنها با فرمانده كل قوا يعني مقام معظم رهبري صورت مي‌گيرد و از همين روي شايد شبيه‌سازي آن در «مشهد» با حضور نماينده ولي فقيه كمي شبهه‌برانگير و با حواشي همراه بوده است.