گروه اجتماعي
مديريت و كنترل حيوانات شهري يكي از وظايف دشوار شهرداري‌ها است. دشوار از اين نظر كه اين كار بايد با ملاحظات مختلفي انجام شود. رعايت ضوابط محيط زيست و حقوق حيوانات از يك طرف، رعايت حقوق شهروندان، انتخاب شيوه‌هاي موثر براي كنترل حيوانات شهري و ملاحظات اجتماعي ديگر از جمله اين دشواري‌ها است. آنطور كه اردوان پورمحمدي، مدير حوزه كنترل حيوانات شهري شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران مي‌گويد، اين شركت از ابتدا مسووليت اين كار را در شهرداري تهران بر عهده داشته است. شركت ساماندهي البته در سال‌هاي اوليه كارش، به عنوان سازمان فعاليت مي‌كرد اما پس از تغيير نام به شركت تغييري در اين حوزه از وظايفش ايجاد نشده است. پورمحمدي از سال 92 مديريت حوزه كنترل حيوانات شهري شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران را بر عهده دارد. در گفت‌وگوي «اعتماد» با او، فرآيند فعاليت‌هاي مربوط به كنترل موش‌هاي شهري در مناطق 22گانه شهر تهران بررسي شده است.
از چه زماني بطور منظم و سازماني بحث كنترل حيوانات شهري و مشخصا موش‌ها در شهرداري مطرح شد؟
اول بايد اين توضيح را بدهم كه مردم جوندگان شهري را به دليل شباهت به موش‌هاي خانگي به نام موش مي‌شناسند اما در واقع اين جوندگان «رت» هستند كه جزو زيرمجموعه جوندگانند، شكل ظاهري و شرايط زيستي‌شان هم شبيه موش‌ها است. از موش‌ها مقداري موذي‌ترند. «رت»ها از نظر ذات بيماري‌زا و خسارتي كه مي‌توانند به تاسيسات شهري وارد كنند؛ خطرناك‌ترند. اين جونده‌ها به نوعي گونه‌هاي غيربومي هستند كه حدود صد سال پيش وارد كشور شده‌اند و از طريق سيستم حمل و نقل به تهران راه پيدا كرده‌اند. از دهه 40 در شهر تهران به دليل شرايط مساعد زيستي جمعيت‌شان افزايش مي‌يابد و به قول معروف «به چشم مي‌آيند.» به‌طور سازمان‌دهي شده تقريبا دو دهه است كه در شهرداري تهران با اين جونده‌ها مبارزه مي‌شود. شهرداري تهران بر اساس بند 15 ماده 55 قانون شهرداري‌ها مسووليت مديريت و كنترل حيوانات را بر عهده دارد و شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران به نيابت از شهرداري اين مسووليت را بر عهده گرفته است. مناطق 22 شهرداري زير نظر شركت ساماندهي در زمينه ساماندهي و كنترل جوندگان و سگ‌هاي بدون صاحب اقدام مي‌كنند. در واقع شركت ساماندهي وظيفه سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي كلان در حوزه كنترل حيوانات شهري را بر عهده دارد. تمامي بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هاي شركت ساماندهي با امضاي جناب آقاي تحصيلي، مديرعامل شركت به ادارات ساماندهي مناطق 22گانه ابلاغ و ارسال مي‌گردد. مضاف بر اين نظارت بر عملكرد شهرداري مناطق و پيمانكاران زيرمجموعه آنها هم بر عهده شركت ساماندهي است.
برخي اوقات درباره دلايل افزايش موش‌هاي شهري اظهارنظرهاي متناقضي در رسانه‌ها منتشر مي‌شود. از نظر شما مهم‌ترين دلايل رشد تعداد موش‌هاي شهري در تهران چيست؟
موش علت نيست. بلكه معلول يك‌سري از علت‌ها است. دلايل افزايش تعداد موش‌هاي شهري روشن است. عدم جمع‌آوري بهداشتي پسماند مواد غذايي مهم‌ترين عامل جذب و ازدياد اين نوع جوندگان است. در واقع موش‌هاي شهري به واسطه خطاي انساني و شرايط زيستي افزايش پيدا مي‌كنند. آب و غذا و پناهگاه مهم‌ترين عامل رشد موش‌هاي شهري‌اند. حالا در هر يك از سازه‌هاي شهري چنين شرايطي فراهم شود، موش‌ها هم افزايش مي‌يابند. مانند انهار و پل‌ها و... البته ممكن است در مناطقي ضعف جمع‌آوري زباله هم وجود داشته باشد اما از طرف ديگر بحث مشاركت مردم در تميز نگه داشتن اماكن شهري هم اهميت دارد. مثلا واحدهاي ميوه و سبزي‌فروشي بعضا ته مانده‌هاي ميوه‌ها و سبزي‌ها را رها مي‌كنند در جوي آب. اين يكي از دلايل بروز اين مشكلات است.
ما با سه نوع موش در تهران مواجهيم؛ موش نروژي، موش سياه و بعد موش خانگي. در جاهايي كه موش نروژي و موش سياه به تعداد زياد وجود دارند موش‌هاي خانگي را از بين مي‌برند. و به اين ترتيب تعداد موش‌هاي خانگي در آن مناطق كاهش مي‌يابد. در هر منطقه‌اي كه موش نروژي تعدادش بيشتر است و ميزان زادآوري‌اش هم بالاتر است. در نتيجه موش خانگي وجود ندارد.
برآورد شما از تعداد موش‌هاي شهري چقدر است؟
اين يكي از مواردي است كه معمولا بسياري از افراد سعي مي‌كنند درباره‌اش اظهارنظر كنند و متاسفانه بسياري از اين اظهارنظرها غيركارشناسي و غيردقيق است. مثلا گاهي تعداد موش‌ها را تا 80 ميليون هم برآورد كرده‌اند. سال گذشته كه بحث زلزله تهران مطرح شد عده‌اي درباره آدمخوار بودن موش‌ها حرف زدند و بار رواني ايجاد كردند. درباره موش‌ها ما معتقديم كه بايد دقيق و مبتني بر برآوردهاي واقعي صحبت كنيم. در گذشته جسته و گريخته برآورد جمعيت شده است. اگر بخواهيم صادقانه صحبت كنيم ما كه متولي هستيم نتوانسته‌ايم با همكاري دانشگاه‌ها برآورد دقيق انجام دهيم. به اين دليل كه قاعده و اصول برآورد‌گيري حيوانات درباره آمارگيري حيوانات شهري در محيط شهري خيلي كاربردي نيست. اما به هر حال برآورد ما چيزي حدود دو ميليون و 800 هزار موش است. نكات ديگري هم درباره كاهش يا افزايش موش‌ها مطرح است. مثلا موش‌ها بسيار باهوشند اگر احساس كنند جمعيت‌شان سربار است و غذا به جمعيت شان نرسد به هيچ عنوان زاد و ولد نمي‌كنند. در نيمه اول سال شرايط جوي، شرايط زيستي و... باعث افزايش تعداد موش‌ها مي‌شود. در نيمه دوم سال موش‌ها هم جمعيت‌شان كاهش مي‌يابد.
درباره وضعيت موش‌ها و لزوم اظهارنظرهاي كارشناسي تاكنون با شوراي شهر تهران مكاتبه و جلسه داشته‌ايد؟
توضيحاتي به صورت مكتوب ارايه كرد‌ه‌ايم و علاقه داريم كه در صورت نياز به صورت حضوري در شورا توضيحات دقيقي ارايه كنيم.
در حال حاضر مهم‌ترين سياست‌تان در روش كنترل موش‌ها چيست؟
براي كنترل جمعيت موش‌هاي تهران روش‌هاي مختلفي وجود دارد. روش ما در حال حاضر تلفيقي است. جمعيت موش‌ها مطلقا كه نبايد و نمي‌تواند هيچ‌وقت به صفر برسد. در بحث كنترل و كاهش در سال‌هاي قبل از روش طعمه‌گذاري با استفاده از مواد شيميايي براي از بين بردن موش‌ها استفاده مي‌شد. بعد كه بحث آسيب زنندگي مواد شيميايي به محيط زيست مطرح شد؛ رفته رفته روش‌هاي ديگري مورد استفاده قرار گرفت. مثل استفاده از انواع تله و استفاده از اسلحه بادي ساچمه‌اي. در حال حاضر از همه اين روش‌ها به صورت همزمان استفاده مي‌شود. از طرف ديگر روش مبارزه فيزيكي را هم جدي گرفته‌ايم. يعني اصلاح و بهسازي محيط‌هايي كه مستعد زيستگاه موشند در دستور كار قرار دارد. شهرداري‌هاي مناطق اصلاح و بهسازي انهار، پل‌ها، چراغ‌هاي راهنمايي و رانندگي و... را با نگاه حذف زيستگاه‌هاي موش‌ها انجام مي‌دهند.
براي اين كار لازم است مناطقي كه آمار موش در آنها بالا است را شناسايي كنيد. آيا اين كار انجام مي‌شود؟
بله، افزايش موش‌ها را علت يابي مي‌كنيم. پيام‌هاي مردمي معمولا نشان مي‌دهد كه در كدام مناطق افزايش داشته‌ايم. مثلا بررسي‌هاي ما نشان مي‌دهد كه خيابان گلبرك به سمت دردشت زماني اصلا مشكل نداشت اما افزايش پر شمار واحدهاي صنفي اغذيه فروشي باعث شده موش‌ها هم بيشتر مشاهده شوند. يا برخي مناطق مثل منطقه 22 ساختارشان به گونه‌اي است كه تعداد موش‌هاي كمتري وجود دارد. به همان ميزان تعداد موش‌ها در مناطق داراي بافت فرسوده بيشتر است. مناطق جنوبي شهر به واسطه قدمت بيشترشان و فرسوده بودن سازه‌هاي شهري زمينه بيشتري براي زيست موش‌ها فراهم مي‌كنند. ولي در هر منطقه باز به صورت نقطه‌اي مناطقي داريم كه آلودگي بيشتري دارند و در برخي مناطق ديگر آلودگي كمتر است. به همين دليل از طرف شهرداري براي هر منطقه بودجه متناسب با همان منطقه تصويب مي‌شود و اختصاص مي‌يابد.
به نظر شما شرط موفقيت اين تلاش در چه نكته‌اي نهفته است؟
شرط موفقيت شهرداري در كنترل جوندگان در گرو مشاركت فعالانه و مسوولانه مردم است. اگر همه شهروندان با مديريت اصولي در رفع پسماند مواد غذايي خانگي و هم چنين واحدهاي صنفي مرتبط با مواد غذايي با شهرداري همكاري نمايند، به مرور زمان مي‌توان هزينه‌هاي اين كار را در شهرداري تهران كاهش داد.
در بخش كنترل و ساماندهي سگ‌هاي بي‌صاحب چه فعاليتي در سطح شهر تهران انجام مي‌دهيد؟
در بحث جمع‌آوري سگ‌هاي بدون صاحب هم شهرداري به شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران تفويض اختيار كرده است. در 10 منطقه شهر تهران شامل مناطق:
1-2-4-5-15-18-19-20-21 و 22 به صورت روزانه جمع‌آوري سگ‌هاي بدون صاحب انجام مي‌شود. در مناطق حاشيه‌اي زيستگاه طبيعي و زمينه براي زيست و اختفا فراهم است ما هم تمركزمان براي كنترل جمعيت در اين مناطق است در مناطق مركزي شهر تهران طبيعتا مشكل كمتر است.
شيوه جمع‌آوري سگ‌ها چگونه است؟
پيمانكاران از طريق تزريق داروي بيهوشي سگ‌ها را بيهوش مي‌كنند و سگ‌ها با خودروهاي مجهز به مركز نگهداري موقت منتقل مي‌شوند. دامپزشكان متخصص در اين مركز سگ‌ها را معاينه و بيماري‌هاي احتمالي را بررسي مي‌كنند. سگ‌هايي كه غيرمفيد تشخيص داده مي‌شوند و بايد معدوم شوند بر اساس ابلاغيه وزارت كشور( سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌ها) به روش مرگ با ترحم معدوم مي‌شوند و لاشه‌شان به صورت بهداشتي دفن مي‌شود. اما سگ‌هايي كه با تشخيص دامپزشك مفيد محسوب مي‌شوند و قابليت زنده ماندن دارند وارد مراحل بعدي مي‌شوند. تزريق واكسن ضد‌هاري، عقيم‌سازي و ساير اقدامات كلينيكي براي‌شان انجام مي‌شود و اين سگ‌ها در نوبت رهاسازي قرار مي‌گيرند. چون سگ‌ها براي زندگي‌شان حريم تعيين مي‌كنند از ورود وحوش به مناطق شهري جلوگيري مي‌كنند. در واقع براي خودشان قلمرو ايجاد مي‌كنند. براي اين كار بعد از معاينه و عقيم‌سازي تگ‌هاي نشان‌دار روي بدن سگ‌ها نصب مي‌شود و در مناطقي كه پيش‌بيني شده، رهاسازي مي‌كنيم. ترجيحا سعي مي‌كنيم در محدوده‌هايي رهاسازي كنيم كه دردسرساز نشوند. به طور متوسط در روز 25 تا 30 قلاده سگ را در كل شهر تهران زنده‌گيري مي‌كنيم.
در اين حوزه با چه مشكلاتي روبه‌رو هستيد؟
جدي‌ترين مشكل ما اين است كه اماكني در اطراف شهر تهران وجود دارند كه عمومي نيستند. اماكن خاصي مانند پادگان‌‌ها، مجتمع‌هاي ورزشي مانند ورزشگاه آزادي و... اين اماكن محل مناسبي براي اختفاي سگ‌ها هستند. در روز به مكان‌هاي شهري مي‌روند و براي استراحت به پناهگاه‌شان برمي‌گردند. اما ورود همكاران ما به اين اماكن معمولا با موانع و مشكلاتي روبه‌رو است. از اين‌رو لازم است اين مكان‌ها از طريق بخش خصوصي نسبت به حل مشكل خود اقدام نمايند.
مراحل زنده‌گيري سگ‌هاي بدون صاحب به چه صورت‌است؟
سگ های بدون صاحب پس از جمع آوری و زنده‌گیری از سطح مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران به مرکز نگهداری موقت (نقاهتگاه) منتقل می شوند.
در ابتدای ورود به مرکز آنها به بخش قرنطینه منتقل شده ، تا ده روز پس از ورودسگ‌ها به بخش قرنطینه در آن محل نگهداری می شوند؛ سپس وارد مراحل کلینیکی شده و پس از انجام معاینات تخصصی، عقیم‌سازی، تزریق واکسن ضدهاری ، تزریق داروی ضد انگل و طی دوران نقاهت ، اتمام آنتی بوتیک های دوره‌ای ( پنج روز) ، نصب قلاده، تزریق میکروچیپ و تگ‌های نشان دار آماده واگذاری به اشخاص داوطلب و یا رها سازی در زیستگاه‌های طبیعی و شناسایی شده در مناطق حاشیه ای شهر تهران می باشند.