دنيا از گل، مت و كوكائين مي‌ترسد

گروه اجتماعي

هيات بين‌المللي كنترل مواد مخدر در گزارش سالانه 2018 خود نسبت به شناسايي 51 ماده روانگردان جديد NPS در بازارهاي اروپا هشدار داد و خواستار اعمال كنترل‌هاي بيشتر بر سوءمصرف حشيش شد. در اين گزارش كه روز سه‌شنبه در وين رونمايي شد، خطر افزايش سوءمصرف حشيش به دنبال آزاد‌سازي اين ماده مخدر در برخي كشورها به طور جدي مورد هشدار قرار گرفته و اين هيات علاوه بر آنكه خود را نسبت به گفت‌وگوي منجر به نتيجه موثر با دولت‌هايي كه سوءمصرف اين ماده مخدر را در كشور خود آزاد اعلام كرده‌اند، متعهد دانسته در گزارش خود اين نگراني جدي را مطرح كرده كه آزاد‌سازي قانوني سوءمصرف حشيش، علاوه بر آنكه با كنوانسيون‌هاي كنترل مواد مخدر و حتي ماهيت تعهدسپاري دولت‌ها نسبت به مبارزه با توليد و قاچاق و توزيع و مصرف مواد مخدر مغايرت دارد، مي‌تواند بر سلامت عمومي جامعه تاثير منفي داشته و برخلاف ميل دولت‌ها، اتفاقا باعث افزايش سوءمصرف حشيش ابتدا به صورت تفنني و سپس در قالب اعتياد و وابستگي شود.

با اين حال به نظر مي‌رسد درخواست اين هيات بين‌المللي براي مقابله با سوءمصرف قانوني حشيش در برخي كشورها در صورت اجرا و الزام به يك تضاد منافع براي بسياري از امضا‌كنندگان مقاوله‌نامه‌هاي بين‌المللي مبارزه با مواد مخدر از جمله كانادا و امريكا تبديل شود چنان كه اين هيات هم در گزارش خود از اين بابت ابراز نگراني كرده چرا كه آزاد‌سازي سوءمصرف حشيش در اين كشورها، اكنون به قوانين جاري كانادا و امريكا تبديل شده و حالا تغيير اين قوانين آن هم با الزام يك هيات شبه‌حقوقي 50 ساله كه هشدارها و رصدهايش، صرفا جايگاه نظارتي و توصيه‌اي و تشويقي دارد، به هيچ ‌وجه امكان پذير نيست يا حداقل در كوتاه‌مدت ممكن نخواهد بود. قوانين رسمي برخي كشورها براي حمايت از سوءمصرف حشيش همچون سياستگذاري‌هاي منجر به قانوني شدن سوءمصرف حشيش در امريكاي شمالي، اجراي «قانون حشيش» در كانادا از اكتبر 2018 براي مصارف غيرپزشكي و در واقع، مصرف تفنني يا حتي دائمي حشيش با هدف كنترل و تنظيم توليد، توزيع، فروش و تملك اين ماده مخدر، حكم دادگاه عالي مكزيك درباره مغايرت منع مصرف غيرپزشكي حشيش با مفاد قانون اساسي اين كشور و همچنين رفع موانع قانوني سوءمصرف حشيش در ايالات متحده امريكا، مهم‌ترين مصداق‌هاي مورد اشاره اين هيات درباره بي‌توجهي امضا‌كنندگان به تعهدات الزام‌آور مقابله با مواد مخدر است كه حتي گزارش‌هاي مستمر هيات بين‌المللي كنترل مواد مخدر درباره بحراني شدن شيوع مصرف مخدرها و محرك‌ها، ورود نسل جديد روانگردان‌ها و تغيير الگوي مصرف در سراسر دنيا هم نتوانسته اين دولت‌ها را از تصميم براي آزاد كردن سوءمصرف حشيش منصرف كند در حالي كه برخلاف تصور اوليه اين دولت‌ها، آزاد‌سازي سوءمصرف حشيش، كاهش عوارض و ولع مصرف را در پي نداشته چنان كه بنا بر گزارش 2018 اين هيات، به دنبال آزاد‌سازي سوءمصرف حشيش بيش از 70 هزار مرگ ناشي از اوردوز در ايالات متحده امريكا گزارش و ثبت شده است. اين اتفاق در كنگره اعتياد سال 96 كه در تهران برگزار شد هم مورد هشدار كارشناسان عرصه كاهش تقاضا و مقابله با مواد مخدر قرار گرفت؛ همان زمان كه بحث‌هايي درباره نحوه توزيع كنترل شده ترياك براي معتادان غيرقابل درمان مطرح بود و كارشناسان مخالف اين سياست، ايالات متحده امريكا را به عنوان مصداق عيني مثال مي‌زدند كه آزاد‌سازي سوءمصرف حشيش در اين كشور، نه تنها باعث كاهش مصرف نشده بلكه خطر افزايش شيوع مصرف و حتي گرايش به سمت ساير مخدرها و محرك‌هاي پرخطر به دليل مقاوم شدن مصرف‌كنندگان نسبت به اثر‌گذاري ماده موثره حشيش (تتراهيدروكانابينول) را هم ايجاد كرده است. آنچه كارشناسان ايراني حوزه كاهش تقاضا و مقابله، يك سال و نيم قبل هشدار دادند، امروز بخش مهمي از گزارش هيات بين‌المللي كنترل مواد مخدر است.

كوكايين به بازارهاي اروپا هم راه پيدا كرد

گزارش 2018 اين هيات، نكته ديگري را هم مورد اشاره قرار داده كه در صورت بي‌توجهي دولت‌ها به يك خطر جدي در دنيا تبديل خواهد شد. در گزارش 2018 هيات بين‌المللي كنترل مواد مخدر، خطر ورود كوكايين به بازارهاي اروپا مورد هشدار قرار گرفته است. اين هشدار تازگي دارد چرا كه تا پيش از اين، مخدر پرطرفدار در بازارهاي اروپا، هرويين افغانستان بود كه با ترانزيت از مرزهاي جنوب و غرب ايران و از مسير تركيه و اروپاي شرقي به اروپا هم مي‌رسيد و به‌دليل اختلاف قيمت قابل توجه هرويين توليد شده در لابراتوارهاي افغانستان با قيمت عرضه در بازارهاي اروپا، اتفاقا افزايش توليد هرويين به بهاي كاهش عرضه ترياك، توسط شبكه قاچاق مواد مخدر هم حمايت مي‌شد. اما حالا كه توليد ترياك در افغانستان به دليل خشكسالي و آفت زدگي مزارع خشخاش، سودآوري شبكه قاچاق مواد مخدر شرقي را كاهش داده، قاچاقچيان امريكاي جنوبي عرصه را براي فعاليت مناسب ديده‌اند تا گرسنگي بازار اروپا را با كوكايين كلمبيايي مرتفع كنند. آنچه در گزارش 2018 هيات بين‌المللي كنترل مواد مخدر مورد هشدار قرار گرفته هم همين اتفاق است در حالي كه تا سال‌هاي گذشته اگر چه وضعيت توليد كوكايين، همواره بخش مهمي از گزارش اين هيات بين‌المللي بود اما سابقه نداشت كه شيوع مصرف اين مخدر بسيار گرانقيمت، به سرفصل هشدارهاي نهادهاي بين‌المللي متولي رصد وضعيت عرضه و تقاضاي مخدرها و محرك‌ها راه پيدا كند. نگراني اين هيات از افزايش اقبال بازار اروپا به كوكايين بايد از دو جهت مورد توجه قرار گيرد؛ امريكاي لاتين هم از جمله امضا‌كنندگان تعهدات مقابله با مواد مخدر است و با وجود آنكه فساد در سيستم مقابله اين دولت‌ها، بسيار مشهود و غير قابل انكار است اما به هر حال، تعهدات جهاني و بين‌المللي به اين سادگي قابل بي‌توجهي نيست و دول امريكاي جنوبي بايد براي حفظ ظاهر حداقلي، مبارزه با توليد و قاچاق كوكايين را حتي با وجود تهديد و اعتراض كارتل‌هاي صاحب سهم ادامه دهند. خطر افزايش مصرف كوكايين در اروپا در صورت تداوم اقدامات مقابله‌اي با قاچاق اين ماده مخدر از امريكاي جنوبي به قاره سبز، اين خواهد بود كه ناخالصي موجود در كوكايين، افزايش مي‌يابد تا اولا، دامنه سود قاچاقچيان همدست با كارتل‌هاي كلمبيايي حفظ شود و ثانيا، بازار مصرف حجيم‌تر شود. اگر تا پيش از اين، حداكثر تقلب شاخه‌هاي خرد قاچاق و فروش كوكايين در اروپا و امريكا در افزودن آرد و داروهاي اعتياد‌آور و پودر تالك به كوكايين خلاصه مي‌شد و مشتريان غالب، طبقه مرفه و مقتدر اقتصادي و سياسي بودند كه مصرف كوكايين يكي از ناچيزترين تفريحات‌شان به شمار مي‌امد حالا و به دنبال افزايش تعداد مصرف‌كنندگان اروپايي و براي حفظ تعادل بازار عرضه و تقاضا و همچنين نگهداشت مستمر و طولاني مدت مصرف‌كنندگاني كه قدرت خريدشان به مرور و به دنبال افت توانايي اجتماعي، كاهش مي‌يابد، شبكه قاچاق ناگزير از شكستن قيمت است اما تسليم به تقاضاي بازار به اين معناست كه تركيبات خطرناك‌تر اما مقرون به صرفه‌تر به اين ماده مخدر اضافه خواهد شد كه اين اتفاق، مي‌تواند هم به تعبيري، پايان تدريجي تاريخ مصرف شيشه و هرويين باشد و هم موج جديدي از مرگ معتادان مصرف‌كننده تركيبي موسوم به كوكايين را به دنبال بياورد. خطر دوم كه بايد مسوولان ايران آن را مورد توجه قرار دهند و از هم‌اكنون هوشيار باشند؛ فاصله شيوع مصرف يك ماده مخدر در اروپا تا آگاه شدن بازار مواد مخدر ايران، امروز و با گسترش شبكه‌هاي اجتماعي ديگر چندان طولاني نيست. اگر تا پيش از اين، كشفيات كوكايين در ايران صرفا به رد زني نيروهاي مقابله در مورد فعاليت يك قاچاقچي عمده خلاصه مي‌شد، اگر كوكايين تقلبي كه به مرور در بازار اروپا، پرمصرف مي‌شود، به ايران هم برسد، موج جديدي از مصرف‌كنندگان با ذائقه‌هاي عجيب و غريب ناشي از مصرف تركيبي كه واقعا كوكايين هم نخواهد بود، در مقابل نيروهاي مقابله صف مي‌كشند در حالي كه شبكه مقابله و همچنين شبكه درمان، به هيچ ابزاري براي رصد، كنترل و پيشگيري آسيب در اين «نومصرف‌كنندگان» مجهز نيستند.

جنگ عامل توسعه قاچاق مواد مخدر است

يكي از نكاتي كه در گزارش اين هيات بين‌المللي مورد هشدار قرار گرفته، تاثير بي‌ثباتي خاورميانه و پايداري آتش جنگ بر گسترش قاچاق مواد مخدر است. نيمه دوم سال گذشته بود كه «اعتماد» پس از انتشار خبر شناسايي و زمينگير شدن يك باند قاچاق در سراوان و كشف سلاح‌هاي سنگين از اين شبكه، فرضيه خطر آغاز همدستي گروهك‌هاي تروريستي و شبكه قاچاق مواد مخدر را مطرح كرد كه اين فرضيه هم توسط مسوولان ستاد مبارزه با مواد مخدر تاييد شد و بررسي‌هاي «اعتماد» از روند توليد ترياك و هرويين در افغانستان هم نشان داد كه در مناطق تحت تسلط داعش و طالبان، صرفنظر از ناامني حاصل حضور تروريست‌هاي افراطي، امنيت براي توليد ترياك و هرويين و بارزني و ترانزيت برقرار است چرا كه درآمد حاصل از قاچاق و فروش جهاني مواد مخدر افغانستان، منبع هزينه‌هاي گروهك‌هاي تروريستي را تغذيه مي‌كند كه البته اين اتفاق هم كه حالا علني شده، جديد نبوده و حداقل از نيمه دهه 90 ميلادي و از زمان پيدايش طالبان و قدرت‌گيري اين شبه‌دولت قانون‌گريز در افغانستان، هر دلار كه از فروش ترياك و هرويين افغاني به جيب شبكه قاچاق مواد مخدر مي‌رفته در سفره مشتركي كه طالبان هم مهمان آن بوده خرج مي‌شده است.

نياز به راهكار جدي براي مقابله با قاچاق پيش‌سازها

با وجود شواهد جدي از تغيير الگوي مصرف جهاني و افزايش گرايش عمومي به سوءمصرف داروهاي اعتياد‌آور براي تسكين دردهاي بي‌هويتي كه دستاورد زندگي صنعتي است تا امروز، شيوع مصرف هيچ ماده محركي به اندازه مت امفتامين تا اين حد باعث نگراني دولت‌ها نشده است. محصول آشپزخانه‌هاي آسياي جنوب شرقي كه به بازارهاي دنيا رسيد، همچون ساير جرايمي كه نژاد زردپوست در آن صاحب سبك است، نوآوري بي‌نظيري بود كه با سرعت اسب بخار، دلار مي‌ساخت؛ هر چند به اين قيمت كه مرگ يك‌باره را افزايش مي‌داد. شيشه، امروز در اقصي نقاط جهان اسم‌هاي مختلفي دارد و تركيبات مختلف اما آنچه دولت‌ها را به وفاق مقابله رسانده مت‌آمفتامين كه بنا بر تاكيد اين هيات، امروز به وضعيت قرمز مصرف در آسياي جنوب شرقي رسيده، بايد از صفحه روزگار محو شود. گزارش 2018 هيات بين‌المللي كنترل مواد مخدر هم بر همين نكته پافشاري كرده اما مقدمه اين پافشاري، تلاش دولت‌ها براي دستيابي به راه‌حل جدي، جديد و موثر براي جلوگيري از قاچاق و ورود پيش‌سازهاي توليد هرويين و شيشه است چون غير از اين گزارش‌هاي سالانه اين نهاد، همچنان هشداري درباره افزايش بي‌وقفه قاچاق و سوءمصرف مت‌امفتامين خواهد بود. در گزارش 2018 اين هيات البته نتايج قابل توجهي از 30 سال مقابله جهاني با توليد و قاچاق پيش‌سازهاي شيشه و هرويين مورد اشاره قرار گرفته اما در مقابل سرعت عمل شبكه قاچاق كه شاخه‌هايش در كل دنيا و در تمام كشورها و تمام دولت‌ها و تمام شبكه‌هاي مقابله رشد كرده اين حجم از تدبيرهاي جهاني و منطقه‌اي و ملي، هنوز به منزله صفر در مقابل 100 است.