پيشنهاد كتاب براي نوروز
قطارباز، تاريخ وصل
نازيلا دليرنيا
«قطارباز؛ ماجراي يك خط» ناداستاني است درباره عشق يك نفر به قطاربازي؛ عشقي جنون‌آميز كه باعث مي‌شود نويسنده، احسان نوروزي، قرارداد آپارتمانش را تمديد نكند و با دو كوله‌پشتي بزند به دل راه. راه اما اين‌بار جاده نيست، ريل است.
او در خلال اين سفر به جست‌وجويي دروني در ميانه زندگي‌اش نيز پرداخته است. شايد قطاربازي راهي بوده براي غلبه بر بحران ميانسالي نويسنده. هرچه بوده، در گذر از كنار همه ريل‌ها و ايستگاه‌ها و سوزن‌بان‌ها و لكوموتيوران‌ها، نوروزي براي ما قصه قطار را هم روايت مي‌كند. كتاب به نوعي روايت تاريخ صد و ده ساله ريل و راه‌آهن در ايران، از ماشين دودي (گار) تا امروز، از زبان يك مريض قطاربازي است. راه‌آهن روزي يك آرزو بوده و نوروزي از آغاز شكل‌گيري اين آرزو تا محقق شدنش و وصل شدن غرب و شرق و شمال و جنوب كشور را براي ما بازگو مي‌كند. « قطارباز سفر ريلي در تاريخ ايران و روياي راه‌آهن است. در حالي كه مشاهدات مسافر امروزي در كنار خاطرات و اسناد تاريخي گذشتگان درباره تاسيس راه‌آهن نشانده شده تا شايد تصويري ترسيم شود از مسيري كه براي تحقق اين رويا پيموده شده است. قطارباز كند و كاوي است در تحقق يك رويا». كتاب با وجود جنبه مستند و پژوهشگرانه‌اش به‌هيچ‌وجه شبيه به يك مقاله علمي در باب تاريخ نيست. جنبه روايتگري نوروزي و حضور او به عنوان شخصيت اصلي و راوي اول‌شخص در جاي‌جاي كتاب به عنوان سفرنامه‌نويس و مواجهه مستقيمش با سوژه، توانسته «قطارباز» را به روايتي جذاب و خواندني تبديل كند. مسير سفر نوروزي به اين ترتيب است: از ايستگاه متروي تجريش تا راه‌آهن تهران با قطار زيرزميني. از تهران به تبريز؛ نقطه شروع راه‌آهن واقعي در ايران كه به جلفا مي‌رسيد. سپس در جنوب؛ از زاهدان تا ميرجاوه در جنوب شرق. دوباره بازگشت به شمال؛ از بندرتركمن تا ساري. از نو در جنوب؛ از بندر امام‌خميني تا اهواز. اين چهار مسير كه مسير اتصالات چهارگانه راه‌آهن در ايران هستند، بخش بزرگي از بازخواني تاريخي نويسنده از مدرنيزاسيون در ايران را نيز در بر مي‌گيرد. در ادامه مسير، از اراك تا تهران و بعد به پل‌سفيد در شمال مي‌رود. سپس از تهران تا زنجان را طي مي‌كند و در پايان گشت‌و‌گذاري در ساختمان ايستگاه راه‌آهن تهران دارد و تحليلي از وضعيت معاصر راه‌آهن ايران و سياست‌هاي خصوصي‌سازي و... ارايه مي‌دهد. «قطارباز» يك ناداستان موفق در ادبيات فارسي است و مي‌تواند شروعي براي اين‌گونه ادبي در زبان فارسي باشد. اين كتاب 275 صفحه‌اي با قيمت 28 هزار تومان از سوي نشر چشمه وارد بازار كتاب شده است.
فروپاشي امپراتوري عثماني
زهره توحيدي
از عجيب‌ترين يا دقيق‌ترش، تامل‌برانگيزترين قسمت‌هاي نقشه جهان، خليج‌ها و شبه‌جزيره‌ها يا رشته‌كوه‌ها و جلگه‌ها نيست، آن خط‌هاي صافي است كه مرز بين برخي كشورهاي خاورميانه را تعيين مي‌كند. خط‌هايي كه گويي با خط‌كش رسم شده‌اند، كشورهايي را تعريف مي‌كنند. خط‌هايي كه صراحتا از دخالت انسان‌ها خبر مي‌دهند. با تصويري كه از مرز داريم و با ذهنيتي كه از شكل‌گيري يك ملت داريم، كنار آمدن با خطوط برشي كه خاورميانه را مثل كيك چند تكه كرده، آسان نيست. لابد حكايتي پشت اين خطوط است كه مرزهاي لرزان از آن بري است. «صلحي كه همه صلح‌ها را بر باد داد» روايت‌كننده حكايت‌هايي است كه با شعله‌ور شدن آتش جنگ جهاني اول آغاز مي‌شود تا به قرارداد صلح در پاريس برسد. ديويد فرامكين در كتابش گرچه به جبهه‌هاي نبرد نيز پرداخته اما غالبا بر پشت پرده جنگ و تصميم‌هاي سياسي هدايتگر آن تمركز كرده است. ماجرا از خيره‌سري‌هاي وينستون چرچيل در نيروي دريايي بريتانيا آغاز مي‌شود كه هيزم در آتش نيمه‌جان جنگ گذاشت و آن را به معناي واقعي به نبردي جهاني بدل كرد. با همين شيوه سراغ ترك‌هاي جوان و سياست‌هاي‌شان براي امپراتوري رو به احتضار عثماني مي‌رود. از قدرت‌طلبي‌هاي حاكمان شبه‌جزيره عربستان مي‌گويد و به همين ترتيب شخصيت‌هايي در روسيه، فرانسه، آلمان و امريكا. لبه تيغ در شيوه روايت كتاب «صلحي كه همه صلح‌ها را بر باد داد» همين فردمحور بودن آن است؛ شيوه‌اي كه بخش‌هاي مختلف آن را گويي به رمان‌هاي كوچكي با قهرمانان مختص خود بدل كرده است. كتاب با وجود اينكه شواهد تاريخي عرضه مي‌كند، به استثناي موارد معدودي، عاري از ارجاع است. انگار فرامكين در روايت‌هايش، چرچيل، لورنس عربستان، استالين و حسين حاكم حجاز را خود خلق كرده و در بستري تاريخي نشانده است. مانند يك داناي كل بر افكار، انگيزه‌ها و اعمال‌شان آگاه است. اين ويژگي از طرفي، در لذتي كه از خواندن تاريخ نصيب‌مان مي‌شود، بيشترين سهم را دارد و از طرف ديگر از اعتمادمان مي‌كاهد. «صلحي كه همه صلح‌ها را بر باد داد» كتابي تاريخي است؛ ارزش تاريخي دارد اما بيش از آن ارزش روشنگري دارد. مي‌نماياند كه چگونه خاك‌هاي به آتش كشيده‌شده ظاهر جنگ است و حقيقت آن پشت ميزها، در جلسات و در صفحات قراردادهاي فاش‌نشده رقم مي‌خورد؛ جايي كه روي نقشه‌ها خط‌كش مي‌گذارند و به فراخور منافع‌شان براي مردم جنگ‌زده كشور مي‌سازند. «صلحي كه همه صلح‌ها را بر باد داد» با ترجمه حسن افشار از سوي نشر ماهي منتشر شده است.