30 مركز اسكان براي 50 هزار نفر

بنفشه سام‌گيس

تاخير در برنامه‌ريزي و سستي در آينده‌نگري و اهمال در تدارك تمهيدات پيشگيرانه، اين‌بار هزاران معتاد بهبود يافته آماده ترخيص از مراكز درمان اجباري را هدف قرار خواهد داد. از روزهاي پاياني ارديبهشت، دوره بازپروري و درمان اجباري آن تعداد از معتادان كارتن خواب كه به دنبال اجراي اولين مرحله از طرح ضربتي ساماندهي معتادان متجاهر، از نيمه دوم سال 1396 به اردوگاه‌هاي موضوع ماده 16 اصلاحيه قانون مبارزه با مواد مخدر منتقل شدند، به پايان مي‌رسد و در ماه‌هاي پس از آن هم گروه‌هاي تازه‌نفس از بهبود يافتگان كه طي يك سال گذشته، مقيم اجباري اردوگاه‌هاي بازپروري بودند، در نوبت ترخيص قرار مي‌گيرنددرحالي كه هيچ ظرفيت جديدي براي اسكان موقت اين افراد و هيچ فرصت شغلي براي اشتغال اين افراد ايجاد نشده و در يك جمله خلاصه، داستان تلخ «هدر‌دهي منابع بر اثر بازگشت دوباره به چرخه اعتياد» باز هم تكرار خواهد شد تا مهر تاييد موفقيت حداكثر، 5درصدي درمان اجباري و غير داوطلبانه، پررنگ‌تر از گذشته شود. طي ماه‌هاي اخير، تاكيد اسكندر مومني؛ دبيركل ستاد مبارزه با مواد مخدر اين بوده كه «اين‌بار» و برخلاف تمام دفعات قبل، قرار است بهبود يافتگان صرفا به شرطي از مراكز موضوع ماده 16 مرخص شوند كه زمينه ورود به جامعه يا خانواده، اشتغال و اجراي اقدامات مددكاري براي مصونيت از بازگشت دوباره به چرخه مصرف و اعتياد فراهم شده باشد اما مجيد رضا زاده؛ رييس مركز توسعه و پيشگيري و درمان اعتياد سازمان بهزيستي كشور به «اعتماد» مي‌گويد كه فعلا، تنها امكان موجود در كشور براي حمايت از اولين گروه بهبود يافتگان ترخيص شده، 30 مركز توانمند‌سازي و اجتماع‌پذيري موسوم به «خانه‌هاي بين راهي» است كه ظرفيت هر مركز، كمتر از 50 نفر است و هم‌اكنون هم، بخشي از ظرفيت اين مراكز توسط بهبود يافتگاني اشغال شده كه در ماه‌هاي پيشين، دوره درمان داوطلبانه را سپري كرده‌اند اما به دليل بي‌خانماني و طرد شدن از سوي خانواده، جايي براي زندگي و امكاني براي زنده ماندن ندارند جز آنكه دوباره به شبكه هميشه پوياي «پاتوق» ملحق شوند.

بنا بر اعلام رسمي مسوولان حوزه مقابله، طي نيمه دوم سال 96 و به دنبال اجراي اولين مرحله از طرح ضربتي ساماندهي معتادان متجاهر و تعهدسپاري پليس براي «پاكسازي شهرها از معتادان متجاهر»، 7 هزار و 600 معتاد خياباني به اردوگاه‌هاي درمان اجباري منتقل شدند. تصادف اين ايام با آستانه سال نو، دوره اقامت اجباري اين گروه را تمديد كرد و به دنبال تداوم اجراي طرح‌هاي ضربتي ساماندهي معتادان خياباني، دوره بازپروري اولين گروه از بي‌خانمان‌هاي معتاد در اردوگاه‌هاي درمان اجباري، به 18‌ماه افزايش يافت. حالا فارغ‌التحصيلان اولين دوره بازپروري ضربتي، بعد از 19 ماه زندگي اردوگاهي در پس ديوارهاي بلند مراكز بازپروري، آماده ورود به شهرها و خيابان‌ها و كوچه‌ها هستند اما حتي با فرض اينكه فقط نيمي از اين جمعيت 7 هزار و 600 نفري معتادان خيابان‌خواب بازداشت شده در نيمه دوم سال 96 هم، پايان ارديبهشت‌ماه برگه ترخيص بگيرند، باز هم آغوش هميشه پذيراي پاتوق‌هاي مصرف، استقبال بهتري را براي اين تعداد تدارك ديده چون همچنان، امكان حمايت‌هاي مصون‌سازي و پيشگيرانه از بهبوديافتگان، نزديك به هيچ است.

رضا‌زاده مي‌گويد: «تمام بهبود‌يافتگان ترخيص شده از مراكز موضوع ماده 16 (درمان اجباري) و ماده 15 (درمان داوطلبانه) با شدت متفاوت، نيازمند مداخلات رواني و بازپيوند اجتماعي و خانوادگي هستند. برنامه سازمان بهزيستي كشور براي تمام بهبود‌يافتگان، ايجاد مراكز توانمند‌سازي و اجتماع‌پذيري معروف به خانه‌هاي ميان راهي است و در اين مراكز، بهبود‌يافتگاني پذيرش مي‌شوند كه وابستگي جسمي به مواد مخدر يا محرك را پشت سر گذاشته‌اند اما با مسائل مختلفي از جمله بيكاري، بي‌خانماني و طردشدگي از سوي خانواده و اقوام مواجهند و اگر براي اين افراد، اقدامات مددكاري انجام نشده و مسائل‌شان مرتفع نشود، با احتمال قوي دوباره به چرخه اعتياد برمي‌گردند. مراجعان مراكز اجتماع‌پذيري و توانمند‌سازي، صرفنظر از اينكه درمان داوطلبانه يا اجباري را طي كرده باشند، مي‌توانند به مدت 6 ماه (دو دوره سه‌ماهه و قابل تمديد) در اين مراكز مستقر باشند و ضمن دريافت خدمات آموزشي و روان‌شناختي، به واحدهاي اشتغال‌زايي مثل كارگاه‌هاي خانگي هم متصل شوند تا شغل و درآمد ماهانه هم، يكي از انگيزه‌هاي پيشگيرانه از بازگشت به اعتياد باشد. البته بهبود يافتگان ترخيص شده از مراكز موضوع ماده 16، بيش از معتاداني كه درمان داوطلبانه را انتخاب كرده‌اند، نيازمند مراكز اسكان و خدمات حمايتي هستند چون اين افراد، در بي‌خانماني مطلق به مراكز موضوع ماده 16 منتقل شدند و حتما پس از ترخيص، جايي براي زندگي و شغلي براي گذران معيشت ندارند و نيازمند اقدامات فوري‌تري هستند.»

مسوولان قضايي مي‌گويند كه تعداد معتادان خيابان‌خواب كشور، حدود 70 هزار نفر است و نتيجه تحقيقات ميداني جمعيت خيريه «تولد دوباره» طي سال‌هاي اخير هم نشان داد كه علاوه بر افزايش سه برابري نرخ بروز كارتن خوابي در فاصله سال‌هاي 1370 تا 1394، فاصله اعتياد تا كارتن خوابي هم طي دو دهه، از 20 و 15 سال، به كمتر از 5 سال كاهش يافته است .حالا به اين آمار، تخمين پرويز افشار؛ معاون سابق كاهش تقاضاي ستاد مبارزه با مواد مخدر را هم بيفزاييد كه از ورود سالانه 50 الي 100 هزار تازه نفس به چرخه اعتياد خبر مي‌دهد.

طي سال‌هاي 96 و 97، پليس بيش از 50 هزار معتاد خيابان خواب را از سراسر كشور جمع‌آوري و به مراكز درمان اجباري منتقل كرده و در طول 25 ماه گذشته هم، مسوولان نظامي و قضايي، مكرر از تلاش براي افزايش ظرفيت نگهداري دستگير‌شدگان گفته‌اند چنان‌كه زمستان پارسال، با وجود فعاليت 18 مركز درمان اجباري و موضوع ماده 16 تحت پيمانكاري بخش خصوصي در كشور، اعلام شد كه ظرفيت مراكز درمان موضوع ماده 16 در پايتخت تا 12 هزار نفر (معادل تعداد معتادان خيابان‌خواب پايتخت) افزايش خواهد يافت و از نيمه آذر‌ماه هم مسوولان نيروي انتظامي و بسيج و سازمان زندان‌ها، براي گرفتن مجوز ايجاد مراكز پيمانكاري موضوع ماده 16 دست به كار شده‌اند اما در اين مدت، هيچ خبري از توسعه ظرفيت اسمي خانه‌هاي ميان‌راهي يا حتي تعيين رديف اعتباري براي اسكان موقت بهبود يافتگان و ترخيصي‌هاي اين مراكز نبود. اينكه تكرار چرخه معيوب دستگيري معتادان خياباني و رهاسازي بهبود يافتگان، هدردهي منابع با شائبه «انجام وظيفه»، بهره‌مندي از سرانه بازپروري معتادان خياباني، كدام يك به مذاق دستگاه مقابله خوش‌تر است، هنوز معلوم نيست اما رفتاري كه حالا «پاكسازي شهرها از وجود معتادان پرخطر» لقب گرفته، بر مدار نه چندان صحيح پيش مي‌رود چون باز هم و بر خلاف ادعاي مسوولان حوزه سياستگذاري و مقابله، حلقه مفقوده، اقدامات حمايتي و پيشگيرانه است چنانكه تا امروز و با وجود اولويت تاكيد اصلاحيه قانون مبارزه با مواد مخدر بر فراهم شدن پوشش بيمه‌اي درمان اعتياد، نحوه تخصيص اعتبارات به يك اقدام داوطلبانه و متضمن حفظ كرامت معتادان بي‌بضاعت، در سكوت خبري گرفتار شده اما تيتر اخبار دال بر «افزايش ظرفيت نگهداري معتادان متجاهر در اردوگاه‌هاي بازپروري ماده 16» هر روز پررنگ‌تر مي‌شود.