تحريم‌ها، كلافي هزار سر در مذاكرات

گروه ديپلماسي|«اگر به توافق رسيدند، تحريم‌ها بايد همان روز اول لغو شود. اگر لغو تحريم‌ها قرار است منوط به يك فرآيند باشد، پس اصلا براي چه مذاكره كرديم.»  اين بخش از سخنان مقام معظم رهبري در ديدار روز پنجشنبه با مداحان به داغ‌ترين محور تحليل رسانه‌هاي بين‌المللي در 72 ساعت گذشته تبديل شده است. رسانه‌هايي چون بلومبرگ، خبرگزاري فرانسه، آسوشيتدپرس و رويترز در اين خصوص نوشته‌اند و اين ادعا را مطرح كرده‌اند كه برداشته شدن تحريم‌ها در روز نخست به خط قرمزي براي جمهوري اسلامي ايران در سه ماه باقيمانده تا ژوئن تبديل خواهد شد. مساله‌اي كه به نظر مي‌رسد با مخالفت‌هايي حداقل عيان در كنگره امريكا روبه‌رو است. چگونگي برداشته شدن تحريم‌هاي چندگانه عليه ايران در 18 ماه گذشته كه ايران و 1+5 به مذاكرات فشرده و هدفمند در يك قالب زماني مشخص روي آورده‌اند يكي از اصلي‌ترين محورهاي مورد بحث بوده است و در جريان مذاكرات هشت روزه اخير در لوزان هم يكي از دو گره كه به كرات از زبان مذاكره‌كنندگان ايران و شش كشور شنيده مي‌شد اين بود كه دو طرف در خصوص چگونگي برداشته شدن تحريم‌هاي جمهوري اسلامي ايران به توافق نرسيده‌اند. در نهايت هم در لوزان بيانيه سوييس توسط محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان و فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در حالي قرائت شد كه به‌نظر مي‌رسيد دو طرف بحث‌هاي جزيي‌تر در خصوص تحريم‌ها را به جلسات مذاكره بعدي تا ژوئن موكول كرده‌اند. ايران و 1+5 در لوزان بر سر راهكارهايي به تفاهم رسيدند كه هنوز به معناي به نتيجه رسيدن مذاكرات 13 ساله نيست و تا پايان ژوئن بايد پرانتزهاي موجود در متن و اختلاف‌هاي دو طرف بر سر مسائل باقيمانده حل و فصل شود. از ابتداي آغاز مذاكرات ميان ايران و 1+5، دو هدف از سوي رسانه‌ها به عنوان اصلي‌ترين اهدافي كه بايد در سايه اين مذاكرات محقق شود، قيد شد. نخست آنكه ايران پس از پايان اين مذاكرات شاهد رفع تحريم‌هايي باشد كه در اين چند سال اخير به خصوص در سايه قطعنامه‌هاي شوراي امنيت بر اين كشور تحميل شده است و دوم هم آنكه طرف مقابل در خصوص صلح آميز بودن برنامه هسته‌اي ايران اطمينان حاصل پيدا كند. مقام معظم رهبري در جريان 18 ماه مذاكرات ميان ايران و 1+5 به كرات و در مناسبت‌هاي مختلف رهنمودهايي را به شكل مستقيم مطرح كرده‌اند كه مورد توجه مذاكره‌كنندگان مقابل و رسانه‌هاي بين‌المللي به عنوان آخرين موضع جمهوري اسلامي ايران قرار گرفته است. سخنان رهبري در خصوص نياز ايران به 190 هزار سو غني‌سازي و پس از آن هم در خصوص يك مرحله‌اي بودن توافق هسته‌اي و مخالفت با جداسازي كليات و جزييات در اين 18 ماه به سرفصل‌هاي اصلي در مذاكرات بدل شده بود. خبرگزاري فرانسه با اشاره به سخنان رهبري درخصوص تحريم‌ها مي‌نويسد: در موضع‌گيري جداگانه از سخنان رهبري ايران، حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران هم اعلام كرده است كه كشورش توافقنامه‌اي را امضا نمي‌كند مگر تا زماني كه تمام تحريم‌ها در همان روز امضاي توافق لغو شود. اين سخنان در حالي از سوي مقام‌هاي ايران شنيده مي‌شود كه ايالات متحده امريكا به عنوان يك عضو از شش عضو مقابل ايران در اين مذاكرات تاكيد كرده است كه پروسه لغو تحريم‌ها، تدريجي خواهد بود. در شرايطي كه به نظر مي‌رسد ايالات متحده در حوزه تحريم‌ها و برخي كشورهاي اروپايي حاضر در مذاكرات مانند فرانسه بيشتر در خصوص جزييات فني سختگيري مي‌كنند، لوران فابيوس، وزير امور خارجه فرانسه در تازه‌ترين موضع‌گيري خود اعلام كرد كه ايران و 1+5 هنوز در خصوص رفع تحريم‌ها به توافق نرسيده‌اند. وزير خارجه فرانسه در اين خصوص گفت: پافشاري ايران بر رفع فوري تمامي تحريم‌ها نشان مي‌دهد هنوز كارهاي زيادي هستند كه قبل از رسيدن به توافق هسته‌اي بايد انجام داد. به گزارش رويترز، فابيوس خطاب به نمايندگان پارلمان كشورش گفت: «هنوز موضوعاتي هستند كه بر سر آنها توافق نكرده‌ايم، به خصوص درباره تحريم‌هاي اقتصادي. ما موضع خود از ابتدا كه ديدگاهي سازنده اما بسيار سخت است را نگه خواهيم داشت؛ اگر امكان‌پذير باشد، خواستار توافق هستيم، اما اين مستلزم اطمينان از آن است كه چيزي در هاله ابهام باقي نمي‌ماند.» اين موضع‌گيري در حالي از سوي فابيوس مطرح شده است كه همزمان اظهارات معاون وزير امور خارجه روسيه در خصوص تحريم‌ها نشان مي‌دهد كه شش كشور مقابل ايران در خصوص اين چالش موضع‌گيري واحدي ندارند. سرگئي ريابكوف، معاون وزير امور خارجه روسيه در اين خصوص مي‌گويد: تحريم‌ها عليه ايران بايد همزمان با «امضاي» توافقنامه هسته‌اي احتمالي بين ايران و گروه 1+5 لغو شوند. نماينده روسيه در مذاكرات در اين خصوص گفت: ما بر موضع خود تاكيد مي‌كنيم كه تحريم‌هاي مربوط به قطعنامه‌هاي تحريمي شوراي امنيت عليه ايران بايد همزمان با امضاي توافقنامه هسته‌اي لغو شوند. اين موضوع به معناي لغو فوري همه تحريم‌ها نيست و بايد درباره اين موضوع كه كدام تحريم‌ها و به چه ترتيبي بايد متوقف شوند، مذاكره شود. واكنش‌ها به بحث چگونگي لغو تحريم‌ها در ميان اعضاي 1+5 به آلمان هم رسيد. سخنگوي وزارت امور خارجه اين كشور در اين خصوص گفت: تحريم‌ها عليه ايران تنها پس از اقدامات راستي‌آزمايي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي رفع خواهند شد. درخواست ايران براي رفع فوري تحريم‌ها را درك مي‌كند اما لازم است تهران ابتدا شرايط مربوط به توافقنامه احتمالي هسته‌اي را اجرا كند. به گزارش رويترز، «ساوسان شلبي» گفت: ما علاقه‌مندي ايران مبني بر اينكه تحريم‌ها در اسرع وقت برداشته شوند را درك مي‌كنيم اما ما تاكنون درباره زمان‌بندي رفع تحريم‌ها صحبت نكرده‌ايم. شلبي همگام با اظهارات ساير مقامات غربي خاطرنشان كرد تحريم‌ها تنها زماني برداشته مي‌شوند كه ايران به مفاد توافقنامه احتمالي پايبند باشد و آژانس پايبندي ايران به اجراي آن را تاييد كند. اساسا، اينكه رفع تحريم‌ها چه روزي اتفاق بيفتد در دستان ايران است. اين اظهارات در حالي از سوي برخي اعضاي حاضر در مذاكرات در خصوص تحريم‌ها بيان شده است كه سيد عباس عراقچي، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده ايران در تازه‌ترين اظهارات خود در اين خصوص گفت: قرار بين ما و 1+5 اين است كه در گام اول تمامي تحريم‌هاي اقتصادي و مالي بدون هيچ استثنايي بايد لغو شوند. وي با بيان اينكه در اين ميان مشكل اجرايي وجود دارد كه بايد براي آن راه‌حل پيدا كرد، گفت: معتقديم اصل همزماني بايد رعايت شود. آنچه ما و آنها بايد انجام دهيم در يك مرحله و يك روز انجام شود. در توافق ژنو نيز چنين كرديم.معاون وزير خارجه ادامه داد: مشكلي كه داريم اين است كه به خاطر گستردگي اقداماتي كه دو طرف به خصوص طرف ايراني بايد انجام دهد همزماني و در يك روز انجام شدن، از نظر عملياتي ممكن است چندان آسان نباشد. ما به زمان بيشتري احتياج داريم. بايد به تدبيري برسيم و در حال كار روي آن هستيم. از صاحبنظران درخواست مي‌كنم اگر ايده‌هايي دارند در اين زمينه ارايه دهند كه اصل همزماني رعايت شود. همان موقعي كه ايران اقداماتش را انجام مي‌دهد آنها هم بايد تحريم‌ها را لغو كنند. عراقچي تصريح كرد: هيچ فاصله‌اي را بين اين دو قايل نيستيم. گفته شده شش ماه يا چند ماه بعد، اين‌گونه نيست. حتما بايد اصل همزماني رعايت شود. ما روي اين تاكيد داريم و مقام معظم رهبري نيز امروز تاكيد كردند و انشاءالله براي اين،  راه‌حل پيدا كنيم.

اوباما و گره بازاعمال تحريم‌هاي ايران
خبرگزاري آسوشيتدپرس از زاويه‌اي ديگر هم به بحث تحريم‌هاي ايران پرداخته و آن، دست باز امريكا براي دوباره اعمال كردن تحريم‌ها در شرايطي است كه ايران به تعهدات خود عمل نكند. اين خبرگزاري در اين خصوص مي‌نويسد: كنگره ايالات متحده بسيار مشتاق است كه اهرم تحريم‌ها را همچنان حتي با وجود امضاي توافق جامع هسته‌اي با ايران هم براي مدتي زنده نگه دارد. با اين همه ايران به دنبال تضمين اجرايي توافق جامع هسته‌اي در شوراي امنيت سازمان ملل است و همين مساله كار باراك اوباما را سخت‌تر كرده است چرا كه مشخص نيست آيا وي مي‌تواند ضمانت اين مساله را در شوراي امنيت هم تضمين كند يا خير؟ در حال حاضر هيچ توافق مشخصي بر سر چگونگي برداشته شدن تحريم‌ها يا زمان اين مساله مورد توافق طرفين قرار نگرفته است. رهبر و رييس‌جمهور ايران همصدا خواهان برداشته شدن تحريم‌ها درست در نخستين روز اجرايي شدن برنامه جامعه اقدام مشترك هستند. اين مساله مورد تاييد امريكا و ساير مذاكره‌كنندگان 1+5 قرار ندارد و بنابراين هنوز بايد روي آن كار شود. حتي اگر دو طرف در خصوص زمان از ميان برداشته شدن تحريم‌ها هم به تفاهم برسند موضوع اصلي ديگري كه رخ مي‌نمايد مساله اعمال دوباره تحريم‌ها خواهد بود. در اين خصوص امريكا با متحدان اروپايي‌اش از يك سو اختلاف دارد و از سوي ديگر هم ميان چين و روسيه اختلاف‌هايي است. با وجود آنكه ايران و 1+5 در آخرين دور از مذاكرات خود به چارچوبي براي ادامه كار دست پيدا كردند و قرار شد تا 30 ژوئن تلاش خود را براي تكميل آن به كار بگيرند اما هنوز مكانيسم چگونگي بازاعمال تحريم‌هاي سازمان ملل مساله‌اي حل نشده در اين مذاكرات است. باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات متحده هفته گذشته در اين خصوص گفت: «اگر ايران اين توافق را زير پا بگذارد، تحريم‌ها دوباره اعمال خواهند شد.» ارنست مونيز، وزير انرژي ايالات متحده هم كه در چند دور اخير مذاكراتي با علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي كشورمان به دوئل فني پرداخته است اخيرا در اظهاراتي تاكيد كرده است كه هيچ كشوري نمي‌تواند تعريف مكانيسمي براي بازاعمال تحريم‌هاي ايران را بلوكه كند. به نظر مي‌رسد ايالات متحده به دنبال گرفتن وعده‌اي از چهار عضو شوراي امنيت حاضر در مذاكرات به علاوه خود است كه در شرايطي كه ايران از تعهدات خود شانه خالي كند، بدون در نظر گرفتن پروسه‌هايي كه به شكل معمول بايد در شوراي امنيت طي شود، تحريم‌ها به شكل خودكار مجددا اعمال شوند.
 اين در حالي است كه تمام اعضاي شوراي امنيت حق وتو دارند. در اين ميان يك سوال وجود دارد و آن اين است كه اگر يك يا دو كشور از اين بدنه با تجديد دوباره تحريم‌ها مخالفت كنند، چه اتفاقي رخ خواهد داد؟ روسيه و چين به شكل طبيعي با ابزارهاي تحريمي شوراي امنيت مخالفت مي‌كنند. بر اساس تحريم‌هاي شوراي امنيت، انتقال تكنولوژي بالستيك و هسته‌اي به ايران ممنوع است. اموال كمپاني‌ها و اشخاصي كه در زمينه برنامه غني‌سازي ايران فعاليت دارند بلوكه شده است. تحريم تسليحاتي ايران هم بر همين اساس اعمال شده و فعاليت بانك‌هاي ايران در خارج از كشور هم به شكل گسترده‌اي محدود شده است. امريكا به دنبال اين است كه تمام اين تحريم‌ها در شرايط نقض توافق از سوي ايران دوباره اعمال شود.