در ستايش ژان لوك گدار
از نفس نميافتد
محسن آزموده
ژان لوك گدار در 88 سالگي همچنان فيلم ميسازد. از ميانه سده بيستم تا به امروز؛ يعني قريب به هفتاد سال. حالا ديگر ميتوان بدون اغراق گفت كه او فقط يكي از فيلمسازان و كارگردانها و دست‌اندركاران سينما نيست، او خود سينماست و در صدر نامدارترين چهرههاي هنر هفتم قرار ميگيرد، ضمن آنكه گدار تنها يك كارگردان يا تهيه‌كننده و منتقد و بازيگر و تدوينگر نيست، او يك نظريهپرداز است و بدون شك، نظريه فيلم، بدون او قابل تصور نيست. او مرزهاي زبان سينمايي و نحوه نگرش به آن را عميقا گسترش داده و امكانات فراواني براي نگريستن و انديشيدن به اين هنر پيش رو نهاده است.
البته ميتوان با گدار و نظريهها و ديدگاههايش به سينما يا سياست موافق نبود، ميشود آثار سخت و دشوارش را نديد يا بدون ترس و واهمه گفت كه از تماشاي آنها هيچ سر در نياوردهايم. گدار سبك و سياق خود را در فيلمسازي دارد. او از منتقدان پيشروي مجله سينمايي نامدار كايه‌دو سينماست و از بنيانگذاران موج نوي سينماي فرانسه در دهه 1950. اما به سرعت از فضاي موج نو فراتر رفت و به عنوان فيلمسازي انديشمند، يكه و تنها، طريق را خود در فيلمسازي بنا كرد.
فيلمسازان عجيب و غريب مثل بلاتار و روي اندرسون و خودوروفسكي در تاريخ سينما، كم نيستند. همچنين كارگردانهايي كه درباره سياست نظرات سفت و سخت دارند و خود را نسبت به وضعيت سياست و جامعه متعهد بدانند، مثل كن لوچ و كوستا گاوراس. در خود فرانسه كارگردانهاي روشنفكر و هنرمند با نگاه شاعرانه و مختص به خود نيز زيادند: كلود شابرول، ژان كوكتو، آلن رنه و...، فيلمسازان فيلسوف را هم مي‌شناسيم؛ تاركوفسكي، برگمان، بونوئل. با سينماگراني چون آيزنشتاين و روبر برسون هم كه دغدغه يا يكي از دغدغههاي اصلي‌شان خود سينما و زبان مختص به خود آن است، آشنا هستيم.
اما آنچه گدار را از همه اين بزرگان متمايز و در ميان آنها برجسته ميسازد، آن است كه او نه فقط در همه اين گروهها حضور جدي دارد كه به هر كدام از اين دغدغهها عمق و غناي ديگري بخشيده است. او با ديدگاههاي گاه نامتعارفش، حتي در هشتاد و اندي سالگي، قواعد و هنجارهاي رايج را كنار ميزند، رابطهاي خاص ميان سياست و سينما برقرار ميكند، نسبتي كه از صرف بيانيه خواندن يا ادا و اطوارهاي شعاري و قالبي فراتر ميرود و جز با سينما قابل بيان نيست. همچنين گدار به واقع با دوربين، شعر ميسرايد، گيرم اين شعر مخاطباني محدود و معدود داشته باشد. او به‌راستي هنرمندي انديشمند است و روي پرده، چشماندازي نو و متمايز از ديگران، از جهان هستي را آشكار ميكند و درنهايت اينكه كل كارنامه پربار و مفصل او را ميتوان سرودي در ستايش سينما و تأملاتي درباره آن، به هدف بسط و گسترش آن خواند. در 88 سالگي، گدار همچنان فيلم ميسازد و كماكان از نفس نميافتد.