اراده، حلقه مفقوده اروپايي‌ها براي حفظ برجام
سيد‌علي موسوي‌خلخالي
اراده، چيزي است كه همواره در گسترش روابط يا پيشبرد امور موثر بوده است. در برجام اگر طرف‌ها اراده نداشتند مذاكرات پيش نمي‌رفت و توافق حاصل نمي‌شد؛ كما اينكه شاهد بوديم هرگاه يكي از كشورها خلاف اراده ديگر طرف‌ها عمل مي‌كرد، مذاكرات دچار وقفه مي‌شد. به قول ديپلمات‌ها برجام حاصل اراده جمعي همه طرف‌هاي مذاكره بود.
حالا هم كه ايالات متحده به طور يكجانبه از برجام خارج شده است، حفظ آن نياز به يك اراده دارد؛ اراده‌اي كه اگر باشد مي‌تواند اقدام يكجانبه امريكا را خنثي كند. اروپايي‌ها يك سال است كه مي‌گويند براي حفظ برجام تلاش مي‌كنند و دنبال سازوكار مالي براي جبران خسارت نبود امريكا هستند. اما تا به اين لحظه كاري از پيش نبرده‌اند. در حالي كه در همين مدت ايران با ديگر كشورها توانسته است به راهكارهايي برسد تا از فشارهاي امريكا بكاهد و تحريم‌ها را كم اثر كند.
مثلا در عراق، عراقي‌ها اراده كردند كه براي حفظ مراودات مالي خود تلاش كنند. فارغ از هر دليلي كه سبب شد عراقي‌ها انگيزه يابند تا براي حفظ مراودات خود با ايران تلاش كنند، اين اراده آنها بود كه براي حفظ مبادلات‌شان با ايران موثر بوده است. بي‌شك فشاري كه عراق از سوي امريكايي‌ها متحمل مي‌شود دست كمي از فشارهايي كه واشنگتن بر اروپا و ديگر كشورهاي جهان براي محدود كردن رابطه با ايران اعمال مي‌كند، نيست. به گفته منابع آگاه حدود 63 درصد سهام بانك مركزي عراق دست امريكايي‌هاست. پول حاصل از فروش نفت كه تقريبا 92 درصد بودجه اين كشور را تامين مي‌كند به حساب بانكي در نيويورك واريز مي‌شود كه تحت كنترل امريكايي‌هاست. اين حساب، حسابي است كه از زمان صدام حسين و بعد از جنگ كويت براي تبادل نفت در برابر غذا زيرنظر سازمان ملل داير شد كه امريكايي‌ها كنترل آن را بر عهده داشته‌اند و همچنان هم كنترل آن را در دست دارند. همان مشكلي كه هر كشوري بعد از بازگشت تحريم‌هاي يكجانبه امريكا عليه ايران با آن دست به گريبان است، عراقي‌ها هم با آن دست به گريبانند؛ ممنوعيت معاملات دلاري، عدم امكان استفاده از ارزهاي معتبر ديگر در تعامل با ايران مثل يورو، مشكلات بانكي و بسياري مسائل ديگر را طرف‌هاي عراقي نيز مثل هر كشور طرف معامله با ايران، با آن مواجه هستند. اما عراقي‌ها اراده كردند كه از يك سو بروند و معافيت براي واردات برق و گاز از امريكايي‌ها بگيرند و از سوي ديگر توانستند چيزي شبيه اينستكس ايجاد كنند تا بتواند ايران از پولي كه براي صادرات برق و گاز خود در عراق دارد براي خريدهاي ديگرش استفاده كند. براي اين كار فواد حسين، وزير دارايي عراق به واشنگتن رفت و توانست رضايت امريكايي‌ها را براي اين نوع تعامل بگيرد. بنابراين اراده‌اي وجود داشته تا طرف عراقي براي حفظ رابطه خود با ايران تلاش كند و اين رابطه را كه يك رابطه پرسود دو جانبه است، حفظ كند.
در حالي كه به نظر مي‌رسد در طول اين يك سال چنين اراده‌اي نزد طرف اروپايي وجود نداشته است. يكي از مشكلات اصلي اينستكس اروپايي‌ها، منابع مالي است كه به نظر مي‌رسد هنوز راه‌حلي براي آن يافته نشده است. شنيده شده كه طرف ايراني به طرف اروپايي پيشنهاد داده براي تامين مالي اين سازوكار ايران به كشور توليدكننده نفتي مثل نروژ نفت صادر كند و نروژي‌ها پول آن نفت را به جاي دادن به ايران به اين سازوكار تزريق كنند. به اين ترتيب هم طرف اروپايي مجبور نمي‌شود بابت واردات نفت از ايران و پولي كه بايد بابت آن پرداخت كند، تحت فشار قرار بگيرد و هم پول مورد نياز سازوكار اروپايي‌ها براي تعامل با ايران تامين خواهد شد. اما گفته مي‌شود طرف اروپايي اين پيشنهاد را رد كرده است. اين نشان مي‌دهد كه اروپايي‌ها هم به دليل فشارهاي امريكا و هم به دلايل مسائل سياسي از جمله اعتراضاتي كه خود نسبت به نفوذ منطقه‌اي و بحث موشكي ايران مطرح مي‌كنند، اراده كافي براي برقراري سازوكار مالي با ايران را ندارند. اگرچه در مواضع سياسي و اعلامي مواضع قاطعي اتخاذ كرده‌اند كه نمونه آن را در استقبال سرد از سفر اخير مايك پمپئو، وزير امور خارجه امريكا به بروكسل براي ديدار با همتايان اروپايي‌اش، مشاهده كرديم اما مساله اين است كه اروپايي‌ها اراده كافي براي برداشتن گام‌هاي عملي براي ترجمه سياسي رفتار خود ندارند. يعني همان چيزي كه محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان مي‌گويد، اروپايي‌ها نمي‌خواهند براي حفظ برجام شنا كنند و خيس شوند.