زنان فعال حقوق بشر آزادشده سعودي در اقامتگاه‌هاي مورد تاييد دولت زندگي مي‌كنند
آزادي مشروط
صدف فاطمي
باورش سخت است اما در قرن بيست‌ويك هنوز هم كساني هستند كه براي ساده‌ترين حقوق‌شان در بند مي‌افتند. نمونه‌‌اش زنان عربستان سعودي است كه براي حق ساده رانندگي چند سالي جان كندند و همچنان دارند تاوان پس مي‌دهند. گناه‌شان اين بود كه مي‌خواستند مثل ديگران، مثل همه مردان كشورشان و مثل همه زنان كشورهاي ديگر، خودشان پشت ماشين بنشينند و برانند. نقل علاقه‌شان به رانندگي نبود كه اين‌طور تقلا كردند حق‌شان را زنده كنند، دل‌شان از تبعيض فاحشي مي‌سوخت كه بي‌هيچ منطقي به آنها زور مي‌گفت. اينكه چقدر تلاش كردند و چه‌ها كشيدند به كنار، دست‌آخر حق‌شان را گرفتند تا يك‌بار ديگر اين شعار را محقق كنند كه حق دادني نيست، گرفتني است اما اين آزادي صوري كم‌هزينه نبوده و حالا خبر مي‌رسد، زناني كه براي رسيدن به اين حق ساده فعاليت مي‌كردند و البته زنان فعال مدني عربستان كه در زندان بودند، حالا و پس از آزادي بايد در اقامتگاه‌هاي اجباري زندگي كنند و ترس و شكنجه آنها تمام نشده است.
به شوق آزادي راندند
سپتامبر ۲۰۱۷ ملك سلمان، پادشاه عربستان سعودي اعلام كرد كه محدوديت رانندگي براي زنان كشور پايان يافته و زنان هم مثل مردان از حق رانندگي برخوردارند. تا پيش از اين عربستان تنها كشوري در جهان بود كه در آن زنان حق رانندگي نداشتند. قرار بر اين شد كه از روز بيست و چهارم ژوئن زنان پشت فرمان بنشينند. شوق‌شان غير قابل وصف بود. شبيه هيچ چيزي نبود كه قبلا ديده باشند. يك حق بود و هزاران چشم منتظر كه در طول اين سال‌ها به كلمات خشك شده بود تا دست‌آخر حروف كلمه آزادي هجي شود و همه‌چيز رنگ رهايي بگيرد. با رسيدن به نيمه‌شب و آغاز بيست و چهارم ژوئن در عربستان، زنان بسياري در اين كشور براي اولين بار پشت فرمان نشستند و رانندگي كردند تا اين لحظه تاريخي را براي خودشان ثبت كنند. كسي با ديگري حرفي نمي‌زد اما در پس چشم‌هاي هيجان‌زده آنها ترس مي‌خنديد؛ ترس از دست دادن دوباره اين حق. اينكه مبادا نظر پادشاه عوض شود و باز ماشين‌راني براي زنان عربستان ميوه ممنوعه شود. اين بود كه شبانه به خيابان‌ها آمدند و به شوق آزادي‌شان با چه سرعت‌ها كه نراندند. آن‌طور كه گاردين مي‌نويسد، همان روزها خبرنگارها نوشتند كه تلويزيون حكومتي عربستان هم تصوير زنان را پشت فرمان پخش مي‌كرد؛ تصويري كه در سال‌هاي قبل بهايش مجازات بود و بازداشت. بهايش را اما كساني دادند كه در تمام اين سال‌ها از جان مايه گذاشته بودند، از زندگي‌شان.
بهاي خنده را با زندان دادند
منع رانندگي از جمله محدوديت‌هايي است كه براساس تفسير وهابي از قوانين اسلامي در عربستان سعودي عليه زنان اين كشور اجرا مي‌شود؛ اگرچه قوانين عربستان سعودي رانندگي زنان را مشخصا منع نكرده بود اما در عمل به زنان گواهي‌نامه داده نمي‌شد. همين باعث شده بود عده‌اي از زنان فعال حقوق بشر در عربستان در مقابل چنين جفايي سكوت نكنند و به پا خيزند. حق‌شان را كه گرفتند، به جاي پشت فرمان، راهي زندان شدند. دولت عربستان از حضور چنين زناني در جامعه مي‌ترسد و ترجيح مي‌دهد آنها را پشت ميله نگه دارد. تمام چيزي كه با عنوان آزادي حق رانندگي براي زنان عربستان آن روزها در رسانه‌هاي دنيا دست به دست مي‌شد، نتيجه فعاليت اين زنان بود و حالا دولت عربستان داشت تاوانش را پس مي‌داد. اين بود كه به اين نتيجه رسيد بهتر است حق نفس كشيدن در هواي آزاد را هم از آنها بگيرد تا يادشان نرود درگيري با دولت عربستان چه بهاي سنگيني براي‌شان به همراه دارد. خيال‌شان نبود اما. از نظر آنها مهم زنان سرزمين‌شان بودند كه صداي خنده‌شان در شهر پيچيده بود.
اينجا آزار زنان بي‌سابقه نيست
خبر بازداشت اين افراد كه در گوش دنيا پيچيد، دادگاه رسيدگي به جرايم در رياض اعلام كرد كه روند رسيدگي به پرونده بازداشت‌شدگان به دليل ارتباط با رسانه‌ها و ديپلمات‌هاي خارجي با دقت در جريان است. از نظر دولت عربستان كاري كه زنان فعال حقوق بشر انجام داده بودند، گناهي بود كه بايد تاوانش را پس مي‌دادند. تعدادي از سازمان‌هاي بين‌المللي دفاع حقوق بشر از جمله عفو بين‌الملل و ديد‌بان حقوق بشر در حمايت از آنها قد برافراشتند. خبرهاي رسيده از شكنجه اين زنان در طول ۹ماه بازداشت حكايت مي‌كرد و اينجا ديگر سكوت مدافعان حقوق بشر جايز نبود. هر چند بازداشت زنان و نحوه رفتار با آنها انتقاد تعدادي از غربي‌ها به پادشاهي عربستان سعودي را به همراه داشت اما دولت عربستان از موضع خود كوتاه نمي‌آمد. بسياري از دولت‌ها از جمله تمامي ۲۸كشور عضو اتحاديه اروپا، كانادا و استراليا از رياض خواستند زمينه آزادي فعالان مدني در اين كشور را فراهم كنند. اين اما اولين‌بار نبود كه مردم دنيا در حمايت از زنان عربستان تمام‌قد ايستاده بودند. پيش از اين هم بارها درباره قوانين سختگيرانه عربستان سعودي در قبال زنان حرف‌ها زده شده بود. منتقدان قوانين و مقررات مربوط به زنان در اين كشور را «تبعيض‌آميز» و حتي «موهن و غيرانساني» مي‌خوانند و در طول تمام اين سال‌ها بارها تعداد بسيار زيادي كنشگر زن و مرد با راه‌اندازي كمپين‌هاي مختلف خواستار تغيير اين دسته از قوانين شدند. اين شد كه پرونده‌ها يك بار ديگر روي ميز آمد و بررسي‌ها از سر گرفته شد. آن‌طور كه «واس»، خبرگزاري رسمي عربستان سعودي همان روزها نوشت، تصميم دادگاه هم بر آزادي موقت اين فعالان بود. خيلي‌ها اما گفتند اين خبر صحت ندارد و اگر فشار غربي‌ها نبود، دولت عربستان فعلا دست از شكنجه و آزار زنان گرفتار در زندان برنمي‌داشت. چند روز بعد سايت خبري «الجزيره» به نقل از «واس» نوشت: « روند رسيدگي به پرونده فعالان زن بازداشت شده ادامه دارد و آزادي متهمان مشروط به تداوم حضور آنها در جلسه‌هاي محاكمه است.»
در حصار ما زندگي كنيد
وقتي خبر آزادي درد داشته باشد، يعني آخر خط گرفتار شدن در دام كساني كه از انسانيت بويي نبرده‌اند. خبر رسيده كه رياض فعالان زن گرفتار در بند را آزاد كرده اما به قيد شرط. آن‌طور كه خبرگزاري «مراه الجزيره» مي‌نويسد، حساب توييتر زنان فعال حقوق بشر عربستان اعلام كرده كه مقامات سعودي زناني را كه اخيرا به صورت موقت آزاد شده‌اند به زندگي در اقامتگاه‌هاي اجباري وادار كرده است. اين اقدام به دليل جلوگيري از ترك كشور و همچنين مصاحبه رسانه‌هاي خبري با آنهاست. اين حساب توييتري در ادامه پيام خود خبر داده كه دولت از فاش شدن بدرفتاري‌ها، شكنجه‌ها و آزارهاي جنسي وارده به زنان در بند مي‌ترسد و به پاي هر كدام از فعالان به نام‌هاي رقيه المحارب وعزيزه اليوسف، وإيمان النفجان، وهتون الفاسي، وأمل الحربي، وعبير النمنكاني، وشدن العنزي، وميساء المانع پابندهاي الكترونيكي وصل كرده تا همه رفتارهاي آنها را زير نظر داشته باشد.
پُرواضح است كه اين اقدام نقش آشكار حقوق بشر و مصادره آزادي و ادامه سياست سركوب سيستماتيك است. حالا يك بار ديگر رسالت دنيا حمايت از زناني است كه به اسم آزادي از هميشه بيشتر زنداني‌اند. حساب توييتري زنان فعال حقوق بشر از مردم دنيا خواسته همراه صداي‌شان شوند و در مقابل ظلمي كه به اين زنان مي‌رود سكوت نكنند. آنها از جامعه مدافعان حقوق بشر و حاميان زنان سعودي بازداشت‌شده مي‌خواهند كه با هشتگ #الاقامهالجبريهاعتقال (اقامت اجباري عين بازداشت است) در كمپين حمايت از آنها مشاركت كنند. حالا باز انگار سر خط تلاش براي رسيدن به آزادي‌اند. انگار بنا نيست زندان بزرگي كه دولت عربستان دور زنان تنيده به اين سادگي باز شود و آنها طعم خوش آزادي واقعي را بچشند. آن‌طور كه الجزيره مي‌نويسد، آزادي مشروط زنان فعال حقوق بشر سعودي خيلي زود با موج گسترده‌اي از اعتراض‌ها روبه‌رو مي‌شود. دنيا نمي‌تواند در برابر چنين ظلم آشكاري سكوت كند.