گفت‌وگو با محمد شريعتي دهاقان، رايزن فرهنگي سابق ايران در منطقه
مذاكره تنها راه ممكن است
ميثم سليماني/ اميدها براي پايان بحران سوريه به تلاش جديد سازمان ملل براي برگزاري مذاكره با طرف‌هاي سوري گره خورده است. از اين تلاش‌ها به عنوان «ژنو3» ياد مي‌شود كه تلاش‌هاي بي‌ثمر در «ژنو1» و «ژنو2» را در اذهان متبادر مي‌كند. از همين رو براي بررسي تفاوت‌ها و تشابهات اين چند دور مذاكره و راهكارهايي كه براي حل بحران سوريه وجود دارد، به سراغ آقاي محمد شريعتي دهاقان رفته‌ايم كه در سلسله گزارش‌ها و تحليل‌هايي كه در طول سال‌هاي اخير در بحران سوريه و همزمان با كنفرانس‌هاي ژنو1 و ژنو2 داشتيم، از ديدگاه كارشناسي ايشان استفاده مي‌كرديم. اين گفت‌وگو مي‌تواند ارزيابي جامعي از سير تحولي كه در بحران سوريه و تغييرهايي كه در رويكردهاي قدرت‌ها به آن رخ داده را نشان دهد.
دي ميستورا، نماينده سازمان ملل در امور سوريه در حال مهيا كردن شرايط براي برگزاري كنفرانس ژنو3 با حضور مخالفان و نماينده دولت سوريه است، در حالي كه پيش‌تر نشست‌هاي مشابه نتيجه‌اي دربرنداشته، آيا اين كنفرانس مي‌تواند موفقيت آميز باشد؟
براي ارزيابي نشست احتمالي مخالفان و دولت سوريه با هر عنواني مثل ژنو3 يا هرچيز ديگري، لازم است كه بدانيم اين نشست از چه عناصري برخوردار است. آنچه فعلا گفته مي‌شود بسيار مبهم است. يكي از نظر
دعوت‌شوندگان هنوز مشخص نيست كه آيا ايران در اين مرحله دعوت خواهد شد يا شرايط به مانند قبل هست. مورد بعدي مربوط به دولت سوريه است كه ظاهرا در اين جلسه حضور خواهد داشت اما شرايط مخالفين هنوز مشخص نيست. اينكه چه كساني از مخالفان در مذاكرات حضور خواهند داشت، مهم است. ائتلاف مخالفان نفوذ چنداني در زمين سوريه ندارد و هميشه دعوت مي‌شود. آنها هم عنوان كرده‌اند به شرطي در اين جلسه حاضر مي‌شوند كه مساله دولت انتقالي بدون حضور بشار اسد در آن مطرح شود. از سوي ديگر در حالي كه گفته مي‌شود احتمالا دستور كار نشست توافقات ژنو1 است، مشخص نيست تهران با هر دعوتي كه صورت مي‌گيرد موافقت كند يا نه، چرا كه ايران تمامي عناصر ژنو1 را قبول نداشت.
با اين حال ايران مي‌تواند با همان تفسيري كه روسيه از ژنو1 داشته كه خودش هم از بنيانگذاران آن بوده است در اين جلسه حضور پيدا كند زيرا روسيه تفسير خودش را از بندهاي موجود در بيانيه ژنو1 دارد. به خصوص در مورد بندهاي مربوط به دولت انتقالي را شرط نمي‌داند كه به معني عدم حضور بشار اسد باشد. بنابراين اگر ايران با همان تفسير روسيه در جلسه شركت كند مي‌تواند بسيار موثر باشد. اما مهم‌ترين بخشي كه الان مشكل به وجود آورده است و از مذاكرات شوراي امنيت خبر علني درز نكرده اين است كه چه كسي از مخالفان در ژنو3 حاضر خواهند بود؟
موضوع مهم ديگر اين است كه يقينا داعش و جبهه نصرت به اين مذاكرات دعوت نمي‌شوند منتها گفته شده است كه عناصر ديگري كه مرتبط يا واسطه با اين گروه‌ها هستند در اين اجلاس حضور پيدا مي‌كنند. بايد ديد اين‌گونه بحث‌ها به كجا مي‌انجامد.
آيا آقاي دي ميستورا را فردي مي‌بينيد كه بتواند از اجلاس ژنو3 موفق خارج شود؟
دي ميستورا ثابت كرده است كه از شخصيت خيلي قوي در مساله سوريه برخوردار نيست. همان‌طور كه مي‌دانيد طرح آتش بس حلب را ارايه داد بدون اينكه زمينه اجراي آن را خيلي داشته باشد. ديديم كه دولت سوريه به نحوي مماشات و سعي كرد در طول سه هفته آن را اجرايي كند اما مخالفان قبول نكردند و گفتند به شرط اينكه نيروهاي دولتي درگيري را به جاي ديگري منتقل نكنند و در نقطه ديگر به آنها فشار وارد نكنند مي‌پذيرند. چون آنها مي‌خواستند آتش بس در غوطه دمشق هم اجرا شود كه نشد. دي ميستورا شخصيت خيلي قوي‌اي نيست منتها به نظر مي‌رسد كه موضوع سوريه اينقدر پيچيده شده و مساله انساني آن به حدي بزرگ شده كه دولت‌هاي بزرگ خواستار راه‌حل سياسي شده‌اند. اما همه به يك راه‌حل يعني شكست يكي از طرفين بيشتر دل بسته‌اند تا به يك راه‌حل سياسي مورد توافق همه. در كل همه راه‌حل‌هاي سياسي ارايه شده تاكنون نيز درباره حذف يك طرف بوده‌اند و به همين سبب راه به جايي نبرده‌اند.
با توجه به چنين شرايطي، آيا طرفين به موضوع مشتركي براي نشستن در پاي ميز مذاكره رسيده‌اند؟
به صورت طبيعي اختلاف ميان دو طرف آنقدر كشته و تعداد زيادي آواره بر جاي گذاشته است كه طبق آمار تعداد كشته شده‌ها به بيش از 250 هزار نفر رسيده و مهاجرت و جابه‌جايي‌ها نيز به بيش از نصف مردم سوريه رسيده و فاجعه انساني قرن لقب گرفته است. مسائل به‌گونه‌اي است كه نه يك طرف مي‌تواند پيروزي نظامي قاطع به دست بياورد و نه مي‌تواند از اين همه سيل خوني كه ريخته مي‌شود جلوگيري كند. قضيه سوريه عاملي شده است كه براي اينكه اختلاف سني و شيعه در منطقه در همه جا شكل خاص خودش را پيدا كند و به تمام منطقه سرايت كند. اكنون حتي نزاع يمن هم شكل سني و شيعه پيدا كرده است، مسائل سياسي حتي در لبنان و عراق هم اين شكل را پيدا كرده است. مشكلات سوريه تعميم پيدا كرده است به گرايش‌هاي مختلف و مشكلات كساني كه قبلا مساله القاعده و تندروها در سرلوحه مبارزات‌شان بوده است؛ اين مشكلات سبب شده است كه آن مبارزه به گونه‌اي پيچيده شود و احساس شود هرگونه مبارزه با القاعده ممكن است به مساله سني و شيعه سوق پيدا كند.
پس دليل برگزاري اين اجلاس را چه مي‌بينيد؟ زيرا آقاي دي ميستورا هم گفته است كه طرفين هنوز به ديدگاه مشتركي دست نيافته‌اند؟
چون هيچ چاره‌اي ندارند، زيرا احساس مي‌كنند كه حالت منفعل پيدا كرده‌اند و بايد يك حركتي را نشان دهند و نماينده سازمان ملل هم به دنبال انجام اين كار است. كشورهاي تاثيرگذار در مساله سوريه از يك طرف ايران و روسيه هستند و از سوي ديگر عربستان، امريكا و بقيه كشورهايي كه در اين خصوص رودرروي هم قرار گرفته‌اند. يقينا اگر اينها بخواهند، يك راه‌حلي از اين مذاكرات خارج خواهد شد. چه مذاكرات در روسيه كه بناست دور سوم آن برگزار شود و چه مذاكرات ژنو كه بناست پايه‌ريزي شود مي‌توانند به يك راه‌حل احتمالي دست يابند. آنها به هرحال براي رسيدن به يك راه‌حل اين موضوع را مطرح مي‌كنند هرچند كه اين راهكار قطعي نباشد.