مين‌ها همچنان قرباني مي‌گيرند
ليلا علي‌كرمي
تلفات بالاي ناشي از انفجار مين در بين غيرنظاميان موجي از نگراني در دل كساني ايجاد كرده است كه روياي جهاني عاري از مين را در سرداشته و براي رسيدن به آن تلاش مي‌كنند. از تاريخ ۵ تا ۸ آذرماه كشورهاي عضو كنوانسيون منع مين در اسلو گرد هم آمدند تا اقدامات خود در سال‌هاي گذشته و سال‌هاي پيش‌رو را به اميد پاك كردن جهان از اين ادوات كشنده تا سال ۲۰۲۵ بررسي كرده و برنامه‌اي براي انجام آن تدارك ببينند. بيست سال است كه از تولد كنوانسيون منع مين يا كنوانسيون اتاوا مي‌گذرد و ۱۶۴ كشور جهان عضو اين كنوانسيون هستند و همراه با جامعه مدني و سازمان‌ها براي پاك كردن جهان از اين سلاح‌هاي كشنده تلاش مي‌كنند. تاكنون موفقيت‌هاي فراواني نيز در اين حوزه به دست آمده است. بر اساس گزارش مانيتور مين‌هاي زميني در سال گذشته تنها در ميانمار كه عضو كنوانسيون منع مين نيست و چند گروه مسلح از مين‌هاي زميني استفاده كرده‌اند. پس از گذشت بيست سال از زمان تصويب كنوانسيون حال ديگر قبح استفاده از اين سلاح بر هيچ كس پوشيده نيست. حتي كشورهايي هم كه به كنوانسيون نپيوسته‌اند نيز در راه پاكسازي كشورهاي‌شان كوشيده‌اند. تحت تاثير كنوانسيون و تقبيح جهاني استفاده از مين، جوامع آلوده به مين تا حد زيادي بر اين معضل فائق آمده و در نتيجه جان انسان‌هاي بي‌شماري حفظ شده است. با اين وجود از سال ۲۰۱۵ شاهد روند رو به افزايش تلفات انساني ناشي از انفجار مين بوده‌ايم. بر اساس گزارش مانيتور، سال گذشته چهارمين سالي متوالي بوده است كه طي آن، آمار تلفات ناشي از انفجار مين و ساير ادوات منفجره باقيمانده از جنگ بالا رفته است. در سال ۱۳۹۷ تعداد تلفات ثبت شده 6هزار و 897 گزارش شده است كه اين رقم شامل افرادي مي‌شود كه يا جان خود را از دست داده يا مصدوم شده‌اند. درگيري و خشونت اعمال شده در افغانستان، مالي، ميانمار، نيجريه، سوريه و اوكراين دليل بالا بودن تعداد تلفات است. البته بايد در نظر داشت كه جمع‌آوري آمار دقيق هميشه با چالش مواجه بوده است، بنابراين مي‌توان ادعا كرد كه تعداد تلفات از اين تعداد هم بيشتر است. از اين‌رو در بيستمين سال بررسي كنوانسيون در اسلو، كشورهاي شركت‌كننده در اين كنفرانس اين مهم را بررسي خواهند كردند. يك دليل افزايش تلفات در سال‌هاي اخير استفاده گروه‌هاي مسلح غيردولتي از مين‌هاي زميني بوده است. اين امر بار ديگر ضرورت تمركز بر اقدامات عليه مين به خصوص آموزش خطر مين را گوشزد مي‌كند. بر اساس گزارش اخير مانيتور، از بين كساني كه وضعيت‌شان گزارش شده 71 درصد تلفات سال گذشته متعلق به غيرنظاميان بوده است كه 54 درصد آن كودكان بوده‌اند. بر اساس اين گزارش تعداد تلفات در ميان كودكان در سال گذشته ۱۲ درصد افزايش داشته است. در مجموع از سال ۱۹۹۹ زماني كه ثبت جهاني تلفات آغاز شد، مانيتور بيش از 130هزار تلفات را ثبت كرده است. اگر چه آمار تلفات طي چند سال گذشته بالا رفته است، اما در خصوص سرمايه‌گذاري در حمايت از اقدامات عليه مين شاهد كاهش بوده‌ايم. مجموع بودجه بين‌المللي و ملي كمك‌كنندگان و كشورهاي آسيب ديده در سال ۱۳۹۷ هفتصد ميليون دلار بوده است. اين رقم نشان‌دهنده ۹۵ ميليون دلار كاهش در بودجه تركيبي (ملي و بين‌المللي) و ۵۳ ميليون دلار بودجه بين‌المللي در مقايسه با سال ۱۳۹۶ است. در زمينه، زمين‌هاي آلوده به مين و پاكسازي آنها، بر اساس گزارش مانيتور، ۵۹ كشور و منطقه تا آبان ماه هنوز آلوده هستند. آلودگي شامل موارد جديد استفاده از مين‌هاي ضد نفر در برخي كشورهاي عضو يعني افغانستان، نيجريه و يمن در سال ۱۳۹۷ است. آلودگي گسترده مين‌هاي ضد نفر (بيش از ۱۰۰ كيلومتر مربع) در افغانستان، آنگولا، بوسني و هرزگوين، كامبوج، چاد، كرواسي، عراق، تايلند، تركيه و يمن -از كشورهاي عضو كنوانسيون- وجود دارد. البته آذربايجان و منطقه صحراي غربي كه عضو كنوانسيون نيستند نيز آلودگي گسترده‌اي دارند. با اين حال در سال گذشته پاكسازي پيشرفت داشته و در مجموع حداقل ۱۴۰ كيلومترمربع پاكسازي شده است. بر اساس گزارش مانيتور در پنج سال گذشته به‌طور كلي كشورهاي عضو ۸۰۰ كيلومتر مربع را پاكسازي كرده‌اند كه در اين راستا حداقل 661هزار و 491 مين منهدم شده است. تا اين تاريخ يعني آبان سال ۱۳۹۸، بيست و هفت دولت عضو باقي مانده‌اند كه بايد تا سال ۲۰۲۵ تعهدات خود را طبق ماده پنج كنوانسيون در خصوص پاكسازي قبل و حداكثر تا سال ۲۰۲۵ انجام دهند. دولت‌هاي عضو در كنفرانس بازنگري ماپوتو در سال ۲۰۱۴ اين تاريخ را براي تكميل پاكسازي و به اميد جهاني بدون مين تعيين كردند. البته چهار كشور عضو يعني كرواسي (۲۰۲۶)، عراق (۲۰۲۸)، فلسطين (۲۰۲۸) و سريلانكا (۲۰۲۸) مهلت‌هايي بعد از سال ۲۰۲۵ براي پاكسازي كامل دارند. در حوزه كمك به قربانيان در سال گذشته، به‌رغم تلاش‌هاي مداوم، بيشتر كشورهاي عضو پيمان منع مين با تعداد قابل توجهي از قربانيان مين فاقد منابع و شيوه‌هاي مناسب براي تحقق تعهدات انجام شده در برنامه عمل ماپوتو هستند. در اكثر كشورهاي عضو، برخي تلاش‌ها براي بهبود كيفيت و كميت برنامه‌هاي توان‌بخشي و سلامت جسمي براي بازماندگان انجام شده است. با اين وجود، كمك به قربانيان همچنان نيازمند اقدامات گسترده‌اي است. در بسياري از كشورهاي عضو، شكاف‌هاي قابل توجهي در دسترسي به اشتغال، آموزش و ساير فعاليت‌هاي حمايتي و ايجاد درآمد براي قربانيان وجود دارد. همزمان با ادامه تلاش كشورها براي پاكسازي زمين‌هاي آلوده به مين، هنوز كارهاي زيادي از جمله در خصوص حمايت از حقوق بازماندگان مين و جوامع آنها بايد صورت گيرد. كشورها چه عضو كنوانسيون منع مين باشند يا نه در راستاي پاكسازي مين اقدامات گسترده‌اي انجام مي‌دهند و اين خود نشان‌دهنده تاثير كنوانسيون منع مين است كه اولين پيمان خلع سلاح بشردوستانه است. ايران هنوز به كنوانسيون منع مين نپيوسته و در هيچ يك از كنفرانس‌هاي بين‌المللي از جمله كنفرانس اسلو شركت نكرده است. با توجه به حجم آلودگي ايران به مين و اقداماتي كه تاكنون در حوزه پاكسازي انجام شده، شايسته است ايران پيوستن به كنوانسيون منع مين و همكاري با جامعه بين‌المللي را در اولويت برنامه‌هاي خود قرار دهد.
وكيل پايه يك دادگستري