برجام و سفر به ژاپن
كوروش احمدي
اعلام برنامه سفر آقاي روحاني به ژاپن را بايد ناچارا شروع تلاش ديگري براي رفع يا تخفيف تنش بين ايران و امريكا از مجاري ديپلماتيك به شمار آوريم و اميدوار باشيم كه چنين تلاشي مورد حمايت همه جناح‌ها در داخل قرار گيرد. رسانه‌هاي ژاپني مدعي‌اند كه ابتكار انجام اين سفر با طرف ايراني بوده و عباس عراقچي در سفر هفته گذشته به توكيو انجام اين سفر را پيشنهاد كرده و خواستار آن بوده كه اين سفر در سريع‌ترين زمان ممكن انجام شود. با توجه به اينكه ژاپن ظاهرا واردات نفت از ايران را به صفر رسانده، روشن است كه در چنين شرايطي انجام سفري چنين شتابزده نمي‌تواند در رابطه با روابط دو‌جانبه باشد، كما اينكه هدف اصلي سفر شينزو آبه، نخست وزير ژاپن، به تهران در خرداد ماه گذشته نيز اين نبود. آبه پريروز ضمن تاييد برنامه‌ريزي براي سفر آقاي روحاني، تاكيد كرد كه كشورش مايل است «نقش بزرگ‌تري در حل بن‌بست هسته‌اي بين ايران و واشنگتن و كاهش تنش در منطقه» ايفا كند. با توجه به واردات 80درصدي از نفت ژاپن از منطقه خليج فارس و روابط دوستانه آبه با تهران و واشنگتن طبيعي است كه او را كانديداي مناسب‌تري براي اين منظور به شمار آوريم. آبه در مقايسه با ماكرون روابط نزديك‌تري با ترامپ دارد كه ناشي از نيازهاي امنيتي ژاپن در برابر كره شمالي و چين است. در حالي كه ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه، به سنت استقلال‌خواهي فرانسوي و سنت ليبرال دمكراسي ضد ترامپي اروپايي تعلق دارد. قابل توجه است كه امريكا به ژاپن اطلاع داده كه از سفر آقاي روحاني حمايت مي‌كند. از اوايل مهر به اين سو، يعني بعد از تلاش‌هاي نافرجام ماكرون در نيويورك، ميانجيگري بين ايران و امريكا عملا متوقف بوده است. اين در حالي است كه طي اين سه ماه خوشبختانه اتفاق ويژه‌اي از نوع مثلا حمله حوثي‌ها به تاسيسات نفتي عربستان و مانند آن رخ نداده است. برعكس طي ماه گذشته شاهد برخي تحولات مثبت در جهت تسهيل تحركات ديپلماتيك بوده‌ايم. مبادله دو زنداني ايراني و امريكايي در هفته گذشته و واكنش مثبت ترامپ در قالب تشكر از ايران و يادآوري محاسن مذاكره آخرين تحول از اين نوع بود. در اين فاصله آقايان روحاني و علي لاريجاني سخنان مثبتي داشتند. تاكيد لاريجاني بر بسته نبودن درها براي كار با امريكا به شرط «اصلاح» سياست فشار حداكثري و سخنان روحاني در كرمان راجع به سنت پيامبر اكرم (ص) و ...
آمادگي ايران براي مذاكره به محض برداشته شدن تحريم‌ها قابل توجه است. حيدري نماينده تهران نيز در مصاحبه‌اي از اجماع سه فراكسيون مجلس در مورد لزوم كاهش در تنش در روابط خارجي سخن گفت و نهايتا اينكه به‌رغم برخي تهديدات، سه كشور اروپا از فعال كردن «مكانيسم ماشه» در نشست كميسيون مشترك برجام در 6 دسامبر در وين خودداري كردند و در شرايط عادي انجام چنين اقدامي تنها حدود سه ماه ديگر ممكن خواهد بود. قابل توجه است كه برنامه سفر آقاي روحاني به توكيو سه روز قبل از نشست كميسيون مشترك اعلام شده بود. محتمل است كه اين توالي در تصميم اروپايي‌ها بي‌تاثير نبوده باشد. به‌علاوه، روند كاهش تعهدات ايران ذيل برجام دارد به مراحل حساس‌تر و شايد نهايي‌تر نزديك مي‌شود. طبق برنامه، ايران بايد حدود يك ماه ديگر گام پنجم و سه ماه ديگر گام ششم را بردارد. ظاهرا هنوز در مورد اينكه ايران چه تدابيري را در اين گام‌ها به اجرا بگذارد، تصميمي گرفته نشده است. اما همه اقدامات باقي مانده براي آن دو گام، از جمله غني سازي 20 درصد، حساسند. لذا يا بايد ظرف حداكثر سه ماه آينده راه‌حلي ديپلماتيك يافته شود يا در فاصله حدود 8 ماه قبل از انتخابات امريكا برجام را بايد منتفي شده به شمار آورد. البته برخي ناظران غربي و مقامات امريكايي، از جمله در آخرين مورد اسپر، وزير دفاع امريكا، مدعي شده‌اند كه برخي تحولات در منطقه مانند بحران‌هاي عراق و لبنان و مذاكرات حوثي‌ها با عربستان و نيز اعتراضات هفته آخر آبان در ايران نيز ممكن است در تشويق آقاي روحاني به تلاش براي تسريع در روند كاهش تنش‌ها با امريكا بي‌تاثير نبوده باشد. صرف‌نظر از درستي يا نادرستي اين برداشت‌ها و ادعاها، واقعيت اين است كه تهران بايد تا حداكثر توان نشان دهد كه موضعي منطقي و واقع‌بينانه در اين رابطه دارد و به سهم خود آماده تلاش در اين رابطه است. بديهي است كه در پي اعلام آمادگي مستمر ترامپ براي مذاكره، نبايد شرايط به گونه‌اي رقم بخورد كه طرف امريكايي بتواند علاوه بر اعمال تحريم‌هاي ظالمانه در جنگ تبليغاتي در منظر افكار عمومي جهاني نيز دست پيش را داشته باشد.