معادله جديد در منطقه
شعيب بهمن
رزمايش مشترك ميان ايران، روسيه و چين از چند جنبه حايز اهميت است؛ جنبه اول به اهميت برگزاري اين رزمايش در محدوده جغرافيايي درياي عمان و اقيانوس هند باز مي‌گردد؛ محدوده‌اي كه از اهميت راهبردي، به ويژه در حوزه انتقال انرژي و كالا برخوردار بوده و انتخاب شدن اين حوزه بيانگر مهم بودن اين رزمايش است. اما نكته ديگري كه اين رزمايش را پراهميت مي‌كند، اين است كه براي اولين‌بار در منطقه يك رزمايش جمعي برگزار مي‌شود كه در آن قدرت‌هاي غربي حضور ندارند، چراكه در گذشته رزمايش‌هاي مختلفي كه در اين منطقه انجام مي‌شد همواره يك طرف آن قدرت‌هاي غربي به ويژه امريكا يا كشورهايي مانند انگليس و فرانسه بودند و اين كشورها با همكاري و همراهي كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس وارد منطقه مي‌شدند و رزمايش‌هايي را برگزار مي‌كردند. اما در اين رزمايش ديگر خبري از قدرت‌هاي غربي نيست و براي اولين‌بار قدرت‌هاي بزرگ ديگري مانند روسيه و چين در اين منطقه حاضر شدند.
نكته سوم به سياست ايران در منطقه باز مي‌گردد و براي نخستين‌بار است كه در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي، ايران دست به يك رزمايش مشترك با كشورهاي ديگر در حوزه آب‌هاي دريايي عمان و شمال اقيانوس هند مي‌زند و اين در شرايطي است كه طي ماه‌هاي اخير امريكايي‌ها و برخي كشورهاي منطقه كه اعلام كردند، تمايل دارند يك ائتلاف دريايي در محدوده آبي مشخص تشكيل دهند، عملا برگزاري رزمايش با ابتكار عمل ايران نشان مي‌دهد كه ايران گزينه‌هاي متعددي دارد و در مواقع لزوم مي‌تواند حتي دست به ائتلاف‌سازي در اين محدوده جغرافيايي بزند. موضوع چهارمي كه در اين بين مطرح مي‌شود به روسيه و چين باز مي‌گردد. روس‌ها اگرچه در طول سال‌هاي گذشته تمايل زيادي داشتند كه در اين محدوده آبي حضور پيدا كنند، اما به دليل اينكه كشورهاي حاشيه خليج‌فارس داراي وابستگي عميق به امريكا هستند و اجازه ندارند بدون خواست امريكا رزمايش نظامي با كشور ديگر به ويژه روسيه كه به عنوان يكي از قدرت‌هاي معارض امريكا محسوب مي‌شود داشته باشند، بنابراين سياست روسيه و تمايل اين كشور براي حضور در منطقه همواره ناكام مانده است. كما اينكه طرح امنيتي كه روس‌ها چندي پيش براي خليج‌فارس ارايه دادند به دليل پيروي كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس از سياست‌هاي امريكا عملا با بي‌ميلي و بي‌توجهي اين كشورها مواجه شد. بنابراين براي روس‌ها نيز اين ابتكار عمل ايران يك فرصت جدي و مطلوب به شمار مي‌آيد كه بتوانند در منطقه حضور پيدا كنند.
چيني‌ها نيز كه تاكنون تلاش مي‌كردند از مجادلات سياسي، امنيتي و نظامي با امريكايي‌ها دور بمانند و بيشتر تقابل آنها با امريكا وجه اقتصادي داشت، حضور در اين رزمايش بسيار حايز اهميت است و نشان مي‌دهد كه چيني‌ها وارد فاز جديدي مي‌شوند كه ممكن است تقابل و رويارويي كه در جنگ تجاري ميان چين و امريكاست در آينده ابعاد جديدي پيدا كند. به ويژه اينكه امريكايي‌ها در مجاورت چين و آب‌هاي اطراف آن حضور نظامي خود را تقويت كرده‌اند. بنابراين از ديدگاه روسيه و چين نيز حضور در اين رزمايش يك فرصت تلقي مي‌شود تا بتوانند در برابر ايالات متحده امريكا يك نوع قدرت‌نمايي داشته باشند كه تا به امروز تنها قدرت بزرگ حاضر در منطقه به لحاظ نظامي بوده است. در مجموع مي‌توان گفت تحولاتي كه طي چند وقت اخير در منطقه خليج‌فارس رخ داده است، از جمله آن مي‌توان به سرنگوني پهپاد امريكايي، حمله به چندين نفتكش در منطقه خليج‌فارس و درياي عمان و همچنين مورد هدف قرار گرفتن تاسيسات نفتي آرامكوي عربستان اشاره كرد، همه اينها نشان از آن دارد كه امنيت در منطقه بيش از گذشته نياز به همكاري دارد و در اين بين به‌رغم اينكه در سال‌هاي گذشته كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس سعي مي‌كردند اين امنيت را با حضور امريكا تضمين كنند ولي در حال حاضر ايران، روسيه و چين با برگزاري اين رزمايش نشان دادند كه ممكن است در آينده شرايط جديدي را در منطقه رقم بزنند. به همين دليل هم كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس و هم امريكا از اين به بعد در محاسبات و معادلات خود گزينه ائتلاف‌سازي ايران به همراه روسيه و چين را وارد مي‌كنند و اين معادله‌اي است كه پيش از آن در منطقه وجود نداشته است. از اين به بعد ائتلاف‌سازي ايران در حوزه آب‌هاي جنوبي خود مي‌تواند معادلات منطقه را وارد فاز جديدي كند و همه كشورها بايد اين موضوع را در محاسبات استراتژيك خود لحاظ كنند.