پيام ايران به مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا
از شعار بكاهيد بر عمل بيفزاييد
سارا معصومي
جوسب بوررل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا روز گذشته(دوشنبه) براي نخستين بار از زمان تصدي اين پست و تكيه زدن بر كرسي فدريكا موگريني كه چهره نام آشنايي براي ايرانيان است به تهران سفر كرد. سفر در روزهاي پرتلاطم رابطه ايران و اروپا به خصوص 3 كشور اروپايي(بريتانيا، آلمان و فرانسه) حاضر در برجام.
بوررل 72 ساله كه جانشين نسبتا كهنسالي براي فدريكا موگريني به حساب مي‌آيد در كارنامه خود رياست پارلمان اروپا در سال‌هاي ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ و وزارت خارجه اسپانيا را دارد. بوررل كه داراي مدرك دكتراي اقتصاد است در ميان چهره‌هاي اروپايي به تمايل به عادي‌سازي كامل رابطه اتحاديه اروپا با تهران شهرت دارد هر چند كه به نظر مي‌رسد در چند ماه گذشته او نيز چاره‌اي جز همراه شدن با نگاه اروپا نسبت به بدعهدي‌هاي امريكا در قبال برجام نداشته است. سفر مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به تهران در روزهايي صورت مي‌گيرد كه ايران و تروييكاي اروپايي، هفته‌ها و شايد هم ماه‌هاي كليدي و حساسي را پيش رو دارند. محمدجواد ظريف، وزير خارجه به زودي به منظور شركت و سخنراني در كنفرانس امنيتي مونيخ راهي آلمان مي‌شود و اواسط فوريه نيز بايد منتظر تشكيل جلسه كميسيون مشترك برجام ميان نمايندگان ايران و 1+4 بود كه البته هنوز سطح اين جلسه، زمان و مكان دقيق آن مشخص نشده است. آنچه بر نخستين سفر بوررل به ايران سايه انداخته، قرار گرفتن ايران و بازماندگان در توافق در يك بن‌بست فني و سياسي است. يك سال و اندي پس از كناره‌گيري امريكا از توافق هسته‌اي، اروپا عملا از بيم تحريم‌هاي امريكا و تنبيه‌هاي فرامرزي آن به هر گونه مراوده مالي، تجاري و بانكي با ايران پايان داده و قطار راه‌اندازي سازوكار مالي براي كارويژه با ايران(اينستكس) را هم از ايستگاه آغاز به كار جلوتر نبرده است. ايران نيز در 9 ماه گذشته 5 گام معكوس برجامي برداشته و در آخرين گام اعلام كرده كه ديگر به هيچ‌كدام از محدوديت‌هاي فني مشخص شده در توافق هسته‌اي پايبند نيست. بنابراين بوررل در حالي به تهران آمده كه تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران و فعاليت‌هاي هسته‌اي تهران به حالت پيش از برجام بازگشته‌اند. البته در اين مقطع آنچه توافق هسته‌اي را سرپا نگاه داشته، پايبند ماندن ايران به بندهاي برجام درباره نظارت‌ها و اجراي پروتكل الحاقي است كه عملا چشم جامعه جهاني را نسبت به ماهيت صلح‌آميز برنامه هسته‌اي باز نگاه مي‌دارد. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در حالي به تهران آمده كه تنها چند روز از خروج رسمي بريتانيا از اتحاديه اروپا مي‌گذرد اما لندن همگام با پاريس و برلين اقدام به فعال‌سازي مكانيسم حل و فصل اختلاف در برجام كرده است؛ مكانيسمي كه مي‌تواند در نهايت به بازگشت قطعنامه‌هاي سازمان ملل عليه ايران منتهي شود. 3 كشور اروپايي به رغم فعال‌سازي اين مكانيسم ادعا مي‌كنند كه به دنبال حفظ توافق هسته‌اي البته با ابزار بازگرداندن ايران به دوره اجراي تمام و كامل تعهدات فني‌اش هستند؛ ادعايي كه با مخالفت جدي و صريح ايران روبه‌رو شده است.
نامه 14 صفحه‌اي ظريف به بوررل
به گفته سيدعباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه پس از قرار گرفتن 3 كشور اروپايي حاضر در برجام در مسير فعال‌سازي مكانيسم حل و فصل اختلاف، محمدجواد ظريف وزير خارجه در يك نامه ۱۴ صفحه‌اي خطاب به جوسب بوررل، حقوقي و مستدل دلايل رد اين اقدام اروپا و عدم امكان حقوقي توسل آنها به ماده 36 در برجام را توضيح داد. محمدجواد ظريف نيز روز گذشته ساعاتي پيش از استقبال رسمي از مهمان اروپايي در جمع خبرنگاران درباره جزييات اين نامه گفت: در اين نامه تاكيد بر اين است كشوري كه حق استفاده از ماده 36 را داشته است با مستندات غيرقابل انكار، ايران بوده و اين كار را هم انجام داده، آنها ناكام بودند، دچار نقض اساسي برجام شدند و ما اقدامات جبراني ماده 36 را انجام داديم. آنها هيچ حقي براي دست‌درازي به ماده 36 برجام ندارند. در اين نامه خيلي مفصل با متن و شكل نشان داديم آنها(اروپايي‌ها) چه اشتباه فاحشي داشتند.
مواضع اخير 3 كشور اروپايي در قبال برجام كه به راحتي مي‌توان آن را همراهي تروييكا با تحريم‌هاي امريكا عليه ايران دانست و فراتر از آن حمايت ضمني آنها از اقدام تروريستي امريكا در ترور سپهبد شهيد قاسم سليماني، سفر جوسب بوررل به تهران را با انتقادهايي همراه كرد. سيدعباس موسوي روز گذشته در پاسخ به پرسشي در همين زمينه گفت: رفت و آمدهاي ديپلماتيك منافاتي با برخي مواضع اتحاديه اروپا ندارد و جمهوري اسلامي ايران از اين رفت و آمدها استقبال مي‌كند.
هر چند كه سفر بوررل به تهران در اين مقطع زماني مي‌تواند پيامي سياسي به حساب آيد اما انفعال 3 كشور اروپايي در يك سال و نيم گذشته كه عملا منجر به عدم بهره‌برداري اقتصادي ايران از وعده‌هاي داده شده در برجام شد، وزن اين پيام سياسي را در اين مقطع زماني كاهش داده است. براساس آنچه سخنگوي وزارت خارجه به خبرنگاران اعلام كرد، گفت‌وگوهاي ظريف و بوررل صريح و جدي بوده و وزير خارجه ايران با صراحت تمام مطالبه‌هاي تهران از 3 كشور اروپايي حاضر در برجام را تكرار خواهد كرد. بخش اعظمي از مذاكرات ميان بوررل و ظريف پشت همان درهاي بسته باقي ماند اما براساس بيانيه وزارت خارجه، برجام مهم‌ترين تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي از جمله شرايط در منطقه خليج فارس و لزوم كاهش تنش‌هاي منطقه‌اي، طرح به اصطلاح معامله قرن و پيامدهاي خطرناك آن براي منطقه و جهان، تحولات در عراق، سوريه و يمن از مهم‌ترين محورهاي دو دور گفت‌وگوي مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با وزير خارجه كشورمان بود. هر چند كه وضعيت رو به وخامت توافق هسته‌اي عملا بر فضاي رسانه‌اي پيرامون اين سفر سايه انداخته اما بوررل در روزهايي به پايتخت ايران سفر كرده كه ديگر پرونده هسته‌اي تنها موضوع مورد اختلاف ميان ايران و اتحاديه اروپا نيست؛ به بيان ديگر اروپايي‌ها نه تنها در برابر باج‌خواهي امريكا در برجام كوتاه آمده‌اند بلكه در ساير حوزه‌هاي هدف قرار گرفته توسط دولت دونالد ترامپ در قالب سياست فشار حداكثري بر ايران نيز با واشنگتن همراه شده‌اند. مهم‌ترين شاهد اين ادعا نيز خبري بود كه همزمان با فعال‌سازي مكانيسم حل و فصل اختلاف توسط اروپايي‌ها در واشنگتن پست منتشر شد مبني بر اينكه كاخ سفيد 3 كشور اروپايي را تهديد كرده كه اگر در مسير تنبيه برجامي ايران به دليل كاهش تعهداتش قرار نگيرند بر واردات خودرو از اين كشورها تعرفه ۲۵ درصدي وضع خواهد كرد. هر چند كه اروپايي‌ها مي‌گويند پيش از اين تهديد تصميم به فعال‌سازي مكانيسم حل‌و‌فصل اختلاف گرفته بودند اما ظواهر امر از صحت ادعاي واشنگتن پست حكايت دارد. همزمان سكوت كشورهاي اروپايي و حتي در برخي از موارد حمايت آنها از اقدام تروريستي دونالد ترامپ در هدف قرار دادن سپهبد شهيد قاسم سليماني منجر به افزايش بي‌اعتمادي ميان تهران و بروكسل شده است. اروپايي‌ها در حالي با روايت امريكايي‌ها درباره سپهبد شهيد سليماني همراه شده‌اند كه به گواه تمام تحليلگران روابط بين‌الملل اين اقدام امريكا يك اشتباه استراتژيك و پرهزينه براي ثبات و آرامش در منطقه بود. واشنگتن به دنبال واردسازي بحث فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران به توافق جديدي است كه رييس‌جمهور امريكا از آن با عنوان توافق ترامپ ياد مي‌كند. مقام‌هاي اروپايي نيز بوريس جانسون نخست‌وزير بريتانيا و امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه هم تلويحا از اين موضع رييس‌جمهور امريكا استقبال كرده‌اند. اين در حالي است كه هم امريكا و هم اروپا كارنامه قابل دفاعي از خود در اجراي برجام به عنوان نخستين تجربه توافق ملموس با تهران به جا نگذاشته‌اند. ترور سپهبد شهيد قاسم سليماني توسط امريكا همچنين توسل ترامپ به سياست فشار حداكثري بر ايران در تمام حوزه‌ها از سياسي تا اقتصادي، از نظامي تا حمايت از ناآرامي‌ها در ايران عملا باب هر گونه مذاكره دوجانبه ميان ايران و امريكا را مسدود كرده و همزمان اروپايي‌ها نيز با نزديك شدن به مواضع واشنگتن و فاصله گرفتن از اجراي تعهدات داده شده در برجام، ديوار بي‌اعتمادي ميان بروكسل و تهران را بلندتر از قبل كرده‌اند. همزمان در حالي كه مجموعه‌اي از عمليات‌هاي خرابكارانه عليه تانكرها و نفتكش‌ها در منطقه خليج فارس و تنگه هرمز، جامعه بين‌المللي را نگران ثبات و امنيت اين منطقه به عنوان شاهراه انتقال انرژي كرده اما اروپا ترجيح داد بدون توجه به طرح ايران براي بازگرداندن امنيت به اين منطقه، ائتلافي اروپايي تشكيل داده و ناوگان‌هاي نظامي خود را به خليج فارس گسيل دهد. از ميان كشورهاي اروپايي، بريتانيا از اين ائتلاف نظامي فاصله گرفته و به عنوان بخشي از ائتلاف نظامي امريكا بر حضور خود در منطقه خليج فارس افزود. ايران اين اقدام كشورهاي اروپايي را بي‌فايده دانسته و همچنان اصرار دارد كه امنيت منطقه خليج فارس بايد توسط بازيگران منطقه‌اي تامين شود. به گزارش «اعتماد» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در حالي پس از ديدار با رييس‌جمهور و رييس مجلس شوراي اسلامي تهران را ترك مي‌كند كه نسخه پيشنهاد‌شده ايران براي ادامه همكاري‌ها با اروپا چه در حوزه برجام و چه در پرونده‌هاي منطقه‌اي مانند سوريه، يمن و امنيت در خليج فارس مشخص و ثابت است. اروپا هم براي حفظ برجام و هم براي كاستن از سطح تنش در منطقه غرب آسيا كه بر امنيت كشورهاي اروپايي نيز تاثيرگذار است تنها يك چاره دارد: پايان دادن به تسليم شدن در برابر قلدري‌هاي امريكا و تبديل اراده سياسي به گام عملي در مقابله با استفاده واشنگتن از تحريم‌هاي يك‌جانبه و فرامرزي به عنوان ابزاري براي تامين اميال و اهداف سياسي. سفر جوسب بوررل به تهران چيزي بيش از يك نمايش سياسي نخواهد بود و منجر به حفظ توافق هسته‌اي با تهران نخواهد شد مگر آنكه بيش از 25 كشور اروپايي عضو اتحاديه، قدرت سياسي و اقتصادي خود را احيا كرده و مقابل دولت يكجانبه‌گراي دونالد ترامپ ايستاده و از توافق‌هاي مبتني بر راهبرد برد- برد حمايت كنند.