ترجمه: هديه عابدي
رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه خود را به عنوان قهرمان احياي اتحاد جهان اسلام به كمك نيروهاي نظامي معرفي مي‌كند و اين موضوع مانند خاري در چشم دوست و دشمن او شده است.
سايمون تيسدال نويسنده وبسايت خبري- تحليلي «گاردين» در مطلبي عنوان كرد: واكنش كشورهاي مهم عربي به «طرح صلح» نااميدكننده دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا كه هفته گذشته اعلام شد، سكوت بود و آنها جرات نكردند كه نظر خود را صادقانه اعلام كنند. به نظر مي‌رسد رهبران مصر، عربستان سعودي و امارات زودتر فلسطيني‌ها را رها مي‌كنند تا متحد نادان ايران‌هراس‌شان در كاخ سفيد ناراحت نشود. اما يكي از رهبران منطقه پاي خود را از اين ماجرا بيرون كشيد. اردوغان طرح ترامپ را «زمين‌خواري اسراييل با چراغ سبز امريكا» مي‌داند و خشم خود را از اين مساله اعلام كرده است. او گفت: «دادن بيت‌المقدس به اسراييل به هيچ عنوان قابل قبول نيست. اين طرح حقوق فلسطينيان را ناديده گرفته و با هدف مشروعيت بخشيدن به اشغالگري اسراييل ايجاد شده است. سكوت كشورهاي عربي «رقت‌انگيز» است.»
اردوغان مدت‌هاست كه خود را به عنوان قهرمان نهضت فلسطين معرفي مي‌كند. اين موضع‌گيري جذابي ميان طرفداران مذهبي محافظه‌كار سني‌مذهب حزب عدالت و توسعه او محسوب مي‌شود. اين موضع‌گيري در راستاي حمايت او از حماس است، گروه اسلامي حاكم بر غزه و رهبر آن اسماعيل هنيه كه ماه گذشته اردوغان رسما از او در آنكارا استقبال كرد. امريكا، اتحاديه اروپا و اسراييل حماس را يك سازمان تروريستي مي‌نامند.
اردوغان حامي اخوان‌المسلمين نيز هست، جنبش اسلام‌گراي مصري كه حماس يكي از زيرمجموعه‌هاي آن است. پس از آنكه محمد مرسي كه در آن زمان رييس‌جمهور مصر بود از طريق كودتاي ارتش در سال 2013 بركنار شد، اردوغان روابط خود را با مصر قطع كرد. ديدگاه‌هاي مشترك او با قطر باعث شده دشمني‌اش با سلطنت‌هاي استبدادي عربي خليج‌فارس كه از نفوذ روزافزون اخوان‌المسلمين در هراسند، بيشتر شود.
در حقيقت، اكنون نزديك به 20 سال است كه اردوغان در قدرت است و خود را رهبري براي همه مسلمانان مي‌داند. او سال گذشته در نظرسنجي مركز مطالعات استراتژيك سلطنتي اسلامي اردن به عنوان «بانفوذترين مسلمان» جهان معرفي شد و اين نقش دقيقا با سياست خارجي ناسيوناليستي و به اصطلاح نئو-عثماني او هماهنگ است. اين سياست احياي مجدد و گسترش نفوذ تاريخي تركيه در منطقه است كه اردوغان را به درگيري بيشتر با غرب سوق مي‌دهد. اعتراض او به ترامپ بر سر موضوع فلسطين، شبيه اقداماتش در سوريه و ليبي، همكاري با روسيه و ايران و درگيري دايم با اتحاديه اروپاست.
شايد اردوغان در پس مشكلات اخير انتخاباتي، اميدوار است بتواند با تقويت جايگاه بين‌المللي تركيه، محبوبيت داخلي خود را دوباره به دست آورد، اما بيشتر احتمال مي‌رود پيام او براي احياي اتحاد جهان اسلام از طريق نيروي نظامي صادقانه باشد، درست زماني كه مسلمانان در چندين درگيري جهاني گير افتاده‌اند، از ادلب گرفته تا طرابلس، عدن، آسام و سين‌كيانگ.
انگيزه‌هاي اردوغان هرچه كه باشد، اكنون در اروپا و امريكا يك دردسر محسوب مي‌شود. تلاش تركيه براي عرض اندام در بحث اكتشاف انرژي در شرق مديترانه كه پس از توافق جنجالي او با دولت رسمي ليبي بيشتر شد، موجب خشمگين شدن يونان، قبرس و متحدان اتحاديه اروپا شده است. فرانسه اعلام كرد هفته گذشته به دنبال درخواست تجديد نظر آتن، در حال اعزام كشتي‌هاي جنگي، از جمله يك ناو هواپيمابر به منطقه بوده است. وزير دفاع يونان، با استناد به تشديد تنش‌ها در اين منطقه، نسبت به احتمال «درگيري نظامي» هشدار داد.
اما خشم امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه، بيشتر به دليل مداخله تركيه در جنگ داخلي ليبي است. اردوغان در راستاي رقابت گسترده‌تر بر سر قدرت در منطقه، جنگجويان شبه‌نظامي خود را براي كمك به دولت طرابلس اعزام كرده است تا با نيروهاي حفتر كه تحت حمايت رقباي عرب او (عربستان سعودي و مصر) هستند، مقابله كنند. احتمالا اين تصميم براي جبران توافق انرژي بوده است.
مكرون تصريح كرده است: «من مي‌خواهم نگراني خود را نسبت به رفتار كنوني تركيه ابراز كنم. اين روزها شاهد بوده‌ايم كه كشتي‌هاي جنگي تركيه همراه با سربازان اجير شده سوريه وارد خاك ليبي مي‌شوند. اين نقض آشكار چيزي است كه ماه گذشته در كنفرانس نافرجام صلح در برلين توافق شد.»
روسيه نيز براي كمك به شورشيان حفتر، سربازان اجيرشده خود را به ليبي فرستاده است. با تشديد اين جنگ نيابتي چندجانبه، نگراني اصلي پاريس، مسكو (و واشنگتن) از حمايت گروه‌هاي تندرو اسلامي ليبي از رهبران طرابلس بيشتر مي‌شود. گذشته از منافع هر كشور در موضوع انرژي، احتمال به قدرت رسيدن يك حكومت نزديك به اخوان‌المسلمين در ليبي بخشي از جاذبه اين كشور براي اردوغان است. اردوغان به عنوان يكي از حاميان شورشيان سوري از زمان 2011، هفته گذشته گفت: «روسيه به ما مي‌گويد با تروريسم مقابله مي‌كند. چه كسي تروريست است؟ مردمي كه از سرزمين خودشان دفاع مي‌كنند؟» اكنون او خطر حمله جديدي را ايجاد كرده است. آيا پناهندگان تنها نگراني او هستند؟ ادلب آخرين پناهگاه سوريه براي هزاران شورشي تندرو است كه با القاعده و داعش در ارتباط هستند. آيا اردوغان مي‌خواهد آنها را هم نجات دهد؟
بعيد به نظر مي‌رسد كه مخالفت اردوغان با «طرح صلح» ترامپ، آخرين واكنش او در اين زمينه باشد. او در سال 2018 نيروهاي امنيتي «وحشي» اسراييل را به استفاده از «روش‌هاي شبه‌نازي» عليه «برادران‌مان در غزه» متهم كرد.
اردوغان بسيار صريح و رك حرف مي‌زند و گاهي اين كار را به شكلي تهاجمي انجام مي‌دهد. اما حداقل به عقايد خود پايبند است و همان چيزي كه فكر مي‌كند را به زبان مي‌آورد.