روياي تزار شدن

اين روزها اصلي‌ترين دغدغه رهبران روسيه حل يك مشكل بزرگ است؛ مشكلي كه حتي شيوع فزاينده ويروس كرونا در اين كشور نيز باعث نشده تا كرملين‌نشينان از فكر آن بيرون بيايند يا زمان ديگري براي حل و فصل آن موضوع انتخاب كنند: «رفراندوم تغيير قانون اساسي». رفراندومي كه به ولاديمير پوتين اجازه مي‌دهد پس از پايان دوره رياست‌جمهوري خود در سال 2024، در صورت پيروزي در انتخابات دو دوره ديگر نيز رييس‌جمهور روسيه باقي بماند.

اين همه‌پرسي كه از روز پنجشنبه آغاز مي‌شود و 11 تيرماه به پايان مي‌رسد، از سوي رسانه‌هاي امريكايي «نمادين» و «نمايشي» خوانده مي‌شود اما دولت روسيه معتقد است تمامي مسيرهاي طي شده براي برگزاري رفراندوم تغيير قانون اساسي، «قانوني» بوده و منطبق بر اصول دموكراسي است. روزنامه واشنگتن پست در اين باره مي‌نويسد: «همه‌پرسي تغيير قانون اساسي روسيه يك همه‌پرسي نمادين است؛ چرا كه تمام تغييرات مدنظر در پيش‌نويس تغيير قانون اساسي، پيش‌تر از سوي مجلس نمايندگان روسيه تصويب شده و شرايط لازم براي گذار مسكو به وضعيت جديد آماده است. با اين وجود كاخ كرملين براي مشروعيت بخشيدن به همه‌پرسي مذكور به همراهي مردم با اين موضوع و كسب يك رأي آبرومند – دست‌كم 55 درصدي – نيازمند است».

به نوشته واشنگتن پست، مقامات دولتي روسيه تمام تلاش خود را به كار بسته‌اند تا مردم اين كشور در روزهاي آينده پاي صندوق رأي بيايند و به تغيير قانون اساسي رأي مثبت دهند. همين موضوع همه‌پرسي پيش ‌رو را به يك نمايش و بازي جذاب تبديل كرده است. «رأي دهيد و شانس بردن يك آپارتمان، ماشين، تلفن هوشمند يا جايزه نقدي را به دست آوريد»؛ اين نمونه‌اي از تبليغاتي است كه در روزهاي اخير در شهرهاي روسيه قابل مشاهده است و باعث شده انتقادات زيادي به رويكرد دولت پوتين آن هم در ميانه يك بحران همه‌گير مطرح شود و كرونا معضل اصلي دولت روسيه براي به صحنه آوردن مردم باشد.

دولت روسيه براي عبور از بحران كرونا و تشويق مردم براي شركت در همه‌پرسي تغيير قانون اساسي راهبردي خطرناك را در پيش گرفته است كه مي‌تواند در ميان‌مدت به ضرر پوتين تمام شود. روس‌ها در حالي كه روزانه بيش از 8 هزار نفر مبتلاي جديد به بيماري كوويد 19 در اين كشور شناسايي مي‌شود اعلام كرده‌اند كه در برابر اين بيماري به «پيروزي» رسيده‌اند. با توجه به اين موضوع اگر در روزهاي آينده تعداد مبتلايان در پي برگزاري انتخابات افزايش يابد و به تبع آن آمار كشته‌شدگان نيز بالا برود، احتمالا جامعه روسيه انتقادات سختي را نسبت به ولاديمير پوتين و تصميماتش مطرح خواهد كرد.

روياي پوتين تعبير مي‌شود؟

ولاديمير ولاديميروويچ پوتين، مامور سازمان اطلاعاتي شوروي سابق كه از 1999 تا 2008 رياست‌جمهوري روسيه را بر عهده داشت و پس از وقفه‌اي 4 ساله، در سال 2012 بار ديگر به عنوان رييس‌جمهور برگزيده شد، مدت‌هاست كه در پي پياده كردن طرحي براي مادام‌العمر كردن رياست‌جمهوري و خلاصي از قانون محدوديت رياست‌جمهوري متوالي بيش از دو دوره است. پوتين كه اكنون 67 ساله است با طرح پيشنهاد تغيير قانون اساسي كاري كرده است كه در صورت رأي مثبت مردم روسيه به رفراندوم، بتواند دو دوره ديگر به صورت متوالي در انتخابات رياست‌جمهوري شركت كند. اين موضوع كه با توجه به شواهد و سوابق گذشته احتمالا به معناي رياست‌جمهوري پوتين تا سال 2036 خواهد بود، به آن معني است كه ولاديمير پوتين تا اواخر 83 سالگي خود در مقام رياست‌جمهوري روسيه باقي بماند. او اين علاقه خود را نيز انكار نمي‌كند و مي‌گويد اگر تغيير قانون اساسي با تأييد مردم عملي شود، كانديداي انتخابات رياست‌جمهوري در سال 2024 خواهد شد.

ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در مصاحبه با شبكه تلويزيون دولتي «راشا-1 » به مقامات كشور خود در مورد جست‌وجو كردن جانشيني براي وي هشدار داد و گفت آنها بهتر است بر كار خود تمركز كنند. به نوشته خبرگزاري روسي «تاس»، پوتين در مصاحبه با اين شبكه گفته در صورتي كه اصلاحيه قانون اساسي ۲۰۲۰ روسيه به تصويب برسد، وي ممكن است بار ديگر براي دور جديد رياست‌جمهوري شركت كند. پوتين در اين مصاحبه گفت: «من تاكنون هيچ تصميمي نگرفته‌ام. من غيرمحتمل نمي‌دانم در صورتي كه اين موضوع در قانون اساسي به وجود آيد در انتخابات شركت كنم. خواهيم ديد». پوتين همچنين به كساني كه به دنبال جانشيني براي وي هستند گفت: «آنها بايد به جاي جست‌وجوي جانشين، كار خود را انجام دهند». رييس‌جمهور روسيه همچنين گفت: «شما مي‌دانيد، اكنون من كاملا رك مي‌گويم، اگر اين اتفاق نيفتد (اصلاحيه قانون اساسي مربوطه به تصويب نرسد)، در دو سال آينده، با توجه به تجربه خودم مي‌دانم كه آنها به جاي انجام روند كار عادي خود در بسياري از سطوح قدرت، به دنبال جانشين احتمالي خواهند بود».

منتقدان ناراضي

با نزديك شدن به موعد برگزاري همه‌پرسي، صداي منتقدان اين موضوع نيز بلندتر مي‌شود. در زمان اعلام برگزاري همه‌پرسي تغيير قانون اساسي، ۳۵۷ دانشمند، نويسنده، خبرنگار، وكيل و منتقد تئاتر در نامه‌اي سرگشاده، مخالفت خود را با اصلاح قانون اساسي روسيه اعلام كردند و آن را «خطرناك براي آينده روسيه» خواندند. دميتري گلوخوفسكي، نويسنده و منتقد سياسي مطرح روس در اين باره در روزنامه مستقل «نووايا گازتا» مي‌نويسد: «اول ژوئيه در تاريخ روسيه به عنوان روزي كه نابودي اين كشور آغاز شد، ثبت مي‌شود. در اين روز ما به در آوردن اداي دموكراسي‌هاي مدرن و امروزي پايان مي‌دهيم و همه‌چيز در اين كشور بر اساس خواست اشخاصي محدود اداره خواهد شد؛ بازگشتي به نوع حكومت رايج در كشورهاي آسياي مركزي». به نوشته او، پس از اعمال تغييرات مدنظر در پيش‌نويس تغيير قانون اساسي، انتخابات اهميت خود را از دست مي‌دهد و همه‌چيز محدود به خواست مقام اول كشور خواهد شد. گلوخوفسكي نوشت: «اين همه‌پرسي براي روسيه خطرناك است؛ چرا كه تنها به دليل خواست و مصلحت مدنظر يك شخص برگزار مي‌شود و پس از برگزاري آن، شخص مذكور ديگر تا پايان عمر از قدرت جدا نخواهد شد».

علاوه بر اين موضوع، برخي خبرگزاري‌ها از افزايش فشار بر برخي گروه‌هاي اجتماعي براي حضور اجباري در پاي صندوق‌هاي رأي خبر مي‌دهند. سي‌ان‌ان در گزارشي ضمن طرح اين ادعا نوشته است كه در روزهاي اخير پيام‌ها و مستندات زيادي از سوي مردم روسيه براي اين خبرگزاري ارسال شده كه بر اساس آن مديران برخي اداره‌جات، روساي برخي دانشگاه‌ها و بعضي از مقامات محلي از كارمندان و دانشجويان خود خواسته‌اند تا تحت هر شرايطي براي حضور در انتخابات ثبت نام كنند. واشنگتن پست نيز به اين موضوع اشاره كرده و به نقل از «النا» زني 49 ساله مي‌نويسد: «رييس من گفته است بايد نه‌تنها خودم بلكه بچه‌هايم نيز در انتخابات شركت كنند. من نمي‌توانم درخواست او را رد كنم چرا كه در اين شرايط اقتصادي، بيكار شدن عواقب بدي به دنبال دارد».

به نظر مي‌رسد به‌رغم همه انتقادات، تكليف همه‌پرسي تغيير قانون اساسي روسيه در 11 تير مشخص خواهد شد و بر اساس شواهد موجود، پوتين خواهد توانست تا براي دو دوره ديگر نيز رييس‌جمهور روسيه شود. ژوزف رينولدز، تحليلگر انديشكده كارنگي در اين باره به يك اظهارنظر قديمي اشاره كرده و مي‌نويسد: پوتين جوان ملاحظاتي داشت كه اكنون ديگر آن ملاحظات را ندارد. او در سال 2005 گفته بود «زماني كه رهبران كشور به دلايل شخصي قانون اساسي را تغيير دهند، هيچ چيز در كشور باقي نخواهد ماند».